Mühazirə ÖTÜRMƏLƏRİn dizayni 1 Ötürmələr haqqında ümumi məlumatlar

Cədvəl 2.1. Müxtəlif mexanizmlərin faydali iş əmsallari

Dişli çarx öturmələri	F.i.ə.	Diğər mexanizmər	F.i.ə.
Qapalı dişli çarxlarda: - silindirik - konusvari	0,97 ... 0,98 0,96 ... 0,97	Qayış ötürmələri: - yasti qayış - pazvari qayış - dişli qayış	0,96 ... 0,98 0,95 ... 0,97 0,97 ... 0,98
Açık dişli çarxlarda:	0,95 ... 0,96
Qapalı sonsuz vint öturmələri: - sonsuz vintin giriş sayı z1 = 1 z2 = 2 z3 = 4	0,70 ... 0,75 0,80 ... 0,85 0,80 ... 0,95
		Zəncir ötürmələri: - qapalı - açık	0,95 ... 0,97 0,90 ... 0,95
		Firiksion çarx ötürmələri	0,90 ... 0,95
Qeyd: 1. Yastıqlardakı itkilər aşağıdakı kimi qiymətləndirilir: - bir çüt diyirlənməli yastıqlarda  = 0,99 ... 0,995; - bir çüt sürüşmə yastıqlarda  = 0,95 ... 0,98. 2. Hərəkətin paralel ötürülməsində, məsələn, qoşalaşmış dişli çarxlarda, f.i.ə. bir dəfə cədvəl 1.1-dən seçilir. 3. Kranda itkilər bloklar və kanat üçün alınır:  = 0,96 ... 0,98 (kiçik qiymət hərəkətsiz bloklar üçündür)

3. Aparan və aparılan valların burulma momentləri:


Nm (2.6)
T₂ = u₁₂ η T₁ (2.7)

Beləliklə, çıxışdakı sürət azaldıqca, moment artır. Eyni zamanda ötürmə ədədi artdıqca, burulma momenti də artır. Güc və hərəkət ötürən mexanizmlərin maşınlarda istifadə edilməsi yxarıdakı qanuna əsaslanır.

Cədvəl 2.2. k₀ işləmə əmsalının qiymətləri

İşçi maşın (Yük ifadəsi ilə)	Mühərriyin tipi
	Elektrik və ya turbin	Çox silindirli daxili yanma	Bir silindirli daxili yanma
Sabit Orta zərbəli Ağır zərbəli	1,00 1,25 1,75	1,25 1,50 2,00	1,50 1,75 2,25
Qeyd: Düzgün ifadəsi: Mərkəzdənqaçma nasoslar, maye qarışdırıcı; Orta zərbəli ifadəsi: Körüklü nasoslar, qatı və yarıqatı qarışdırıcılar, lövhəli konveyerlər; Ağır zərbəli ifadəsi: Həddələmə, presləmə, dəyirman kimi maşınlar üçün keçərlidir.

4. Muftalar fəsilində də verildiyi kimi, işçi maşınların ötürmələrində ötürülən moment: - sabit, orta zərbəli və zərbəli olur. Bu səbəbdən güc və hərəkət ötürən mexanizm­lərin hesablanmasında mühərrik və işçi maşınların işləmə tərzi k₀ işləmə əmsalı (cədvəl 2.2) ilə nəzərə alınır və hissələrin ötürdüyü moment
T_tc = k_o T (2.8)

tənliyi ilə hesblanır.

Güc və harəkət ötürən mexanizmlər birneçə pillədən ibarət olarsa, bu halda ümumi ötürmə ədədi və ümumi f.i.ə. aşağıdakı ifadələrlə hesblanır:

(2.9)
(2.10)

Dinamik davranışa görə mühürriyin momenti T_mot; sürətlənmə momentləri, yəni valın və aparılan val üzərində yerləşən kütlələri harəkət etdirmək üçün lazım olan momentlər və olarsa və maşına lazım olan fırlanma momenti T_b olarsa

(2.11)

tənliyi alınar. Burada: - ε – bucaq təcili; – ümumi sürətlənmə momentidir. Qüvvələr üçün eyni asılılıq

(2.12)

yazılabilər. Burada F_m – sürətlənmə (ağırlıq) qüvvəsi; F – işçi (və ya statik) qüvvədir. Müxtəlif vallar üzərində yerləşən vıfirlanma ( , n) və ya düzxətli (V) hərəkət edən kütlələrin gətirilmiş ətalət momentləri

(2.13)

və ya kinetik enerjisinin

(2.14)
ifadəsi ilə
(2.15)

kimi yazılır. Bundan asılı olaraq sürətlənmə zamanı, yəni nominal ( ) sürətə alması zamanı irəliləmə və fırlanma hərəkəti üçün

(2.16)


(2.17)
yazmaq olar. Burada - başlangıçdak sürətdir. İşləmə zamanı güc və harəkət
ötürmə sisteminin ötürdüyü moment


(2.18)
və cəm moment
(2.19)
alınır. Burada
. (2.20)
4.2. Mühərriyin tələbolunan gücünün təyini
Mexaniki ötürmələrin layihələndirmək üçün işçi maşınların giriş valında və ya güc və harəkət ötürən mexanizmlərın çıxış valında aşağıdakı verilənlərə görə mühərriyin tələbolunan gücü təyin edilir:
1. İşçi maşının giriş valında və ya güc və harəkət ötürən mexanizmin çıxış valında P_ç gücü n_ç fırlanma tezliyi və ya w_ç bucaq sürəti verilərsə, mühərriyin tələbolunan gücü aşağidakı kimi təyin edilir:


(2.21)

2. Güc və harəkət ötürən mexanizmin çıxış valında T_ç burulma momenti w_ç bucaq sürəti verilərsə, reduktorun çıxış valındakı gücü

(2.22)

ifadəsindən tapılır və bundan asılı olaraq mühərriyin tələbolunan gücü aşağidakı kimi təyin edilir:

(2.23)

3. Güc və harəkət ötürən mexanizmin çıxış valında yerləşən F_tç çevrəvi quvvə, V_ç çevrəvi sürət və qasnağın diametri D verilərsə, reduktorun çıxış valındakı gücü

(2.24)

ifadəsindən tapılır və bundan asılı olaraq mühərriyin tələbolunan gücü:

(2.25)

burada h - güc və harəkət ötürən mexanizmin ümumi faydalı iş əmsalıdır (f.i.ə.):

h = h₁ h₂ h₃ ... h_n , (2.26)

burada h_{1 ,} h₂ , h₃ , ... , h_n – ayrı - ayrı mexanizmlərin və hissələrin f.i.ə.- dır və cədvəl 2.1 – dən seçilir.

Cədvəl 2.3. Üç fazalı asinxron elektrik mühərrikləri, qısa qapanmış, 4A seryalı, bağlı üfürülən DUİST 19523 – 74