MühaziRƏ V üRƏk-qan damar, onkoloji, ƏSƏb-ruhi

Yoluxucu xəstəliklər sosial gigiyenik problem kimi

Yoluxucu xəstəliklərin sosial gigiyenik bir problem olması onunla izah edilir ki, onunla mübarizə tədbirləri iqtisadi xərclərlə, çox bahalı başa gələn tədbirlərin aparılması, səhiyyə idarələrinin və digər təşkilatların iştirakı ilə müəyyən edilir.

1967-ci ildə akademik V.D.Timakov göstərır ki, yoluxucu xəstəliklərin yox edilməsi, ən əvvəl bütün nozoloji formaların, o cümlədən xəstəlik törədicilərin bir bioloji forma kimi bütün yer kürəsində ləğv edilməsindən ibarətdir. Məs: 1980-cı ildə ÜST tərəfındən çiçək xəstəliyinin qlobal formada immunizasiyası, bu xəstəliyin yer kürəsində yox edilməsinə səbəb oldu. Məlumdur ki, mikroorqanizmlər çox tez çoxalma qabiliyyətinə malikdirlər, onlar yüksək dəyişilmə, uyğunlaşma qabiliyyətinə malik olub, xarici təzyiqlərə qarşı möhkəm olurlar. Bizim ölkəmizdə və bəzi ölkələrdə çiçək, taun vəba və digər yoluxucu xəstəliklər ləğv edilmişdir. Lakin bu xəstəliklər baş verdikləri yerlərdə onların törədiciləri qalmaqdadır.
XX əsrdə yoluxucu xəstəliklərə qarşı aparılan mübarizə tədbirlərinə baxmayaraq, bir sıra ölkələrdə və bizim ölkəmizdə yoluxucu xəstəliklər problemi nəinki öz aktuallağını itirməmiş hətta daha da kəskin bir formada özünü biruzə vermişdir. Yoluxucu xəstəliklərə qarşı spesifık profılaktika ən mühüm problemlərdən biri olaraq bütün ölkələrdə aparılır. ÜST 1974-cü ildən difteriya, göyöskürək, qızılca, vərəm, epidemik parotit, anadangəlmə məxmərək, «B» viruslu hepatit xəstəliklərinə qarşı geniş immunizasiya tədbirlərini əhatə edən proqram həyata keçirir. 1991-ci ildən isə poliomielit xəstəliyinin yox edilməsi istiqamətində ölkəmizdə 1999-2000-ci illərdə 2005-ci ilə qədər vaksinoprofilaktika aparılır. Məlumdur ki, yoluxucu xəstəliklərin artması iqtisadi itkiyə və ölkədə epidemik şəraitin pozulmasına səbəb olur.
1996-1997-ci illərdə infeksion xəstəliklərlə xəstələnmə Rusiya Federasiyasında 32 milyonla 44 milyon arasında tərəddüd edirdi, iqtisadi zərər isə 1 il ərzində 15 milyon təşkil edirdi. Azərbaycan Respublikasında 1990-1997-ci illər ərzində yoluxucu və parazitar xəstəliklərin səviyyəsi xeyli dəyişmişdir. Əgər 1990-cı ildə xəstələnmə səviyyəsi 30,0%_o, 1997-ci ildə 16%₀ olmuşdur. Belə bir vəziyyət əhaliyə göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyətinin yüksəlməsi, profilaktik tədbirlərin gücləndirilməsi, əksepidemik tədbirlərin, immunizasiyanın yaxşılaşdırılması ilə əlaqədardır.
Hal-hazırda bütün dünya təcrübəsində kompleks vaksinlər tətbiq olunur. Bu vaksinlərin tərkibi 7 komponentdən ibarət olur. Belə vaksinlərin hazırlanması onların tətbiqində böyük iqtisadi səmərə verə bilər. Hələ ölkədə uşaq infeksiyalarının müasir diaqnostika metodları o cümlədən bu infeksiyaların ekspress - diaqnostikası da işlənmişdir (göy ösgürək, məxmərək, qızılca, epidemik parotit).
Məxmərək əleyhinə vaksinin olmaması hamiləliyin 1-ci 3 ayında 80-90% hallarda dölün ana bətnində ağır zədələnmələrinə səbəb olur. Anadangəlmə məxmərəklə isə 0,2% yeni doğulmuş uşaqlar zədələnmiş olur. Vaksinlərin hazırlanması 8-10 ilə başa gəlir və onların müəssisələrə buraxılması isə 10 milyon manata başa gəlir.
Ən aktual məsələlər əhalinin infeksiyalar haqqında düzgün məlumatlandırılması, spesifik profilaktika, vahid kompüter şəbəkəsinin yaradılması əhalinin xəstələnməsi, kütləvi immunizasiyası, vaksinlər aldıqdan sonra baş verə biləcək ağırlaşmalar, vaksinlərin daşınması və saxlanılma şəraiti haqqında məqsədəyönlü sistemin yaradılmasıdır.
