Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent
Yüklə 195,21 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Raqamli modulyatsiya
zamonaviy aloqa tizimlarida raqamli signallarni analog kanallar orqali uzatish uchun qo'llaniladigan texnikadir. Bu raqamli ma'lumotlarni simlar, kabellar yoki simsiz kanallar kabi turli xil aloqa vositalari orqali osongina uzatilishi mumkin bo'lgan analog to'lqin shakllariga aylantirishni o'z ichiga oladi. Raqamli modulyatsiya jarayoni ikkita asosiy bosqichdan iborat: modulyatsiya va demodulyatsiya. Modulyatsiya raqamli ma'lumotlarni analog tashuvchi signalga kodlash jarayonidir, demodulyatsiya esa qabul qiluvchi tomonda modulyatsiyalangan signaldan dastlabki raqamli ma'lumotni olish jarayonidir. Raqamli modulyatsiyaning har xil turlari mavjud, ularning har biri o'zining afzalliklari va qo'llanilishiga ega. Ba'zi tez-tez ishlatiladigan raqamli modulyatsiya usullari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Amplitudani o'zgartirish tugmasi (ASK): ASK modulyatsiyasida tashuvchi signalining amplitudasi raqamli belgilarni ifodalash uchun o'zgartiriladi. Turli xil amplitudalar turli ikkilik qiymatlarga mos keladi, odatda 0 va 1. 2. Chastotani almashtirish (FSK): FSK modulyatsiyasi turli raqamli belgilarni ifodalash uchun tashuvchi signalining chastotasini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Har bir chastota ma'lum ikkilik qiymatga mos keladi. 3. Phase Shift Anahtaring (PSK): PSK modulyatsiyasi raqamli belgilarni kodlash uchun tashuvchi signalining fazasini o'zgartiradi. Turli ikkilik qiymatlarni ifodalash uchun fazani turli burchaklar bilan siljitish mumkin. 4. Kvadrat amplitudali modulyatsiya (QAM): QAM amplituda va faza o'zgarishlarini birlashtirgan yanada murakkab modulyatsiya usulidir. U bir vaqtning o'zida bir nechta raqamli belgilarni ifodalash uchun amplituda va faza siljishlarining kombinatsiyasidan foydalanadi, bu esa yuqori ma'lumotlar tezligini ta'minlaydi. Raqamli modulyatsiya analog modulyatsiyaga nisbatan bir qancha afzalliklarni beradi. Bu bir vaqtning o'zida bir nechta raqamli belgilarni uzatish orqali mavjud tarmoqli kengligidan samarali foydalanish imkonini beradi, bu esa yuqori ma'lumotlar tezligini ta'minlaydi. Bundan tashqari, raqamli modulyatsiya shovqin va shovqinlarga yaxshi qarshilik ko'rsatadi, bu esa uzatiladigan signallarni yanada mustahkam va ishonchli qiladi. Qabul qiluvchining uchida modulyatsiyalangan signal ishlatiladigan modulyatsiya sxemasiga xos tegishli demodulyatsiya usullari yordamida demodulyatsiya qilinadi. Demodulyatsiya jarayoni konvertni aniqlash, chastotani o'lchash yoki fazalarni taqqoslash kabi usullar orqali modulyatsiyalangan to'lqin shaklidan asl raqamli ma'lumotlarni olishni o'z ichiga oladi. Raqamli modulyatsiya simsiz aloqa, sun'iy yo'ldosh aloqasi va raqamli eshittirishni o'z ichiga olgan keng doiradagi aloqa tizimlarida keng qo'llaniladi. Bu raqamli ma'lumotlarni turli aloqa kanallari bo'ylab ishonchli va samarali uzatish imkonini beradi, zamonaviy aloqa tarmoqlarida axborot almashinuvini osonlashtiradi. Xulosa qilib aytganda, raqamli modulyatsiya raqamli signallarni analog kanallar orqali uzatish imkonini beruvchi ko'p qirrali texnikadir. Bu turli xil modulyatsiya sxemalari yordamida raqamli ma'lumotlarni analog tashuvchi signalga kodlashni o'z ichiga oladi. Raqamli ma'lumotni analog to'lqin shakllariga aylantirish va dastlabki ma'lumotlarni olish uchun mos ravishda uzatuvchi va qabul qiluvchi uchlarida modulyatsiya va demodulyatsiya jarayonlari qo'llaniladi. Raqamli modulyatsiya zamonaviy aloqa tizimlarida hal qiluvchi rol o'ynaydi, bu esa yuqori ma'lumotlar tezligini, yaxshilangan shovqin immunitetini va spektrdan samarali foydalanishni ta'minlaydi. SWOT: Kuchli tomonlari: 1. Har tomonlama tushuncha: Uzluksiz signallarni raqamli uzatish asoslari raqamli tizimlarda uzluksiz signallarni uzatish tamoyillari va tushunchalarida mustahkam asos yaratadi. U keng mavzularni qamrab oladi va ushbu sohada chuqur bilim beradi. 