Mundarija kirish nazariy qism

1. I-BOB. NAZARIY QISM
1.1. Bir naychali prujinali manometrlar haqida ma’lumotlar

Bir naychalili prujinali manometrlar bosim o'lchash moslamalarining yana bir turidir. Ular simob kabi suyuqlik bilan qisman to'ldirilgan va suyuqlik tizimiga ikki nuqtada ulangan U shaklidagi trubadan iborat. U-trubaning bir oyog'ida ikki nuqta orasidagi bosim farqi bilan siqilgan yoki cho'zilgan kamon mavjud. Natijada boshqa oyoqdagi suyuqlikning siljishi bosim farqining vizual belgisini beradi. Yagona quvurli kamonli manometrlar suyuqlik bilan to'ldirilgan hamkasblariga qaraganda aniqroqdir, lekin ayni paytda qimmatroq va vaqti-vaqti bilan kalibrlashni talab qiladi. Ular odatda yuqori aniqlik talab qilinadigan ilovalarda, masalan, bosim o'lchagichlarni kalibrlashda qo'llaniladi.

Quvurli prujinali manometrlar bosim o'lchash moslamalarining yana bir turi hisoblanadi. Ular U shaklida egilgan va qisman suyuqlik, masalan, simob bilan to'ldirilgan naychadan iborat. Naychaga bir kamon kiritiladi va ikki nuqta orasidagi bosim farqi bilan siqiladi yoki cho'ziladi. Natijada suyuqlikning kolbadagi siljishi bosim farqining vizual ko'rsatkichini ta'minlaydi. Quvurli kamonli manometrlar yuqori aniqlikka ega va odatda aniq bosim o'lchash talab qilinadigan laboratoriya va sanoat ilovalarida qo'llaniladi. Ulardan foydalanish va texnik xizmat ko‘rsatish ham oson hamda yuqori va past bosimlarni o‘lchash uchun ishlatilishi mumkin.
Manometrlar
Bosim va bosimlar farqini o`lchashga mo`ljallangan o`lchash vositalari manometr deb ataladi. Manometrlar o`lchanayotgan yoki atmosferali, ortiqcha, vakuummetrik va mutlaq bosimlarga ko`ra barometr, manometr, vakuummetr va mutlaq bosimli manometrlarga bo`linadi. 40 kPa (0,4 kg-k/sm²) bosimni yoki siyraklanishni o`lchashga mo`ljallangan manometrlar naporomer va tyagomer deb ataladi. Tyagonaporomerlarda ±20 kPa (±0,2 kg-k/sm²) o`lchash chegarasiga ega bo`lgan ikki tarafli shkalasi bor.
Differentsial manometrlar bosimlar farqini o`lchash uchun qo`llaniladi. Bosim o`lchaydigan asboblar ishlash printsiplariga ko`ra suyuqlikli, deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr-ionizatsion va issiqlik turlariga bo`linadi. Bu asboblarning ishlash printsipi o`lchanayotgan bosimning suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan muvozanatlashishiga va bosim kuchi taesirida turli elastik elementlarning deformatsiyasini yoki ularning kuchini o`lchashga asoslangan. O’lchanayotgan kattalikning turiga ko`ra bosim o`lchash asboblari quyidagi turlarga bo`linadi:
1) manometr mutlaq va ortiqcha bosimni o`lchaydi;
2) barometr atmosfera bosimini o`lchaydi;
3) vakuummetr berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining kamayishi (siyraklanishi)ni o`lchaydi;
4) monovakuummetr ortiqcha bosim va bosim kamayishini o`lchaydi;
5) naporomer kichik qiymatli ortiqcha bosimni o`lchaydi;
6) tyagomer kichik qiymatli siyraklanishni o`lchaydi;
7) tyagonaporomer kichik qiymatli bosim va siyraklanishni o`lchaydi;
8) differentsial manometrlar ikki bosim ayirmasini (bosim o`zgarishini) o`lchaydi;
Suyuqlikli bosim o`lchash asboblari ikki naychali (U-simon) va bir naychali (kosali) manometrlardan iborat.
Bu asboblar sodda, ammo etarli aniqlikka ega bo`lgan qurilmalardir va ular uncha yuqoriemas, 2 bardan oshmaydigan bosimlarni o`lchash uchun xizmat qiladi. Ishchi suyuqlik sifatida ularda odatda simob, distillangan suv, etil spirti Hamda transformator moyi ishlatiladi. Shunday qilib, suyuqlikli manometrlarda o`lchanayotgan kattalikning o`zgarishini qabul qiluvchi sezgir elementning vazifasini ishchi suyuqlik bajaradi.
I kki naychali suyuqlikli manometrning chizmasi 1-rasmda keltirilgan. Ikki vertikal tutash naycha 1, 2 metall yoki yog`och asos 3 ga mahkamlangan. Naychalar ishchi suyuqlik bilan nol belgisigacha to`ldiriladi. naychaga o`lchanayotga bosim o`lanadi, 2 naycha esa atmosfera bilan bog`langan. Bosim farqini o`lchashda ikkala naychaga o`lchanayotgan bosim keltiriladi. Suyuqlik ustunining H balandligi bosimlar farqini muvozanatlaydi.

1-rasm. U-simon manometr

Standartli ikki naychali U-simon suyuqlikli manometrlar standartlarga ko`ra balandligi h - 20 ± 5 °C Haroratda ±2 mm dan ortmaydi. Manometrlarning yuqori o`lchash chegaralari 10, 100, 250, 400, 600, 1000 mm qatorda o`rnatilgan. Bu Holda o`lchash vositasining keltirilgan xatoligi 0,2 dan 2% gacha orasida bo`lishi mumkin. Ko`rsatkich xatoligi shkalaning darajalanishi noaniqligidan (standartga ko`ra u 0,2—0,4 mm dan ortmaydi), kapillar kuchlari ta`siridan (0,1—0,2 mm); manometrning vertikal (tik)
Holati to`g`ri emasligidan (2° og`ishida xatolik 0,06 % ni tashkil qiladi) va, eng muhimi, o`lchash noaniqligidan kelib chiqishi mumkin. Maxsus qurilmalar yordamida ko`rsatkichni ± 1 mm dan aniqroq olish qiyin. Suyuqlik ustuni balandli- gini topish uchun ikki marta ustun balandliklarini, bitta tirsakdagi kamayishini, ikkinchisida esa ko`payishini o`lchab chiqish zarur va ularning qiymatini qo`shish lozim. Bitta naychadagi balandlikni aniqlab, olingan natijani ikkiga ko`paytirish mumkin emas, chunki naychalardagi shishaning diametrlari Har xil bo`lishi sababi olingan natijalarda qo`shimcha xatoliklar paydo bo`lishi mumkin. U-simon manometrlarning asosiy ekspluatatsion kamchiligi, ya`ni ikki ustundan Hisoblash zarurati bir naychali (kosali) manometrlarda bo`lmaydi.