Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

Mühazirə 6 
Proseslər üzərində əməliyyatlar və onlarla əlaqəli olan anlayışlar 
 Əməliyyatlar toplusu 
Proses müstəqil olaraq, bir vəziyyətdən digərinə keçə bilməz. Prosesin vəziyyətinin 
dəyişdirilməsi ilə əməliyyat sistemi məşğul olur və onlar üzərində əməliyyatları yerinə yetirir. Bizim 
modeldə bu cür əməliyyatların sayı vəziyyətlər diaqramındakı oxların sayı ilə hələlik üst-üstə düşür. 
Rahat olardı ki, onları 3 cütlükdə birləşdirək:
-prosesin yaradılması – prosesin bitməsi; 
-prosesin dayandırılması (“icra” vəziyyətindən “hazır olma” vəziyyətinə çevirmək) – prosesin 
yüklənilməsi (“hazır olma” vəziyyətindən “icra” vəziyyətinə çevirmək); 
-prosesin təcrid edilməsi (“icra” vəziyyətindən “gözləmə” vəziyyətinə çevirmək ) – prosesin 
təcriddən azad edilməsi (“gözləmə” vəziyyətindən “hazır olma” vəziyyətinə çevirmək). 
Planlaşdırma alqoritmlərindən gələcəkdə söhbət apar-dıqda, bizim modeldə cütlüyə malik 
olmayan daha bir əməliyyat əmələ gələcəkdir: proses üstünlüyünün dəyişilməsi. 
Prosesin yaradılma və bitmə əməliyyatları bir dəfəlik olurlar, çünki, onlar prosesə bir dəfədən 
çox tətbiq olunmurlar (bəzi sistem prosesləri hesablama sistemi işlədiyi zaman heç vaxt bitmirlər). 
Proseslərin vəziyyətlərinin dəyişilməsi ilə əlaqəli olan yüklənilmə və ya təcrid olunma kimi bütün 
yerdə qalan əməliyyatlar, bir qayda olaraq, çox dəfəli olurlar. Proseslər üzərində əməliyyat 
sisteminin əməliyyatları necə yerinə yetirilməsini daha ətraflı nəzərdən keçirək.
Process Control Block və prosesin konteksti 
Əməliyyat sisteminin proseslər üzərində əməliyyatların yerinə yetirilməsi üçün hər bir proses 
orada müəyyən bir verilənlər strukturu kimi təsvir olunmalıdır. Bu struktur həmin proses üçün 
spesifik olan informasiyaya malik olur:
-prosesin yerləşdiyi vəziyyət; 
-prosesin proqram sayğacı və ya digər sözlərlə desək, onun üçün növbəti yerinə yetirilməli 
olan əmrin ünvanı; 

---

-prosessor registrlərinin tərkibi; 
-prosessordan istifadə olunmanın planlaşdırılması üçün zəruri olan verilənlər və yaddaşın idarə 
olunması (prosessorun üstünlüyü, ünvan fəzasının ölçüsü və yerləşməsi və s.); 
-uçot verilənləri (prosesin identifikasiya nömrəsi, hansı istifadəçi onun işinin təşəbbüskarı 
olmuşdur, həmin proses tərəfindən prosessordan istifadənin ümumi vaxtı və s.); 
-proseslə əlaqəli olan giriş-çıxış qurğuları barəsində məlumat-lar (məsələn, proses üçün hansı 
qurğular təhkim olunmuşlar, açıq faylların cədvəli). 
Onun tərkibi və quruluşu, əlbəttə ki, konkret əməliyyat sistemindən asılı olurlar. Bir çox 
əməliyyat sistemlərində prosesi xarakterizə edən informasiya verilənlərin bir deyil, bir neçə 
əlaqələndirilmiş strukturlarında saxlanılır. Bu strukturlar müxtəlif adlara, əlavə informasiyaya malik 
ola bilərlər və ya əksinə, təsvir olunan informasiyanın bir hissəsi ola bilərlər. Bizim üçün bunun 
əhəmiyyəti yoxdur. Bizim üçün yalnız o vacibdir ki, hesablama sistemində olan istənilən proses 
üçün onun üzərində əməliyyatların aparılması üçün lazım olan bütün informasiyaya əməliyyat 
sistemi müraciət edə bilsin. Anlaşılmağın sadəliyi üçün belə hesab edəcəyik ki, o, verilənlərin bir 
strukturunda saxlanılır. Biz onu PCB (Process Control Block) və ya prosesin idarə olunma bloku 
adlandıracayıq.