2. Amaliy ilovalar: Kurs raqamli signal uzatishning real dunyo ilovalariga urg‘u beradi, bu esa o‘quvchilarga o‘z bilimlarini telekommunikatsiya, audio/video oqim, simsiz aloqa va ma’lumotlarni uzatish kabi turli sohalarda qo‘llash imkonini beradi. 3. Tajribali o'qituvchilar: Kurs raqamli signallarni uzatish bo'yicha tajribaga ega bo'lgan tajribali o'qituvchilar tomonidan o'qitiladi. Ular o'rganish tajribasini oshirib, tushuncha va amaliy misollar keltirishi mumkin. 4. Amaliy o‘rganish: Kurs o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliy tarzda qo‘llash imkonini beruvchi amaliy mashqlar yoki loyihalarni o‘z ichiga olishi mumkin. Bu tushunchalarni mustahkamlash va amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga yordam beradi. Kamchiliklari: 1. Texnik murakkablik: Kurs raqamli signallarni uzatish asoslari bilan shug'ullanganligi sababli, u murakkab texnik tushunchalar va matematik tenglamalarni o'z ichiga olishi mumkin. Matematika yoki muhandislik bo'yicha kuchli ma'lumotga ega bo'lmagan ba'zi o'quvchilar uchun materialni tushunish qiyin bo'lishi mumkin. 2. Interaktivlikning yo'qligi: O'tkazish usuliga qarab, masalan, onlayn yoki oldindan yozib olingan ma'ruzalar, kursda o'qituvchilar yoki boshqa o'quvchilar bilan interaktivlik bo'lmasligi mumkin. Bu keng qamrovli o'rganish tajribasi uchun muhim bo'lgan savollar berish yoki munozaralarda qatnashish qobiliyatini cheklashi mumkin. Imkoniyatlar: 1. Sanoat dolzarbligi: Turli sohalarda raqamli signal uzatishga bo'lgan talab ortib borayotganligi sababli, ushbu sohada kuchli bilimga ega bo'lish ajoyib martaba imkoniyatlarini taqdim etishi mumkin. Uzluksiz signallarni raqamli uzatish bo'yicha tajribaga ega bo'lgan o'quvchilarni telekommunikatsiya, tarmoq va raqamli media kabi sohalarda izlash mumkin. 2. Texnologiyadagi yutuqlar: Texnologiya rivojlanishda davom etar ekan, o'quvchilar uchun raqamli signallarni uzatishda rivojlanayotgan tendentsiyalar va yutuqlardan xabardor bo'lish uchun qimmatli imkoniyatlar mavjud. Yangi texnologiyalar va texnikalarni tushunish ularning malakasini oshirishi va mehnat bozorida raqobatbardoshligini saqlab qolishi mumkin. Tahdidlar: 1. Tez texnologik o'zgarishlar: raqamli signallarni uzatish sohasi doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va yangi texnologiyalar va standartlar muntazam ravishda paydo bo'ladi. Bu o'quvchilar uchun qiyinchilik tug'dirishi mumkin, chunki ular dolzarb bo'lib qolishi uchun ushbu o'zgarishlarga rioya qilishlari kerak. 2. Boshqa kurslardan raqobat: Shu kabi mavzularni qamrab oluvchi boshqa kurslar yoki ta'lim resurslari bo'lishi mumkin, bu "Uzluksiz signallarni raqamli uzatish asoslari" kursi uchun raqobatni yuzaga keltirishi mumkin. Raqobatbardosh bo'lish uchun kurs noyob qiymat takliflari yoki maxsus mavzularni taqdim etish orqali o'zini farqlashi kerak. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, uzluksiz signallarni raqamli uzatish asoslari kursi raqamli signallarni uzatish tamoyillari va qo'llanilishi bo'yicha mustahkam asosni taklif qiladi. Bu sanoat talabi yuqori bo'lgan sohada qimmatli bilimlarni taqdim etish orqali o'quvchilarga foyda keltiradi. Biroq, u ba'zi shaxslar tomonidan texnik jihatdan murakkab deb qabul qilinishi mumkin va boshqa kurslar yoki resurslardan raqobat potentsial tahdiddir. Umuman olganda, ushbu kurs raqamli signal uzatishga qiziqqan shaxslar uchun qimmatli o'rganish imkoniyatini beradi. MA’RUZA MAVZUSI BO’YICHA TEST: Test 1: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishni