Mowzuk Suw we toprak baýlyklary we olary goramak

Mowzuk 6. Suw we toprak baýlyklary we olary goramak.
Okuwyň maksatlary: Okuwçylaryň gidrosfera baradaky düşünjeleriniň kemala gelmegi, onuň adam durmuşynda tutýan orny.
1) ’eriň suw baýlyklary barada esasy maglumatlar.
2) Suw baýlyklarynyň hapalanmagy, hapa suwlary arassalamak meselesi. Suw baýlyklaryny goramak.
3) Özbegistanda suw desgalarynyň ekologiki ýagdaýy.
Eartheriň suw baýlyklary barada esasy maglumatlar.
Suw ýer ýüzüniň takmynan 71% -ini tutýar. 98% -den gowrak - duzly suw,
1,2% - polýar sebitleriň buzy.
~ 0,45% derýalar, köller, batgalar, çeşmeler, ýerasty süýji suwlar we ş.m.
Okeanda 2 ekologik sebit bar:
pelagial - suw sütüni;
bental - çuňlugy baglylykda öz gezeginde aşakdakylara bölünýär:
- sublittoral zona - tekjäniň ýa-da kontinental şaýyň zonasy, 200 - 500 metre çenli ýeriň tekiz düşýän meýdany;
- hammam zolagy - 3 km çuňluga çenli eňňit meýdany;
- abysal zona - ortaça 3-6 km çuňlugy bolan okean ýatagy;
- ultraabissal - okean çukurlary, 6-10 km;
- talassobathial - okean daglarynyň eňňitleri, wulkanlar, Tolkun döwründe suw basan kenar ýakasy kenar ýakasy diýilýär. Kenarýaka joşgunynyň derejesinden ýokary, serf we tupanlar bilen nemlendirilen bölegine supralittoral diýilýär.
Suwda haýwanlaryň takmynan 150,000 görnüşi ýaşaýar - häzirki wagtda belli bolan takmynan 7% we ösümlikleriň 10,000 görnüşi - 8%. Görnüşleriň iň köp görnüşi tropiki, subtropiki deňizlerde 200 - 500 m-den geçmeýän çuňluklarda ýerleşýär.
Suw mekanynyň häsiýetli aýratynlyklary
aşakdakylardyr.
Suwuň hereketi: azalmagy we akymy, deňiz akymlary, tolkun hereketi we ş.m .;
Orta dykyzlygy we ýapyşyklygy. Suwuň dykyzlygy howanyň 800 essesidir. Süýji suwuň iň ýokary dykyzlygy 4oC bolýar. Orta hasap bilen suw sütüninde her 10 metr çuňlukda basyş 1 atmosfera ýokarlanýar. Suwuň dykyzlygy, janly organizmlere skelet görnüşleri üçin aýratyn möhüm bolan oňa bil baglamaga mümkinçilik berýär. Suwuň diregi suwda ýokarlanmagyň şerti bolup hyzmat edýär;
Temperatura faktory - az
ýylylygyň akymy birneme üýtgewsiz, suwuň ýaşaýjylary stenotermler, ýylylyk hapalanmagy gaty howply. Suwuň ýüzüne girýän ýylylyk energiýasynyň bir bölegi şöhlelenýär, bir bölegi bugarmaga gidýär.
Specificokary ýylylyk kuwwaty, ýokary ýylylyk geçirijiligi we doňdurma wagtynda giňelmegi ýaly daşky gurşawyň termodinamiki aýratynlyklary (bu ýagdaýda buz diňe ýokardan emele gelýär we suwuň köp bölegi doňmaýar) janly organizmler üçin amatly şert döredýär.
Daşky gurşawyň kislotasy organizmleriň paýlanyşyna köplenç täsir edýän möhüm faktor. Süýji suw desgalarynda kislotalylyk gündizine ep-esli üýtgeýär. Deňiz suwy has aşgar we üýtgemeleri az ähmiýete eýe. PH çuňlugy bilen azalýar. PH 3,7 - 4, 7 pH bolan suw desgalary kislotaly, 6.95 - 7.3 bitarap, 7,8-den gowragy aşgarly.
Duz re regimeimi tebigy-taryhy we geologiki şertleriň, şeýle hem antropogen täsiriň netijesinde emele gelýär. Duzlylyk
çäklendiriji faktor.
Gaz re regimeimi, esasan, kislorodyň we kömürturşy gazynyň konsentrasiýalary bilen kesgitlenýär. Olardan başga-da suwda wodorod sulfidi, metan we ş.m. bar.
Kislorod howadan suwa girýär we fotosintez wagtynda ösümlikler tarapyndan goýberilýär.
Suwuň ýokary hereketi sebäpli, dürli tebigy görnüşlere hemme ýere aralaşýarlar. Eartheriň atmosferasynda buglar we bulutlar görnüşinde tapylýar, ummanlary we deňizleri emele getirýär, materikleriň belentliklerinde doňan ýagdaýda bar we güýçli buz gabyklary görnüşinde polýar gury ýerleri öz içine alýar. Atmosfera ýagyşy çökündi gaýalaryň gatlaklaryna aralaşyp, ýerasty suwlary emele getirýär. Suw öz-özünden köp maddalary eritmäge ukyply, bu babatda gidrosferanyň suwlaryny dürli derejeli konsentrasiýalaryň tebigy çözgütleri hasaplamak bolar. Gidrosfera litosfera (ýerasty suwlar), atmosfera (bug çyglylygy) we ýakyn baglanyşyklydyr. hökmany komponent (tablisa) hökmünde girýän biosferanyň janly maddasy.