Mundarija: II. Bob. V. A. Motsartning hayoti va ijodi

Qat’iy variatsiyalar mavzusida,oson esda qoladi,garmoniktili
Murakkab emas,shakli tugal va aniq.Ularning fakturasi ko’pincha gomofon yoki
akkordli.
Mavzu shakli,odatda,ikki qismli,ba’zan bir qismli.Ba’zida reprizasi
Qisqartirilgan uch qismli shakl ham uchraydi.
Ko’p hollarda mavzuni variatsiyalash imkoniati ostinatovariatsiyalarga
Nisbatan anchagina keng.Ostinatvariatsiyalarda faqat jo’rovozlar variatsiyalansa,
qat’iylarda ham jo’rlik,ham kuyning o’zi variatsiyalanadi,qolaversa,
variatsiyalash usullari ham rang-barang.
Asosiy variatsiyalash usuli bo’lib mavzuning oqshinkor(ornamental)qayta
Ishlanishi saqlanadi.Ornamentatsiya (naqshlash) kuyning asosiytonlarini turli
Yordamchitonlar bilan o’rash,keng intervallarni pog’ona-pog’ona harakat bilan
to’ldirish bilan amalga oshiriladi.Shu tufayli kuyning asosiytonlari atrofida go’yo
naqsh hozil bo’ladi (naqshinkor degan nom ham shundan).Naqsh uchun mayda
cho’zimlardan:forshlag,grup petto,gammasi montezpassajlardan foydalanish
xarakterli (V.A.Motsart. SonataA-dur).
Alohida ohanglarni birregistrdan boshqasiga o’tkazishga yo’l qo’yiladi
(L.Betxoven.Sonata№12,Iq).
Variatsiyalarda mavzuning garmonikasi osivashakli o‘zgarishsiz qoladi,
variatsiyalash asosanfakturani rivojlantirish yo’li bilan amalga oshirlladi.
Ko‘pincha murakkab figuralash polifon ikusullarni kiritish bilan kechadiva
Bu fakturani yanada murakablashtiradi.Bunday variatsiyalardagarmoniyava
Faktura ko‘pincha kuyning oddiy jo‘rligi bo’lmasdan,ifodaviylikning asosiy
Omillaridan biri sifatida ahamiyat kasb etadi.
Variatsiyalarni joylashtirishda mahum qoida kuzatiladi:
1.Variatsiyalar shunday joylashtiriiladiki,har bir navbatdagisi(keyin
keladigani) oldingisidan murakkabroq bo’ladi.
2.Yirik variatsion turkumlarga guruhli joylashtirishlarxos,ya’ni mavzuning
Bir turda variatsiyalanishi belgilariga ko‘ra.Variatsiyalarning yonma-yon
Joylashgan har bir guruhi o‘xshash fakturada bayon qilinadi,shu tufayli butun asar
Yirik bo‘limlar tarzida idrok etiladi.
3.Variatsiyalarni birlashtirishda kulminatsiyalarni joylashtirish katta
ahamiyat kasb etadi.
4.Kon trasttamoyilik attarol o‘ynaydi.Bunga ko‘p jihatdan ayrim
Variatsiyalar uchun nomdosh tonallikdan foydalanish major vaminorni taqqoslash
Kontrastini berib,ko‘maklashadi.Variatsiyalar orasidagi kontrastgayonma-yon
Joylashgan variatsiyalarda turlicha fakturadan,masalan,polifonik va akkordli
bayondan foydalanish yo‘li bilan ham erishiladi.
Variatsion turkum kompozitsiyasi uchun oxirgi ikki variatsiya tuzilishi va
Xususiyatlar ikkatta ahamiyatga ega.
Oxiridan oldingi variatsiya,asarning tematik ibtidosini esga solib,
Mavzuning dastlabki yoki unga yaqin bayoniga qaytadi(Betxoven.≪32
variatsiya≫).
Oxirgi variatsiya esa turkumni tugallaydi va shu sababli tugallovchi va
Umumlashtiruvchi ahamiyat kasb etadi.Odatda,oxirgi variatsiyada yangi,yanada
Murakkab fakturadan foydalaniladi.Oldingi variatsiyalar bilan solishtirganda
Kodaning qo‘shilishi sababli kattalashadi(Motsart.SonataA-dur,IIq.;Betxoven.
Sonata№12, IIq).