Mühazirə konspekti

 

 

 

 

 

---

11. GƏRGİNLİYİN RƏQƏM CİHAZLARI İLƏ ÖLÇÜLMƏSİ 

 

 

Cərəyanı  və  gərginliyi  ölçmək  üçün  rəqəm  cihazları  çox  geniş  yayılmışdır.Onlar  geniş 

ölçmə  diapazonuna,yüksək  dəqiqliyə,həssaslığa,cəldişləmə  qabiliyyətinə,ölçmə-hesablama 

komplekslərinə qoşulma imkanına və s. malikdirlər. 

 

Rəqəm  voltmetrlərinin  imkanları və xüsusiyyətləri ilk növbədə  istifadə olunan ARÇ-nin 

xarakteristikaları ilə müəyyən olunur. Düz və müvazinətləndirmə ilə çevirməli rəqəm voltmetrləri 

mövcuddur.Düz  çevirməli  sxemlərdə  müddət-impuls,inteqrallayıcı  müddət-impuls  və  tezlik-

impuls  ARÇ-ləri,  müvazinətləndirmə  ilə  çevirməli  sxemlərdə  -  mərtəbəli  müvazinətləndirməli 

ARÇ-lər istifadə olunur. 

 

Düz  çevirməli  voltmetrlər  özlərinin  sadəliyi  və  yüksək  cəldişləmə  qabiliyyətləri  ilə 

(saniyədə  10

5 

ölçmədən  çox)  fərqlənirlər.  İnteqrallayıcı  voltmetrlərdə  gərginliyin  inteqrallama 

müddəti  ərzində  orta  qiyməti  götürüldüyünə  görə  əngəllərə  yüksək  dayanıqlıq  əldə  edilir. 

Mərtəbəli  müvazinətləndirməli  ARÇ-li  rəqəm  voltmetrlərinin  əsas  üstünlüyü  yüksək  dəqiqliyə 

(gətirilmiş xəta 0,01 – 0,001%) malik olmalarıdır.Müxtəlif tipli rəqəm voltmetrlərinin gərginliyi 

ölçmə diapazonu mikrovoltlardan bir neçə kilovolta qədər əhatə edir. 

 

Müasir rəqəm voltmetrləri ölçmə prosesini avtomatlaşdırmağa, onu verilmiş proqram üzrə 

yerinə yetirməyə, ölçmə nəticələrini emal etməyə,cihazın funksional imkanlarını genişləndirərək 

onları  sabit  cərəyan  gərginliyindən  əlavə    dəyişən  cərəyan  gərginliyini,  müqaviməti, 

kondensatorun tutumunu, tezliyi və s. parametrləri ölçmək imkanına malik multimetrə çevirməyə 

imkan yaradan mikroprosessor blokları və klaviatura ilə təmin olunmuşlar. 

 

Dəyişən  cərəyan  gərginliyini  ölçmək  üçün  istifadə  olunan  rəqəm  voltmetrləri  dəyişən  

gərginliyi sabit  gərginliyə çevirən çeviricilərlə təmin olunmuş sabit cərəyan rəqəm voltmetrlərinin 

əsasında yaradılır. 100 khs-ə qədər tezlik diapazonunda onların əsas xətası 0,5%-dən böyük olmur. 

Düzləndiricili  orta  qiymət  rəqəm  voltmetrlərində  bir  və  iki  fazalı  düzləndiricilərdən  istifadə 

olunur.  Təsiredici  qiymət  rəqəm  voltmetrlərində  termoelektrik  çeviricilər  tətbiq  edilir.Lakin  bu 

çeviricilərin  ətalətliliyi  voltmetrlərin  cəldişləmə  qabiliyyətini  xeyli  aşağı  salır.  Bu  nöqsanı 

təsiredici qiymət rəqəm voltmetrlərində ölçülən gərginliyin ani qiymətinin kvadratına mütənasib 

rəqəm  formasında  (müddət-,tezlik-impuls  və  kod)  informasiya  verən  funksional  ARÇ-lərdən 

istifadə etməklə aradan qaldırmaq olar. 

