Mühazirə toplusu Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

10.11 Reaktorlar 
Reaktorlar reaksiyaya girən maddələrin bütün aparat boyu yayılması,giriş və 
çıxışında (daxil və xaric olan maddələrin) maddələrin yüksək qatılığa malik 
olanları və prosesin böyük hərəkət gücü ilə xarakterizə olunur;
 
Müxtəlif tipreaktorda maddə qatılığının dəyişməsinin xarakteri 

---

a-sıxışdırıcı reaktor ; b-qarışdırıcı reaktor ; c-cari qatılıq ; 
𝑐
𝑛
-başlanğıc qatılıq ;
𝑐
𝑘
-son qatılıq ; 
𝑐
𝑝
-bərabərlik qatılığı ; L-reaktorun uzunluğu(hündürlüyü). 
Qatılığın reaksiya həcmində dəyişməsi tədrici (plavnıy) xarakter 
daşıyır(şəkil a) Belə ki,reaksiyaya girən maddələr əvvəlki maddələrlə 
qarışmırlar(onları sıxışdırırlar).Burada qarışdırıcı reaktorlara nisbətən reaksiya 
məhsulu yüksək sürətlə hərəkət edir,reaktor həcmi çox böyük olmur.Onların 
təhlükəsiz istismarı yüksəlir.Lakin boru(və ilanvari boruların) vəziyyətinə nəzarət 
etmək çətinləşir. 
Tam sıxışdırma reaktorlarında katalitik proseslərin aparılması çətinləşir.Bu 
da katalizatorun dəyişdirilməsinin mürəkkəbliyi və onların aktivliyinin azalması ilə 
bağlıdır.Siklin(dövrün) dəyişdirilməsi prosesində partlayıcı qaz yoplana bilər və 
təhlükə yaranar.Ona görə də regenerasiyadan əvvəl kontakt qazı,regenerasiyadan 
sonra isə hava oksigeni su buxarı və ya inert qazla üfürülür... 
Tam qarışdırma reaktorlarında reaktorun bütün həcmində reaksiyaya girən 
maddələrin qatılığı eyni olur.(şəkil-b). Bu isə reaksiya həcmində reaksiyaya girən 
maddələrin tez qarışdırılmasıdır.Prosesin hərəkət sürəti (orta) tam sıxışdırma 
reaktoruna nisbətən bir qədər az olur.Tam qarışdırma reaktorları böyük həcmə 
malikdir,onların daxil olan məhsulların kontaktı qeyri-bərabər olur və bunun 
nəticəsində arzuolunmaz təhlükəli maddələr əmələ gəlir.Onları aradan qaldırmaq 
üçün maddələri daha yaxşı qarışdırmaq üçün qarışdırıcı qurğular nəzərdə tutulur. 
Maye fazalı dövrü proseslər üçün qarışdırıcılardan istifadə olunur.Onlar 
fasiləsiz və etibarlı qarışdırmanı təmin etməlidir.Elə qəza halları məlumdur ki, 
qarışdırıcının gec qoşulması və ya dayanması məhsulun yerli qızmasına və 
idarəolunmaz reaksiyaların inkişafı nəticəsində baş verib.Tam qarışdırma 
reaktorları katalitik proseslərin aparılması üçün əlverişlidir. 
Şarvari (şarşəkilli) katalizatorla işləyən reaktorlarda əsas təhlükə nəqletmə 
sistemi vasitəsi ilə kontakt qazlarının reaktordan generatora düşməsidir.Əsasən bu 
təhlükə kontakt qazı düşə biləcək sahəyə inert qazların verilməsi ilə aradan 

---

qaldırılır.Digər təhlükə katalizatorun sürtünməsindən kiçik toz hissəciklərinin 
əmələ gəlməsidir.Burada katalizatorun dənəvərlik tərkibi pozulur,katalizator 
axınında qazın fitrlənməsi qeyri bərabər gedir və təhlükə yaranır. 
Yüksək təzyiqli aparatları şərti olaraq 2 əsas qrupa bölmək olar ; 
avtoklavlar-dövri proseslərin həyata keçirilməsi üçün və daimi xammal vermək-
məhsul çıxarmaqla fasiləsiz proseslərin aparılması üçün aparatlar. 
Kimya,neft-kimya və neft emalı müəssisələrində yüksək təzyiq
10 M Pa (100 kqq/
𝑠𝑚
2
) və ondan yuxarı,olduqca yüksək isə
150 M Pa (1500 kqq/
𝑚
2
)-dən çox olan hesab olunur. 
Avtoklavlarda (hermetiklik) kiplik əsas məsələlərdən biridir.Xüsusilə 
“zatvor”dan istifadə etməklə qapağın korpusla birləşdirilib kipliyin əldə 
olunmasıdır. “Zatvor” kipliyi etibarlı istismarı təmin etməklə bərabər qapağın tez 
və təhlükəsiz açılıb bağlanmasını imkan verməlidir.Müasir avtoklavların 
konstruksiya edilməsi elə aparılır ki,qapağın avtomatik və kip,eləcə də tez-açılıb 
bağlanması avtomatik-mexaniki elektrik mühərriki ilə aparılır.Təhlükəsizliyi təmin 
etmək məqsədilə avtoklavlar həm də bloklaşdırıcı qurğularla təchiz olunur... 
Yüksək təzyiqli kalon aparatları fasiləsiz texnoloji proseslərin həyata 
keçirilməsi üçün nəzərdə tutulur... 
Böyük qurğuların (kalonların) etibarlılığı və təhlükəsizliyinin əsas 
faktoru(NH
3
, NHCO) avtomatik mühafizə sistemidir.Bu sistem qəza vəziyyəti 
yarandıqda bütünlükdə aqreqatın (aparatın,qurğunun) təhlükəsiz vəziyyətə 
keçməsini təmin edir.Daha məsuliyyətli orqanların idarə olunması üçün üçüncü 
“avtanom” qida (elektriki) mənbəyi nəzərdə tutulur.Ona ventilin elektrik ötürməsi 
(elektroprivod) qoşulur.Bentil əsas texnoloji axınlara xidmət edir.Ən təhlükəli qəza 
ola biləcək sistem-bloklaşdırma,nəzarət ölçü cihazları və siqnalizasiya ilə bu 
sistemə birləşdirilir və avtomatik mühafizə sisteminə qoşulur. 

---