Mustaqil ish fan : Diskret tuzilmalar Mavzu: Grafda turg`unlik to`plami. Grafning ichki va tashqi turg`unliklari soni Topshirdi : 730-21 guruh talabasi Hafizov Shukrullo

1.2§. Graflar ustida amallar.
Graflar ustida turli amallar bajarish mumkin, masalan, graflarni birlashtirish, biriktirish, ko’paytirish, graflarni qismlarga ajratish va hakazo.
Eng sodda amallardan biri siftida grafdan uchni olib tashlash amalini ko’rsatsa bo’ladi. Bu amalni qo’llash berilgan grafning uchlar to’plamidan birorta elementni lib tashlashni anglatadi. Natijada uchlari soni berilgan graf uchlari sonidan bittaga kam yangi graf hosil bo’ladi. Albatta bu amalni uchlari soni ikkitadan kam bo’lmagan graflar uchungina qo’llash mumkin bo’ladi. Shu bilan birga birorta uchni olib tashlash bilan birga shu uchga intsidient bo’lgan qirralarni ham olib tashlash nazarda tutiladi (2.1–rasm).

2.1–rasm.
Yuqoridagi misolda 6–uchni olib tashlash yordamida berilgan grafdan yangi graf hosil qilindi.
Yana bir sodda misollardan biri bu grafdan qirrani olib tashlash amalini ham kiritish mumkin. Bu amalga ko’ra berilgan grafning qirralari to’plamidan bitta element olib tashlanadi. Berilgan grafdan qirrani olish tashlash jarayonida shu qirraga intsidient bo’lgan uchlarni olib tashlash ham, olib tashlamaslik ham mumkin. Bunda masalaning mohiyatiga e’tibor qaratiladi (2.2–rasm).

2.2–rasm.
Yuqoridagi misolda (1,6) qirrani olib tashlash yordamida berilgan grafdan qirralar soni bittaga kam bo’lgan yangi graf hosil qilindi.
Graflar ustida uchni olib tashlash va qirrani olib tashlash amallarini qo’llash orqali quyidagicha natijaga erishiladi.
va graflar berilgan bo’lsin. Agar va grafning barcha qirralari grafning ham qirralari, ya’ni bo’lsa, u holda graf grafning qism grafi deyiladi.
Agar graf karrali qirralarga ega bo’lmasa, u holda uchlari grafning barcha uchlaridan iborat bo’lgan shunday yagona graf mavjudki, grafdagi barcha juft uchlar faqat va faqat grafda qo’shni bo’lmagandagina qo’shnidir. Bunday graf berilgan grafning to’ldiruvchi grafi deb ataladi.
Berilgan graf uchun to’ldiruvchi grafni qurish jarayonini ham graflar ustida amallar qatoriga kiritish mumkin. graf uchun to’ldiruvchi grafni qurish amalini qo’llash natijasida graf hosil bo’ladi. Isbotlash mumkinki, munosabat o’rinli.
Graflar ustida yana shunday amallarni bajarish mumkinki, ular elementlari soni berilgan grafdagidan ko’proq bo’lgan boshqa graflarning hosil bo’lishiga olib keladi. Bunday amallar qatoriga uchni qo’shish amali yoki qirrani qo’shish amalini kiritish mumkin.
Grafda yangi uchni qo’shish turlicha usul bilan amalga oshirilishi mumkin. Masalan, yangi uchni berilgan grafga qo’shish shu grafning va uchlariga intsidient bo’lgan qandaydir qirrasiga qo’shish orqali quyidagicha ikki bosqichda bajarilishi mumkin:
1) qirra berilgan grafdan olib tashlanadi;
2) hosil bo’lgan grafga ikkita yangi qirralar: va uchlarga intsidient qirra hamda va uchlarga intsidient qirra qo’shiladi.
Bu jarayon grafda qirraga darajasi 2 bo’lgan yangi uchni qo’shish yoki qirrani ikkiga bo’lish amali deb ataladi.
Ta’rif: Agar graf grafdan qirrani ikkiga bo’lish amalini chekli marta qo’llash vositasida hosil qilingan bo’lsa, u holda graf grafning bo’linish grafi deyiladi.
Bo’linish graflari izomorf bo’lgan graflar gomeomorf graflar deb ataladi. Quyida 2.3–rasmda tasvirlangan graflar izomorf emas, lekin ular gomeomorf, chunki bu graflarning har biri 2.4–rasmda tasvirlangan bo’linish grafiga ega.


2.3–rasm.

2.4–rasm.

Graflar ustida mallar qatoriga graflarni birlashtirish, graflarni biriktirish, graflarni ko’paytirish amallarini kiritsh mumkin.