İmmunizasiya sahəsində tibb kadrlarının hazırlanması işi davam etdirilməlidir.
Yoluxucu xəstəliklərlə mübarizədə dövlət orqanlannm köməyi vacibdir.
Mürəkkəb sosial-iqtisadi vəziyyət, həyat səviyyəsinin, əhalinin sağlamlıq vəziyyətinin pisləşməsi şəraitində yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizədə dövlətin himayəsi və köməyinə ehtiyac gündən-günə artır.
Yoluxucu xəstəliklərə qarşı yaradılan «Proqramın» əsas məqsədi aşağıdakılardır:
1. Bütün sanitariya normalara cavab verən yüksək keyfiyyətli immunobioloji tibbi preparatlar hazırlayan müəssisələrin genişləndirilməsi, rekonstrukstyası və texniki cəhətdən təchizat vasitələrinin tamamilə yeniləşdirilməsi.
2. Uşaq infeksion xəstəliklərinin diaqnostikasını yaxşılaşdırmaq ücün yeni müasir vaksinlərin hazırlanması üçün elmi- tədqiqat və təcrübi-konstruksiya işlərinin aparılması.
Proqramın əsas vəzifələri:
1. Uşaqların 90-95%-dən az olmayaraq yüksək səviyyəli profılaktik peyvəndlərlə əhatə olunmasına nail olmaq;
2. Sanitariya normalarının tələblərinə müvafiq uşaq yoluxucu xəstəliklərinin diaqnostikası və spesifik profilaktikasında istifadə edilən immunobioloji preparatların keyfiyyətinin yüksəldilməsi;
3. Vaksin və diaqnostikumların keyfiyyətinə nəzarətin müasir səviyyədə təmin edilməsi;
4. Yeni diaqnostikum və profilaktik peyvəndlər daxii olan təqvimdəki vaksinlərlə səhiyyə idarələrini təmin etmək.
5. Tibbi immunobioloji preparatların hazırlanması və daşınmasında, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin aparılmasında, epidemioloji nəzarət sahəsində müasir təşkilati-metodik və analitik-informasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi;
Proqramın yayılması 90-95%-uşaq əhalisinin profilaktik peyvəndlərlə əhatə olunmasına imkan yaradır və kontingentlərin viruslu hepatitə qarşı immunizasiyasını genişləndirməyə imkan yaradır. Müasir metodlar o cümlədən diaqnostikanın ekspress metodları məxmərək, göy öskürək, qızılca, epidemik parotitin erkən və keyfıyyətli diaqnostikasına şərait yaradır. Aparılan işlər uşaq əhalisinin sağlamlığına aid problemlərin həll olunmasına, paralitik poliomielitin, anadangəlmə məxmərəyin yox edilməsinə, qızılca, difteriya və məxmərəyin tək-tək hallarda rast gəlməsinə, göyöskürəyin 1-3%_0, epidemik parotitin 5%o, viruslu hepatit B-nin 10%o səviyyəsinə endirilməsinə imkan vermişdir.
Proqramın yayılması kompleks preparatların səhiyyə praktikasında tətbiqi infeksion xəstəliklərdən ölümün azalmasına və uşaq əhalisi içərisində əlilliyin qarşısının alınmasına və infeksiyaların miqdarının 9 milyona qədər azalmasına səbəb olar.
Yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına sosial-gigiyenik faktorlar da təsir edir. Bağırsaq infeksiyalarının yayılması və əmələ gəlməsi şəhərlərin və yaşayış məntəqələrinin qeyri kafi sanitar-kommunal vəziyyəti, su təchizatının keyfıyyətsiz olması, ictimai qidalanmaya sanitariya nəzarətinin aşağı olması, əhalinin sanitariya mədəniyyətinin aşağı olması.
Pedikulez və müharibə zamanı əhalinin miqrasiyası, aclıq, digər bədbəxt hadisələrdə qayıtma və səpgili yatalağın baş qaldırması üçün epidemik şərait yaranır. Malyariyanın epidemiyası malyariya ağcaqanadlarının kütləvi çoxalması ilə izah edilir.