N. M. AĞABƏyli

Kalsit  yaxud əhəng şpatı (CaCO
3
) litosferada ən çox yayılmış 
minerallardan biridir. Həqiqi sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, bərkliyi isə 3-
dür. Laylara ayrılması üç istiqamətdədir. Şəffaf yaxud ağ rəngdə olur. 
Kalsitin  tərkibində  qatışıqlar  olduqda  onun  rəngi  çəhrayı,  göy,  sarı, 
qonur  və  s.  rəngdə  olur.  Suda  az  həll  olur  (  1l  suda            0,03  q). 
Tərkibində  aqressiv  karbon  qazı  (CO
2
)  olan  suda  isə  kalsit  çox  həll 
olur,  çünki  bu  halda  sönmüş  əhəng  [Ca(OH)
2
]  əmələ  gəlir  ki,  bu  da 
CaCO
3
-ə  nisbətən  suda  100  dəfə  artıq  həll  olur.  Kalsitin  əsas 
diaqnostik  əlaməti  onun  10%-li  HCl  turşusu  məhlulunda  intensiv 
surətdə qaynamaqla həll olmasıdır. 
Maqnezit  (MgCO
3
)  kalsitdən  ağır  və  bərkdir.  Təbiətdə  az  ta-
pılır. Rəngi ağ, boz və sarıdır. Həqiqi sıxlığı 2900

3100 kq/m
3
, bərk-
liyi isə 4

4,5-dir. Soyuq turşularla, demək olar ki, reaksiyaya girmir. 
Lakin qızdırılmış xlorid turşusunda həll olur. Odadavamlı  materiallar 
və yapışdırıcı maddələr istehsalında istifadə olunur.  
Dolomit  (CaSO
3

MgCO
3
)  fiziki  xassələri  etibarı  ilə  kalsitə 
yaxındır,  lakin  kalsitdən  möhkəm  və  bərk  olub,  suda  az  həll  olur. 
Şəffaf  yaxud  ağ,  çox  vaxt  sarımtıl  çalarlı  mineraldır.  Həqiqi  sıxlığı 
2900

3100 kq/m
3
, bərkliyi isə 3,5

4-dür. O, 10%-li HCl məhlulunda 
toz  halında  olduqda,  yaxud  HCl  qızdırıldıqda  həll  olur.  Odadavamlı 
materialların  və  yapışdırıcı  maddələrin  istehsalında  xammal  kimi 
istifadə  olunur.  Dolomitdən  inşaat  daşı  və  beton  üçün  qırmadaş  da 
hazırlanır. 

---

 
 
 
 
28 
28 
 
Sulfatlar qrupu 
Bu  qrupdan  olan  minerallardan  ən  çox  yayılanı  gips  və  anhid-
ritdir. Onlar çöküntü süxurlarının tərkibində olur. 
Gips  (CaSO
4

2H
2
O)  kristal  quruluşludur,  bəzən  xırda  dənəli 
olur.  Rəngi  ağdır.  Tərkibində  mexaniki  qatışıqlar  olan  gips  göy,  sarı 
və  ya  qırmızı  rəngdə  olur.  Bəzən  şəffaf  gipsə  rast  gəlmək  də  müm-
kündür. Həqiqi sıxlığı 2300 kq/m
3
, bərkliyi isə 1,5-dir. Gips suda nis-
bətən yaxşı (kalsitdən 75 dəfə çox) həll olur. Gipsdən gips yapışdırıcı 
maddələrin,  portlandsementin  və  digər  yapışdırıcıların  istehsalında 
istifadə edilir.  
Anhidrit    (CaSO
4
)  xarici  görünüşcə  gipsə  oxşayır.  Rəngi  ağ-
qırmızımtıl və ya göyümtül olur. Anhidrit laylar və damarlar şəklində 
gips  və  ya  daş  duz  ilə  birlikdə  təsadüf  olunur.Suyun  uzunmüddətli 
təsiri zamanı anhidrit gips daşına keçərək həcmini 30%-ə qədər artırır. 
Həqiqi sıxlığı 2800

3000 kq/m
3
, bərkliyi isə 3,5-dir. Anhidritdən ya-
pışdırıcı maddələrin istehsalında istifadə edilir.