N uzoqov, X. A. Alimov,B. X. Yunisov

1-masala. Bug’ qozoni yonish kamerasining devori qalinligi 5 1=150 mm bo’lgan shamot, qalinligi 5 2=50 mm bo’lgan diatomit va qalinligi 5 3=250 mm bo’lgiin qizil g‘ishtdan iborat. Materiallarning issiqlik о‘tkazuvchanlik koeffitsiyentlari mos ravishda X1=0,93; X2=0,13 va X3=0,7 Vt/m⁰C ga teng. Yonish kamerasining ichki sirtidagi harorat t1=1200⁰C va tashqi sirtidagi harorat t4=50⁰C ga teng. Yonish kamerasining devoridan о‘tgan issiqlik oqimning zichligi va qatlamlar yopishgan sirtlaridagi haroratlarni aniqlang.
Yechish. Issiqlik oqimining zichligi quyidagicha aniqlanadi:





t1 t4
5 52 53
— + — + —

1200 - 50

0.15 0.05 0.
0.93 0.13 0.7

= 1274 Vt/m²

Qatlamlar yopishgan sirtlaridagi haroratlarni aniqlaymiz:
t2 = t1 - q ⁵ = 1200 - 1274 °!5 = 9950C ;
\ 0.93
t3 = t₄ + q ⁵3 = 50 + 1274 ^0,25 = 5050 С
3 ⁴ X3 0,7
2-masala. Bug‘ generatorining qizish yuzasi harorati td= 268 ⁰C, bosimi P=4,7
MPa bo’lsa, 1 m2 qizish yuzasidagi bug’ning sarfini aniqlang.


34. p0,1^{8 2}
—, q3 dan
1 - 0,0045Р
Yechish.P=4,7 MPa bo’lsa, t_s=260 ⁰C bo’ladi.
At= t_d t_s=268-260= 8 ⁰C a = — Labunsov ifodasi a =
At




-q=
At

3,4. Р^0,18
1 - 0,0045Р

2
q3 ni hosil qilamiz.

q= 3,4.4,7^0,18 3
8 1 - 0,00454,7 q


ifodadan q=2,5440⁵ Vt/m² kelib chiqadi. P=4,7 MPa
bo’lganda P=1661 kj/kg ni jadvaldan olamiz. Shunga asosan G=^q= ²^54 110₄ =0,15 kg/m²s.
Javob: G =0,15 kg/m²s.
3-masala.1 kg quruq tuyingan bug’ni P=90 bardan 500°C haroratga o’taqizdirishga sarflanadigan issiqlikni hisoblang.
Yechish.Ma’lumki bug'ning o‘ta qizdirish uchun sarflanadigan issiqlik quyidagiga teng: i=3386 kj/kg; i"=2743 kj/kg jadvaldan olinadi.
Q=i-I’=33 86-2743=643 kj/kg
4-masala. Quvurdan о‘tayotgan bug‘ning bosimi Pi=1,2MPa va harorati t=260°C. Bug‘ning sarfi M=350 kg/soat, tezligi W=50m/s. Bug‘ о‘tkazayotgan quvurning diametrini aniqlang.
Yechish.Bug‘ning sarf bo'lishi quyidagi tenglamadan aniqlanadi.
M = fWp = ^'d w. 1
4 v
Bu erda: f - turbaning ko'ndalang kesim yuzasi;
d - turbaning diametri, m;
v - bug'ning solishtirma hajmi, m³/kg;
s - bug'ning zichligi, kg/m³.
Yuqoridagi tenlamadan


