Mühazirə №3 Mövzu: İsmin qrammatik kateqoriyaları Plan

3.4.Xəbərlik kateqoriyası.İsimlərin atributivləşməsi 
Azərbaycan dilində xəbər vəzifəsini xəbər ola bilən hər bir nitq hissəsi ifadə edə 
bilir.Lakin onlar üçün müəyyən morfoloji ələmət qəbul etməlidir.Bir çox dillərdən fərqli 
olaraq,bu kateqoriya dilimizdə morfoloji yolla,yəni xüsusi şəkilçilərlə formalaşır.İsimlərin 
xəbər vəzifəsi xəbər şəkilçisi və zaman ədatları (idi,imiş) ilə ifadə olunur. 
Xəbər şəkilçiləri aşağıdakılardır: 
I şəxsin təkində 
-am,-əm
;cəmində 
-ıq,-ik,-uq,-ük; 
II şəxsin təkində 
-san,-sən;
cəmində 
-sınız,-siniz,-sunuz,-sünüz; 
III şəxsin təkində
 -dır,-dir,-dur,-dür
;cəmində 
-dırlar,-dirlər,-durlar,-dürlər. 
İsimlər xəbərlik şəkilçiləri qəbul edərək dəyişir
: tələbəyəm, tələbəsən, tələbədir, 
tələbəyik,tələbəsiniz,tələbədirlər. 
Xəbərlik kateroriyasının inkarı 
deyil 
ədatı,
nə-nə 
bağlayıcısı ilə düzəlir;məsələn: 
Mahmud başa düşdü ki,yalnız 
Məryəm 
həsrətində 
deyilmiş.
(Elçin);Məryəmi 
axtarmamaq,tapmamaq 
mümkün deyildi.
(Elçin);
Nə quzudur,nə də qurd. 
İsimlər xəbərlik şəkilçisindən əlavə,
idi,imiş
zaman ədatları ilə də işlənməklə xəbər 
vəzifəsində çıxış etmiş olur;məs.:Qədir necə qayşğıkeş,necə istiqanlı 
adam imiş
.(İ.M); 
Görəsən,Məhəmmədəlinin günahı necə 
günah imiş.
(Elçin) 
Xəbərlik kateqoriyasının şəkilçiləri mənsubiyyət kateqoriyası şəkilçilərindən sonra 
işlənir və bir sıra xüsusiyyətlərə malik olur: 
1.Birinci şəxs tək və cəm mənsubiyyət şəkilçilərindən sonra birinci şəxs tək və cəm 
xəbərlik şəkilçiləri işlənmir;yalnız ikinci və üçüncü şəxsin tək və cəminin şəkilçisi 

---

işlənir:
tələbə-m-sən,tələbə-m-siniz,tələbə-miz-sən,tələbə-miz-siniz,tələbə-m-dir,tələbə-m-
dirlər. 
2.İkinci şəxs tək və cəm mənsubiyyət şəkilçilərindən sonra ikinci şəxs tək və cəm 
xəbərlik şəkilçiləri işlənmir;yalnız birinci şəxsin tək və cəm şəkilçiləri işlənir:
tələbə-n-əm 
,tələbə-n-ik,tələbə-niz-ik,tələbə-n-dir,tələbə-n-dirlər,tələbə-niz-dir,tələbə-niz-dirlər. 
3.Üçüncü şəxs tək və cəm mənsubiyyət şəkilçilərindən sonra bütün xəbərlik 
şəkilçiləri işlənir: 
tələbə-si-yəm, tələbə-si-yik,tələbə-si-sən,tələbə-si-siniz, tələbə-ləri-
sən,tələbə-ləri-siniz,tələbə-si-dir,tələbə-si-dirlər. 
İsmin təsirlik hal şəkilçisindən başqa,digər hal şəkilçiləri xəbərlik şəkilçisindən öncə 
işlənir;məs.:Bu,
tələbə-nin-dir
.Yolumuz 
bağlar-a-dır
.Mən 
şəhər-də-yəm
.Sən 
kənd-dən-sən.