aniqlaydi? A) Analog signallarni uzatish jarayoni B) Diskret yoki uzluksiz signallarni uzatish jarayoni C) Uzluksiz signallarni uzatish jarayoni D) Optik tolali kabellar orqali signallarni uzatish jarayoni 2. Raqamli uzatishda modulyatsiyadan maqsad nima? A) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun B) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun C) Signal kuchini oshirish uchun D) Signal shovqinini kamaytirish uchun Test 2: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishning analog uzatishdan ustunligi hisoblanadi? A) Ma'lumotlar uzatish tezligining yuqoriligi B) Shovqin shovqinlariga kamroq ta'sir qiladi C) arzonroq narx D) Uzoqroq uzatish masofalarini qo'llab-quvvatlaydi 2. Raqamli uzatishda Nyquist teoremasi qanday holatni bildiradi? A) Maksimal ma'lumot uzatish tezligi kanalning o'tkazish qobiliyati bilan chegaralanadi B) Ma'lumotlarning maksimal tezligi kanalning o'tkazish qobiliyatidan ikki baravar ko'p C) Ma'lumotlarning maksimal tezligi signal-shovqin nisbati bilan belgilanadi D) Axborotni uzatishning maksimal tezligi uzatish vositasi bilan belgilanadi Test 3: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishda uzluksiz signalga misol bo‘la oladi? A) Ovozli signallar B) Ikkilik belgilar C) Yoqish/o‘chirish impulslari D) Psevdotasodifiy naqshlar 2. Raqamli uzatishda kodlashdan maqsad nima? A) Ma’lumotlarni uzatishdan oldin siqish uchun B) Xavfsiz uzatish uchun ma'lumotlarni shifrlash C) Raqamli ma'lumotlarni uzatish uchun mos formatga aylantirish uchun D) Ma'lumotlarga xatolarni aniqlash va tuzatish kodlarini qo'shish uchun Test 4: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishning kamchiliklari hisoblanadi? A) Shovqin shovqinlariga nisbatan yuqori sezuvchanlik B) Ma'lumotlar uzatish tezligining cheklanganligi C) yuqori narx D) Cheklangan uzatish masofalari 2. Raqamli uzatishda kanallarni kodlashdan maqsad nima? A) Ma'lumot uzatish tezligini oshirish uchun B) Ma'lumot uzatish tezligini kamaytirish uchun C) Ma'lumotlarni uzatish paytidagi xatolardan himoya qilish uchun D) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun Test 5: 1. Raqamli signallarni uzoq masofalarga uzatish uchun quyidagi qurilmalardan qaysi biri keng tarqalgan? A) Burama juft kabellar B) Koaksiyal kabellar C) Optik tolali kabellar D) Simsiz uzatgichlar 2. Raqamli uzatishda modulyatsiya sxemalarining maqsadi nima? A) Uzatilishda xatolik yuzaga kelishi ehtimolini kamaytirish uchun B) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun C) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun D) Ma'lumotlar uzatish tezligini oshirish uchun Test 6: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishda bit tezligini eng yaxshi tavsiflaydi? A) Belgi yoki vaqt birligida uzatiladigan bitlar soni B) Bit yoki vaqt birligida uzatiladigan belgilar soni C) Bitta bitni uzatish uchun ketadigan vaqt D) Bitta belgini uzatish uchun ketadigan vaqt 2. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatish misolidir? A) AM radiosi B) FM radiosi C) Sun'iy yo'ldosh televideniesi D) Analog telefon liniyasi Test 7: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatish xususiyati hisoblanadi? A) Signal qiymatlarining uzluksiz diapazoni B) Signal holatlarining cheksiz soni C) Signal holatlarining diskret yoki chekli soni D) Shovqin shovqinlariga nisbatan yuqori sezuvchanlik 2. Raqamli uzatishda demodulyatsiyadan maqsad nima? A) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun B) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun C) Signaldan shovqin shovqinlarini olib tashlash uchun D) Uzatilgan ma'lumotlarning aniq dekodlanishini ta'minlash Test 8: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatishda xatolarni aniqlash va tuzatish uchun