Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

QICIQLANDIRICI ZM

Bu qrup ZM özündə çoxlu maddələr cəmləşdirir ki, onlar da selikli qişalara burun, boğaz, ciyərlər və ya dəriyə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Bu maddələri 2 qrupa ayırmaq olar: – lakrimatorlar – burun, boğaz və gözün selikli qişalarını qıcıqlandıran, nəticədə yaş axma ( göz bəbəklərinin spazmı) və burun axması əmələ gətirən maddələr («lakrime» yunan sözü olub göz yaşı deməkdir) və sternitlər – yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişasının sinir sonluqlarını qıcıqlandıran, nəticədə öskürək, qusma, asqırma və başağrısı əmələ gətirən maddələr.
Qıcıqlandırıcı zəhərləyici maddələrə Adamsit və Sİ-EC daxildir.
Adamsit – 1918-ci ildə amerikalı alim Adams tərəfindən alınmışdır.
Kimyəvi adı dihidrofenarsazinxloriddir. Kimyəvi formulu: HN(C₆H₄)AsCl. Təmiz adamsit sarımtıl-yaşıl rəngli, iysiz, kristal maddədir. Qaynama temperaturu 410⁰ C, suda demək olar ki, həll olmur, əksər üzvi həlledicilərdə isə çətin həll olur. Texniki adamsit toz halında və ya ərimiş kütlə halında olub, ərimə temperaturu 190-195⁰ C-dir. Adamsit yuxarı tənəffüs orqanlarına güclü qıcıqlandırıcı təsir göstərir (öskürək, asqıraq, burun qişasından çoxlu selik axması, sinədə ağrı və göynəmə). Havada 3 mq/l qatılıqda 10 dəqiqə nəfəs aldıqda ölümlə nəticələnir.
İlk yardım: zəhərlənmiş şəxsə əleyhqaz geydirib onu zəhərlənmiş sahədən çıxardıqdan sonra, fərdi kimya əleyhinə paketdə olan tüstü əleyhinə məhlulu çıxarıb əleyhqazın içərisinə yeritməklə, yaxud zərərçəkənə qoxulatmaqla deqazasiya etmək lazımdır.
Mühafizə vasitəsi – əleyhqaz. Deqazasiya otağın havasını dəyişməklə aparılır. Adamsit kimyəvi kəşfiyyat cihazı vasitəsi ilə müəyyən edilir.

4. PSİXOKİMYƏVİ ZM

Bu zəhərli maddələr qrupuna Bi-Zet, DLT (dietilamid lizergin turşusu) aid edilir. Bu maddələr adətən insanların psixologiyasına təsir göstərir, onlarda psixoloji ruh düşkünlüyü hissi yaradır, əsgərlər döyüşməkdən imtina edir, öz silahlarını atıb gedirlər. Bu hal onlarda bir neçə gün davam edə bilər. Sonra adətən insanlar sağalırlar.