Markaziy Osiyodagi xalqlar, shu jumladan, o`zbek xalqi behad ko`hna yozuv madaniyatiga ega. Ular qadimda turli yozuvlardan foydalanib kelganlar. Bu o`rinda so`g`d, O`rxun-Yenisev (runik), uyg`ur, arab yozuvlarini esga olish kifoya. Har biri o`ziga xos bu yozuvlar muayyan darajada oromiy yozuvi bilan bog`liq. Turkiy tillarga oid eng qadimiy yozma matnlar eramizning beshinchi asriga tegishlidir. V—X asrlarda turkiy xalqlar orasida O`rxun yozuvi (boshqa nomlari - turkiy runik yozuv, dulbarchin) keng tarqalgan edi.O`rxun yozuvi turkiy tillarning xususiyatlariga juda mos edi. Bu yozuv yodgorliklari rang-barang bo`lgan, lekin ulardan bizgacha, asosan, qabr toshlariga yozilgan bitiklargina yetib kelgan, chunki toshlar davr sinovlariga chidamlidir. Bu xat turkiy, jumladan, o`zbek xalqi XX asrgacha qo`llab kelgan yozuvlar ichida eng qulayi bo`lgan. XI asrdan keyin o`rxun yozuvi tamoman iste'moldan chiqdi. O`rxun yozuvi bilan deyarli bir davrda o`zbek xalqining ajdodlari uyg`ur yozuvidan ham foydalanganlar. Uyg`ur yozuvi so`g`d yozuvi asosida shakllangan bo`lib, u vatanimizda, XV asrgacha iste'mo1da bo`lgan. Mashhur “Qutadg`u_bilik" dostonining bir nusxasi, “Hibatul haqoyiq"ning bir necha nusxasi, Xorazmiy “Muhabbatnoma”sining bir nusxasi, hatto XV asrda ko`chirilib bir to`plamga kiritilgan Lutfiyning bir necha g`azallari uyg`ur yozuvida yozilgan.
Arab alifbosiga asoslangan eski o`zbek yozuvi .
Arab alifbosiga asoslangan eski o`zbek yozuvi .
VIII asrdan boshlab qo`llanila boshlanadi. Deyarli 800 yil mobaynida bu yozuv uyg`ur yozuvi bilan yonma-yon ishlatilib kelindi. Ammo XVI asrdan, ya'ni shayboniylar hukmronligi davridan uyg`ur yozuvi iste'moldan chiqib ketdi. Arab yozuvida bizning eng nodir yozma yodgorliklarimiz, ming yillik tariximiz bitilgan bo`lsa-da, bu yozuv o`zbek tili fonetikasi va tabiatiga mos kelmas edi. Shuning uchun jadidlar XX asrning boshlaridayoq eski o`zbek yozuvini isloh qilish, uni o`zbek tiliga moslashtirish uchun harakat qildilar. 1921-yildan boshlab lotin alifbosi asosidagi o`zbek yozuviga o`tish harakati boshlandi. (Bu sohadagi harakatlar bilan chuqurroq tanishmoqchi boisangiz Y. Abdullayevning “Hamrohim” (Toshkent, “O`qituvchi”, 1997) kitobini o`qing.) 1929- yildan_boshlab o`zbek xalqi lotin alifbosiga asoslangan yozuvdan foydalana boshladi. Lotin alifbosi asosidagi ilk o`zbek yozuvi o`zbek adabiy tili me'yorlari aniq belgilanmagan davrda qabul qilingan edi va unda ayrim noqulayliklar bor edi. Oradan ko`p o`tmay, sobiq sho`ro tuzumida millatlarni tenglashtirish, millatlararo farqlarni yo`qotish harakati boshlandi, rus tilining, ta'siri kuchaydi. Natijada, 1940- yildan boshlab o`zbek xalqi kirill (rus) alifbosi asosidagi yozuvga o`tdi. Kirill alifbosining o`zbek tili xususiyatlarini ifodalash uchun qulay emasligi haqida mutaxassislar uzoq vaqt munozara qildilar, imloni takomillashtirish, hatto kirill alifbosidan voz kechish haqidagi fikrlarni ilgari surdilar. o`zbekistonning mustaqilligi, uning jahonga yuz