ishlatiladi? A) Kanallarni kodlash B) Modulyatsiya C) Demodulyatsiya D) tenglashtirish 2. Raqamli uzatishda sinxronizatsiyadan maqsad nima? A) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun B) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun C) Uzatuvchi va qabul qiluvchi soatlarni tekislash uchun D) Signaldan kiruvchi Test 9: 1. Quyidagilardan qaysi biri keng tarqalgan raqamli modulyatsiya sxemasi hisoblanadi? A) amplituda modulyatsiyasi (AM) B) chastota modulyatsiyasi (FM) C) Fazani almashtirish (PSK) D) Uzluksiz to‘lqin (CW) 2. Raqamli uzatishda tenglashtirishdan maqsad nima? A) Analog signallarni raqamliga aylantirish uchun signallari B) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun C) Kuchsiz signallarni kuchaytirish uchun D) Uzatuvchi vositadan kelib chiqqan signal buzilishlarini qoplash uchun Test 10: 1. Quyidagilardan qaysi biri raqamli uzatish tizimiga misol bo‘la oladi? A) Analog telefoniya B) Analog televizor C) Wi-Fi D) FM radiosi 2. Raqamli uzatishda namuna olishdan maqsad nima? A) Analog signallarni raqamli signallarga aylantirish uchun B) Raqamli signallarni analog signallarga aylantirish uchun C) Uzluksiz signalni diskret namunalarga kvantlash uchun D) Signaldan kiruvchi shovqinlarni filtrlash uchun GLOSSARY: 1. Raqamli uzatish: Aloqa kanali orqali raqamli ma'lumotlarni ifodalovchi diskret yoki uzluksiz signallarni uzatish jarayoni. 2. Uzluksiz signallar: vaqt o'tishi bilan hech qanday uzilishlar va uzilishlarsiz silliq va doimiy ravishda o'zgarib turadigan signallar. 3. Analog signallar: Berilgan diapazonda cheksiz ko'p mumkin bo'lgan qiymatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan uzluksiz signallar. 4. Modulyatsiya: Raqamli signallarni uzatish uchun analog signallarga aylantirish jarayoni 5. Nyquist teoremasi: Raqamli uzatishdagi printsip ideal sharoitlardan foydalanganda kanalning maksimal ma'lumot uzatish tezligini ikki barobar o'tkazish qobiliyatini bildiradi. 6. Kodlash: Raqamli ma'lumotlarni uzatish uchun mos formatga aylantirish jarayoni. 7. Kanalni kodlash: Xatolarni aniqlash va tuzatishni yoqish uchun uzatilgan ma'lumotlarga ortiqcha qo'shilishi. 8. Bit tezligi: Belgilar yoki vaqt birligi uchun uzatiladigan bitlar soni. 9. Demodulyatsiya: Analog signallarni qabul qiluvchining uchida raqamli signallarga qayta aylantirish jarayoni. 10. Sinxronizatsiya: uzatilgan ma'lumotlarni to'g'ri qabul qilishni ta'minlash uchun uzatuvchi va qabul qiluvchi soatlarning hizalanishi. 11. Tenglash: Ma'lumotni aniq qayta tiklashni ta'minlash uchun uzatish vositasidan kelib chiqqan signal buzilishi uchun kompensatsiya. 12. Namuna olish: signal amplitudasini muntazam intervallarda o'lchash orqali uzluksiz signallarni diskret namunalarga aylantirish jarayoni. 13. Raqamli modulyatsiya: Raqamli signallarni amplituda, chastota yoki faza kabi xususiyatlarni o'zgartirish orqali analog signallarga aylantirish jarayoni. 14. Xatolarni aniqlash va tuzatish: shovqin yoki shovqin natijasida yuzaga kelgan uzatish xatolarini aniqlash va tuzatish uchun qo'llaniladigan usullar. 15. Kanal sig'imi: Aloqa kanali xatosiz ishonchli tarzda uzata oladigan maksimal ma'lumot tezligi. 16. Tarmoqli kengligi: Kanal uzatishi mumkin bo'lgan chastotalar diapazoni, odatda Hertz (Hz) da o'lchanadi. 17. Shovqin shovqini: uzatish sifatiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan tashqi omillar ta'sirida signalning istalmagan tasodifiy o'zgarishlari. 18. Uzatuvchi vosita: Signallar uzatiladigan jismoniy vosita (kabel, optik tolali). 19. Ma'lumotlarni siqish: samarali saqlash va uzatish uchun raqamli ma'lumotlar hajmini kamaytirish jarayoni. 20. Signal-to-Shovqin nisbati (SNR): Signal kuchining fon shovqini kuchiga nisbati, uzatish sifatini o'lchash uchun ishlatiladi. |