Müstəmləkə rejiminin yaradılması

Müstəmləkə rejiminin yaradılması-Rusiyanın Azərbaycanin zebbt etdiyi torpaqlarda idarəçilik sistemi,çar rusiyası geosiyasi-ehemiyyet daşidığı üçün Azərbaycanda ağır hərbi inzibati idarəçilik sistemi yarandı.Dövlətçiliyimizi tamamilə ləğv etmək üçün,xanlıqlar ləğv edilərək,əyalət,dairə və distansiyalar yaradıldı.1804 cü ilin əvvələrində gəncə xanliği ləğv edilərək,yerində komendat idarə sistemi yaradıldı.Rus qoşunlarına müqavimərt gösterdiyinə görə dərbənd və bakı xanlığını(1806),1810 cu ildə quba xanlığını ləğv edərək,onların əvəzində hərbi-inzibati idarəçilik sistemi olan komendat idarə sistemi yaradıldı.Komendatlar rus zabitlərindən təyin edilirdi.Rusiya idarəçiliyini könüllü qəbul etmiş Qarabağ,Şəki,Şirvan xanlıqlarında,həmçinin lənkəran xanlığında:
1.Əvvəlki xanlıq idarə etmə sistemi formal olaraq saxlanılsa da ,daxili müstəqilliyi məhdudlaşdırdı.
2.Xanlara General rütbəsi verilsə də,onlar çarın generalları hesab olunurdu.Xanların hakimiyyəti formal xarakter daşıyırdı,həmin xanlar qafqazın baş hakiminə tabe idilər.
Rusiya xalqaların dövlətçilik ənənələrinə zərbə vurmaq üçün ruslaşdırma,xristianlaşdırma siyasətini davam etdirirdi.1819-cu ildə Vaqif Mədətovun göstərişi ilə sonuncu şəki xanı İsmayıl xan zəhərlənərək öldürüldü,bununla da şəki xanlığı ləğv edildi.1820 ci ildə şamaxi xanligi ləğv edildi. 1822 ci ildə hələ kürəkçay muqavilsə ilə xanlıq idarə etmə sisteminə”imperator zəmanəti” verilmiş xanlıq ləğv edildi.1826 cı ildə lənkaran(talış)xanlığı ləğv edildi.1828 ci ilin martında çar 1 ci nikolayn fərmanı ilə Naxcıvan,İrəvan xanlıqları ləğv edilərək,yerində qondarma”erməni vilayəti”yaradıldı(1828-1840).Bu addım gələcəkdə Azerbaycan torpaqları hesabına erməni dövlətinin təşkilinə zəmin yaratdı.
Çar rusiyasının köçürülmə siyasəti:köçürmə siyasətində çarizimin maraqları:
1.özünə sosyal və etnik dayaq yaratmaq
2.”Bufer zona” yaratmağa nail olmaq
3.Yerli müsəlman türk əhalinin müsəlman şərqi ilə əlaqələrini kəsmək.
4.Xristianlaşdırma və ruslaşdırma siyasətini həyata keçirmək
5.Regionun iqtisadi fəthini sürətləndirmək və xəzinənin gəlirlərini artırmaq
Ermənilərin köçürülməsi:İrandan ermənilərin şimali Azerbaycana köcürülməsi 1804 dən başlayaraq,həyata keçirildi.
1804 cü ildə Yerizavetpol qəzasina 105 erməni ailəsi köçürüldü.1805 ci ildə 1300 erməni köçürüldü.general sisiyanov 1600 aysoru şimalı Azerbaycanda yerləşdirdi.Şimalı Azerbaycana ermənilərin köçürülməsi 1 ci Piyotrun 1724 ci ildə fərmanı ilə 1828 ci il türkmənçay muqavilesinin 15 ci maddesi arasında oxşar cəhət təşkil etdi.Rusiya imperyasının Osmanlı və Qacarlar dövlətinə qarşı gələcək işğalçı niyətini həyata keçirmək üçün:türkmənçay muqavilesin 15 ci maddəsine əsasən irandan 40 min erməni şimali Azerbaycana köçürüldü.