Mühazirə Beynəlxalq təşkilatlar və onların qlobal problemlərin həllində yeri Beynəlxalq təşkilat nədir?

Beynəlxalq təşkilatların təsnifatı. Beynəlxalq təşkilatlar üçün ətraflı tərif etməmiz lazım gələrsə; Biz bunu “ümumi və ya xüsusi məqsədlərə nail olmaq üçün mədəni və ya regional miqyasda əməkdaşlığı təmin etmək üçün müstəqil və suveren dövlətlərin və ya qeyri-hökumət təşkilatlarının yaradıldığı strukturlar, mexanizmlər və proseslər” kimi ifadə edə bilərik. Beynəlxalq təşkilatların müxtəlif adları ola bilər - quruluş, birlik, təşkilat, liqa, assosiasiya, birlik, fond və s. Fərqli adlar onların statusuna təsir etmir. Beynəlxalq təşkilatların təsnifatı üçün müxtəlif meyarlar tətbiq olunur. Onlardan bəzilərini sadalayaq.
1. İştirakçıların mühitinə görə beynəlxalq təşkilatlar aşağıdakı kimi təsnif edilir: a) universal - bütün dövlətlərin (BMT, MAQATE) və ya ictimai birliklərin (ictimai birliklərin) və bütün dövlətlərin ayrı-ayrı şəxslərinin iştirakı üçün açıqdır ( Ümumdünya Sülh Şurası, Beynəlxalq Demokrat Hüquqşünaslar Assosiasiyası və s.); b) regional - onun üzvləri müəyyən coğrafi bölgənin dövlətləri və ya ictimai birlikləri və fərdləri ola bilər (Afrika Birliyi Təşkilatı, Amerika Dövlətləri Təşkilatı, Fars Körfəzi Ərəb Dövlətlərinin Əməkdaşlıq Şurası); c) Regionlararası – üzvlərini regional təşkilati çərçivədən kənara çıxaran, lakin onların universal olmasına imkan verməyən müəyyən meyarla məhdudlaşan təşkilatlar. Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatında (OPEC) iştirak yalnız neft ixrac edən ölkələr üçün açıqdır. İslam Konfransı Təşkilatına (İKT) yalnız müsəlman dövlətləri üzv ola bilər;
2. Təşkilatların məqsədlərinə görə təsnifatı müxtəlif formalarda və geniş diapazonda ola bilər, ən başlıcası: a) siyasi motivli təşkilatlar - dövlətlər tərəfindən siyasi məqsədlərinə əməkdaşlıq edərək nail olmaq üçün yaradılan təşkilatlar, məsələn, Aİ, ATƏT və s. b) təhlükəsizlik məqsədləri üçün təşkilatlar - regional və qlobal təhlükəsizliyin qorunması üçün yaradılmış təşkilatlar- NATO, Varşava Müqaviləsi və s. c) iqtisadi məqsədləri olan təşkilatlar - iqtisadi inkişaf siyasətinin həyata keçirilməsinə və maliyyə və sosial sabitliyin təmin edilməsinə yönəlmiş təşkilatlar (BVF, OECD və s.).
3. Təşkilatlar hakimiyyətin (səlahiyyətiərinə) mahiyyətinə görə dövlətlərarası (dövlətlərin əməkdaşlığını tənzimləyir, onların qərarları üzv dövlətlər üçün məsləhət və ya məcburi xarakter daşıyır) və dövlətlərüstü (üzv dövlətlərin fiziki və hüquqi şəxslərini bilavasitə bağlayan qərarlar qəbul etmək hüququna malikdirlər və dövlətlərin milli qanunları ilə eyni hüquqlara və statusa malikdirlər) bölünürlər..
