Mövzu: 1 Nitq inkişafı üzrə aparılacaq işlərin istiqaməti, məqsəd və məzmunu, digər elmlərlə əlaqəsi”

'DIL MƏDƏNİYYƏTİ VƏ NİTQ MƏDƏNİYYƏTİ

Dil_t nitq və təfəkkür məsələləri.

Xalqın mənəvi sərvətinin eyni ictimai hadisəni birinci qütbü dil, ikinci qütbü nitqdir. Başqa sözlə, eyi ictimai hadisənin leksik, qrammatik sisteminin dəyişmə və inkişaf prosesi dil, fəaliyyət prosesi nitq adlanır.
Dil öz-özlüyündə inkişaf etmir və zənginləşmir. Dilin mənşəyi, onun mahiyyəti, təbiəti, xarakteri, inkişaf qayda-qanunlarınm dərindən və əsaslı öyrənilməsi d ü ş ü n c ə məsələləri ilə əlaqədardır. Buna görə də düşüncə- təfəkkür məsələləri, bunların dillə, nitqlə bağlılığı haqqmda geniş obyektiv biliyə malik olmadan, dilçiliyin bir çox mürəkkəb məsələlərinin doğru və düzgün aydmlaşdırılması qeyri-mümkün olar.
"Dil və təfəkkür" probleminin öyrənilməsi uzun tarixə malikdir.Dil və təfəkkür, bunların qarşılıqlı münasibəti istər fəlsəfədə, istərsə də klassik dilçilkdə çox müxtəlif şəkildə öyrənilmişdir.
Insan təfəkkürünü ümumi şəkildə fəlsəfədə konkret olaraq məntiq eiiVıində geniş və ətraflı öyrənilməsinin əsası qoyuimuşdur.Bu elm sabəsi b.e.ə. IV əsrdə Aristotel tərəfındən yaradılmışdır.Aristotel ilk dəfə olaraq elm tarixində təfəkkür vahidlərini müəyyənləşdimıiş, onların təhlilini vermişdir.
Dil və təfəkkür məsələlərinə dair irəli sürülmüş Aristotel nəzəriyyəsi indi də öz elmi dəyərini itirməmişdir.
Təfəkkür əhatəli anlayışdır.Bu anlayış mühakimə və əqli nəticə üzərində reallaşır.Təfəkkür anlayışdan başlayır.Dilçilk sahəsində təfəkkürün dərinliyi dil faktlannın əlaqə və əlamətlərinin dərindən öyrənilməsi bacarığı ilə ölçülür.
^ Təfəkkürün ən mürəkkəb vahidi əqli nəticədir. əqli nəticənin dildə ifadə forması cümlədir. mühakimə ilə əqli nəticə arasında qarşılıqlı münasibət vardır. Mühakimə cümlə vasitəsilə canlanır, reallaşır, emosional rəng alır.Deməli, mühakimənin və əqli nəticənin dildə ifadə forması cümlədir.
Uzun müddətdən sonra fılosoflar, fızioloqlar və dilçilər belə qənaətə gəlmişlər ki, insan dil vasitəsilə düşünür.Dil və düşüncənin birgə inkişafı insan fəaliyyəti ilə bağlıdır.Istər ailədə, istərsə də ictimai əmək prosesində insanlarda bir-birınə nəsə demək tələbi yaranır.Qarşılıqlı fıkir mübadiləsi əsasmda ünsiyyət yaranır.
Ünsiyyət vasitəsi olan dil və ünsiyyət prosesi olan äS^birObirilə sıx bağlıdır.Hər bir milli dil okıun sahibi olan cəmiyyətin şüurunda lüğət kimi mövcuddur.Hər bir şəxs mövcud olan sözü qavravir.hafizəsində saxlayır, bu sözlərdən danışıq prosesində hərə öz qabiliyvətinə görə istifadə edir. Bu proses artıq dil yox, nitq adlanır. .,..
Nitq prosesinin 3 baslıca ünsürü mövcuddur: danışmaq, eşitmək, dərk etmək.