4Mv
d = л
\ я . w

= 0,022 m = 22 mm
4.350 .0,2
3600 . 3,14.50
Bug'ning solishtirma hajmi h-s’ diagrammadan aniqlanadi, u quyidagiga teng: V = 0,2m^3/kg.
5-masala: Bug' qozonidagi bug'ning harorati 350 F ga teng. Bu haroratni ⁰C da ifodalang.
Yechish.t = 510 ⁰C.
MUSTAQIL YECHISH UCHUN MASALALAR
1-masala. Agar qozon agregatidan chiqayotgan ortiqcha havo koeffitsiyent achiq = 1,5,tutun gazlarining harorati t_chi_q=150⁰C, Qozonhonadagi harorat t=30⁰C, bosim o'zgarmas bo'lganda, havoning o'rtacha hajmiy issiqlik sig'imi S^/_p._h=1,297 kj/(m³K), o'txonaga kirayotgan yoqilg'ining harorati t_o'=200C va yoqilg'ining mexanik chala yonish natijasida yo'qotilgan issiqligi q₄=3,5%.
Qozon agregatida B-2 markali ko'mir yoqilganda uning tarkibi quyidagicha bo'ladi. Sⁱ=41,5%,H=2,9%,Sⁱuch=0,4%,Nⁱ=0,6%,Oⁱ=13,1%,Aⁱ=8,0%,Wⁱ=33,5, Qozon agregatidan chiqayotgan tutun gazlari bilan yo'qotilgan issiqlikni aniqlang.
Javob.q2=8,0%.
2-masala. Qozon agregatida foydali ishlatilgan issiqlik q1=0,5%, tutun gazlari bilan yo’qotilgan issiqlik q₂=11%, yoqilg’ining kimyoviy chala yonishi natijasida yo’qotilgan issiqlik q₃=0,5%, mexanik chala yonish natijasida yo’qotilgan issiqlik q4=4%, va о‘txonaga kiruvchi yoqilg‘ining harorati t=20⁰C bo’lsa foiz hisobida va kj/kg da tashqi muhitga yo’qotilgan issiqlik Q₅ va q₅ ni toping.
Qozon agregati B2 markali ko’mirda ishlaydi, quyi yonish issiqligi Qⁱk=10516kj/kg, yoqilg‘i tarkibidagi namlik Wⁱ=32,0%.
Javob. Q5=52,8kj/kg, q5=0,5%.
3-masala. Bug‘ qozonining devori qalinligi 5 1=230 mm bo’lgan о’tga bardoshli g‘ishtdan, qalinligi 5 2=40 mm havodan va qalinligi 5 3=380 mm bo’lgan qizil g‘ishtdan iborat. Bug‘ qozonidagi gazlarning harorati tc1 =1100 ⁰C va havoning harorati t_c2 = 300C bо‘lganda, qozon devori qatlamlari orasidagi havoning atrof- muhitga yо‘qolayotgan issiqlikga va tashqi sirt haroratiga ta’sirini aniqlang. Gazlardan devorga issiqlik berish koeffitsiyenti a1=10 Vt/m^{2 0}C va devordan havoga issiqlik berish koeffitsiyenti a₂=5Vt/m²⁰C ga teng. Devor materialining issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsiyenti mos ravishda: X1 =1,65 Vt/m ⁰C, X ₂ =0,4 Vt/m ⁰C va X3 =0,7 Vt/m ⁰C.
Javob: Issiqlikning yo’qolishi 50,5 %, tashqi qatlam harorati 110 ⁰C ga kamayadi.
4-masala. Qozon agregatining bug‘ unumdorligi D=5,45 kg/sek, yoqilg‘ining haqiqiy sarfi V=0,64 kg/sek, qizigan bug‘ning bosimi Rk.b.=1.3 MPa, qizigan bug‘ning harorati tk.b=275⁰C, ta’minot suvining harorati tt.s=100⁰S va uzluksiz purkovchi qiymat R=3%. Bo’lganda qozon agregatida foydali ishlatilgan issiqlikni aniqlang. Javob: Q=21996 kj/kg.
5-masala: Bug‘ qozonidagi bug‘ning harorati 700 F ga teng. Bu haroratni ⁰C da ifodalang. Javob: t = 1020 ⁰C.
VIII-BOB.QOZONNI ISHLATISH VAQTIDA ATROF-MUHITGA
CHIQAYOTGAN ZARARLI QUSHIMCHALARDAN HIMOYA QILISH
8.1.Issiqlik elektr stansiyalar tashlamalari va ularni atrof - muhitga ta'siri
Tayanch iboralar: kul, qora kuya , koks, mo’ri quvuri
So'nggi paytda energetika jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda, bu rivojlanishning yaqin vaqtda ham saqlanishi kuzatiladi. Elektr energiyani dunyo miqyosida ishlab chiqarilishi hozirgi rivojlanish bosqichida o'n yil davomida ikki baravar ortdi. Demak, yoqilayotgan organik yoqilg'ining miqdori ham ikki baravar ko'p sarflanmoqda.
Issiqlik elektr stansiyalar dunyodagi qazilma yoqilg'ining 40% ga yaqinini sarflayotganligi atrof-muhitga katta ta'sir ko'rsatmoqda (8.1-rasm).
30







%

20

10

8.1-rasm. Sanoat sohalarining atmosferani ifloslantirish ulushi:

1-issiqlik elektr stansiyalari; 2-qora metallurgiya;
3-rangli metallurgiya; 4- neft kimyosi;
5-avtomobil transporti; 6-qurilish materiallari sanoati.
Elektr stansiyalardan tashlanayotgan turli moddalar biosferaga zararli ta'sir qilmoqda. Shu munosabat bilan lESlarning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish dolzarb muammolardan biri bo'lib qolmoqda.
IESning ta'siri atmosferaga yonish mahsulotlaridagi zararli gazlar va kulni mayda qattiq zarrachalari, kul va shlakni xalos qilinishi va ifloslangan oqava suvlar hamda atmosferaga tutun gazlar va suv havzalariga gidrokul tashlanishi tizimlaridan, turbinalarning kondensatorlaridan aylanma suv bilan suv havzalariga ifloslarni tashlanishi kuzatilmoqda. Oxirgi jarayon ko'pincha «issiqlik ifloslanishi» deb aytiladi.
Bizning davlatimizda atrof-muhitni himoyalash bo'yicha qator chora- tadbirlar ko'rilmoqda. Ularda, hozir yashab kelayotgan va kelajak avlodlar uchun himoyalash maqsadida va ilmga asoslangan holda, erdan va uning boyliklaridan, suv resurslaridan va hayvonot olamidan oqilona foydalanish, hamda havo va suvlarni toza saqlash, tabiiy boyliklarni qayta tiklanishini ta'minlash va inson atrofidagi muhitni yaxshilash uchun qator qarorlar qabul qilinmoqda va bu ishlar amalga oshirilmoqda.
Elektr stansiyalardan tashlanayotgan turli moddalar «biosfera» deb ataladigan tirik tabiatning butun majmuasiga zararli ta'sir qilmoqda. Biosfera er yuzasiga yaqin joylashgan atmosfera qatlamidan, erning ustki yuzasi va suv akvatoriyasidan iborat.
Masalan, IESlarning gazsimon tashlamalarida zararli moddalarga azot oksidlari NOX=NO+NO2 va oltingugurt oksidlari SOX=SO2 +SO3 hamda chang va qattiq kul zarrachalari, vannadiy (V) oksidi V2O5 kiradi. Undan tashqari, yoqilg'ining chala yonishida tutun gazlarida uglerod (II) oksid, SH4 kabi uglevodorodlar, S2H4, benz(a)piren S20H12 va qorakuya (saja) bo'lishi mumkin (8.1-jadval).