4. Beynəlxalq təşkilatlara qəbul proseduru açıq və ya qapalı ola bilər: a) açıq – istənilən dövlət öz mülahizəsinə görə üzv ola bilər; b) qapalı – təşkilatın təsisçi dövlətinin (NATO) dəvəti əsasında yeni üzvlərin qəbulu;
5. Təşkilat yaratma üsullarının kriterialarına görə klassik yolls yaradılan və fərqli əsaslarda yaradılan beynəlxalq təşkilatlara bolünür. Klassik yolla yaradılan təşkilatlar üzvləri tərəfindən təsdiqlənən beynəlxalq razılaşmaya əsaslanır, fərqli əsaslarda yaradılan beynəlxalq təşkilatlar isə bəyanamələr və ortaq qərarlar əsasında yaradılırlar.
6. İxtisaslaşdığı sahəyə görə təşkilatlar ümumi və xüsusi səriştələrinə görə siniflərə bölünürlər. Ümumi səriştə-bu fəaliyyətləri ilə dövlətlərarasındakı bütün əlaqə sahələrinə təsir göstərir: siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni və digər(məsələn BMT). Xüsusi səriştə- Əməkdaşlıq xüsusi bir sahə ilə məhdudlaşır və bu cür təşkilatlar siyası, iqtisadi, sosial, mədəni, elmi, dini və s. alt bölümlərə ayrılırlar.
BMT-nin orqanları: Baş Assambleya, Katiblik, Təhlükəsizlik Şurası, Qəyyumluq Şurası, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi, İctimai və İqtisadi Şura.
"BMT SİSTEMİNİ" TƏŞKİL EDƏN EKSPERTİK TƏŞKİLATLAR:
Qlobal rabitə-nəqliyyat-mədəniyyət-infrastruktur şəbəkələri yaradan təşkilatlar
A. Ümumdünya Poçt İttifaqı
B. Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı
C. Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı
D. Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı
E. Dünya Meteorologiya Təşkilatı
F. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
G. Ümumdünya Turizm Təşkilatı
H. BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı
Qlobal iqtisadiyyat-ticarət-maliyyə şəbəkələrini yaradan təşkilatlar
A. Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı
B. Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fond
C. BMT-nin Sənaye İnkişafı Təşkilatı
D. Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı
E. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı
F. Bretton Woods Twins və Dünya Ticarət Təşkilatı
1. Beynəlxalq Valyuta Fondu
2. Dünya Bankı Qrupu: i. Dünya Bankı, ii. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası, iii. Çoxtərəfli İnvestisiya Zəmanət Agentliyi, i v . Beynəlxalq İnvestisiya Mübahisələrinin Həlli Mərkəzi
3. Ümumdünya Ticarət Təşkilatı vs.
7. Ümumiyyətlə, beynəlxalq təşkilatlar iştirakçı dövlətlərin üzvlüyünün xarakterinə görə hökumətlərarası və qeyri-hökumət (QHT) təşkilatlarına bölünür. Hökumətlərarası təşkilatlar: BMT, Aİ, NATO, ATƏT, BVF, Dünya Bankı və s. Qeyri-Hökumət Təşkilatları (QHT): Yaşıl Sülh, Beynəlxalq Əfv Təşkilatı, Beynəlxalq Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (həmkarlar alyansı), Beynəlxalq Qırmızı Xaç, Human Rights Watch və s.
Hökumətlərarası beynəlxalq təşkilatlar dövlətlərin rəsmi vasitələrə əl atmaqla konkret müqavilə imzalamaqla yaratdığı təşkilatlardır. “Hökumətlərarası təşkilatlar yalnız bir məqsəd üçün yaradıla bilər və ya birdən çox məqsədi əhatə edə bilər, bundan başqa onlar qlobal-regional, yeni üzvlüklərə açıq-yeni üzvlüklərə bağlı, iqtisadi-qeyri-iqtisadi ola bilər. Bundan əlavə, hökumətlərarası beynəlxalq təşkilatlar beynəlxalq hüququn subyektləridir və beynəlxalq yurisdiksiyaya malikdirlər. Hökumətlərarası təşkilatların ilk nümunəsi 1815-ci ildə Vyana konqresindən sonra Reyn üzərində nəqliyyatı tənzimləmək üçün yaradılmış Reyn çayı komissiyasıdır.