 

Dəyişən  cərəyan  gərginliyinin  ölçülən  parametrləri  işərisində  ən  çox  rast  gəlinəni  və 

istifadə  olunanı  onun  təsiredici  qiymətidir.Dəyişən  gərginliyin  təsiredici  qiymətinin  rəqəm 

formasında funksional ARÇ-dən istifadə etməklə ölчülməsini aşağıdakı misalda göstərək. 

 

Мялумдур ки, дяйишян эярэинлийин тясиредижи гиймяти 

                       



=

T

0

2

dt

)

t

(

U

T

1

U

                            (11.1) 

кими  тяйин  олунур.  Бурaда  У(т)  -  эириш  эярэинлийинин  ани  гиймяти,  Т  -  эириш 

эярэинлийинин периодудур.  

 

Тясиредижи гиймят чевирижилярини мцхтялиф принсиплярдя гурмаг олар: 

 

1)  Эириш  сигналынын  илкин  функсионал  чеврилмяси  вя  сонрадан  алынан 

эярэинлийин  аналог  -  рягям  чеврилмяси.  Бу  структур  цзря  гурулмуш  АРЧ  -  ляр 

електрик  ютцрмя  системляриндя,  тяжрцби  тядгигатларда,  енеръи  обйектляри 

технолоъи  просесляринин  автоматик  идаряетмя  системляриндя,  диспетчер 

идаряетмя  системляриндя  вя  с.  даща  эениш  истифадя  едилирляр.  Беля 

чевирижилярин ясас нюгсан жящятляри чыхыш эярэинлийинин бюйцк гярарлашма 

мцддяti  (бир  нечя  санийя)  вя  хятанын  эириш  эярэинлийинин  формасындан 

(синусоидадан мейл етмяси) чох асылы олмасыдыр. 

 

2)  Эириш  сигналынын  ани  гиймятляринин  кода  чеврилмяси  вя  алынан 

кодларын  щесаблама  гурьулары  васитясиля  емал  едилмяси.  Бу  щалда  истифадя 

олунан  АРЧ  тяляб  олунан  дягиглийи  тямин  етмяк  цчцн  йцксяк  жялдишлямя 

---

габилиййятиня  малик  олмалыдыр.  Бу  принсипдян  алчаг  вя  инфраалчаг  тезликли 

сигналлары олан дюврялярдя тясиредижи гиймятин аналог - рягям чеврилмяси цчцн 

истифадя едилмяси даща мягсядяуйьундур. 

 

3)  Эириш  сигналыны  квадрата  йцксялдян  вя  нятижяни  рягям  формасында 

верян  функсионал  АРЧ  -  лярдян  истифадя  етмякля  тясиредижи  гиймят 

чевирижиляринин гурулмасы. 

 

Бу  принсипдя  гурулан  тясиредижи  гиймят  чевирижиляринин  метролоъи 

характеристикалары функсионал АРЧ - нин щяллетмя габилиййяти, дягигилийи вя 

жялдишлямяси иля тяйин олунур. 

Функсионал АРЧ - лярин гурулмасында мцддят - вя тезлик - импулс чевирмяли 

хятти 

АРЧ-лярин 

функсионал 

имканларындан 

истифадя 

едилмяси 

вя 

эенишляндирилмяси  хцсуси  мараг  доьурур.  Буна  ясас  сябяб  мцддят  -  тезлик 

сигналларынын рягямли юлчцлмясинин вя сонракы емалынын садялийидир. 

)

t

(

U

t

2

x

=

 асылылыьыны йериня йетирян мцддят - импулс функсионал АРЧ - нин  

схеми шякил 6.9 - дa эюстярилмишдир. 

Илкин  вязиййятдя  сайьажа  С  импулслар  эенераторунун  ИЭ  импулслары  дахил 

олмур. Иşясалма импулсу (чевирмя тсиклинин