N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

.D.Kondratcv
Ml

---

Kondratev kon'yunkturaning katta sikllarini asosiy kapitalning 
passiv q ism in ing
у a ngi 1 a n ishi bilan izohlaredi.
O 'rta muddatli sikl (Kondratev bo'yicha kichik sikl) asosan 
asosiy kapitalning aktiv qismining (mashina, dastgoh, asbob-uskuna- 
larga sarflangan investisiyalar) yangilanishi bilan bog'Iiq bo'lgani 
kabi, uzoq muddatli sikl asosiy kapitalning passiv qismining (bino, 
inshootlar, kommunikatsiya tizimlariga sarflangan investisiyalar) y a n ­
gilanishi bilan bog'liqdir.
O 'rta c h a har 48-55 yilda butun iqtisodiy tizimning yangilanishi 
yuz beradi va uzoq muddatli siklning yuksaltiruvchi bosqichi boshla- 
nadi. Kondratev statistik materiallarini unuimlashtirgan 140 yil ichida
2,5 ta uzoq muddatli sikl va uchta yuksaltiruvchi bosqichlar kuzatil- 
gan: u birinchi bosqichni to'qimachilik sanoatining hamda eho 'y an
ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan, ikkinehi bosqichni — temir 
y o 'lla r qurilishi bilan, uchinchi bosqichni esa elektr toki, radio va 
telefonning jo riy qilinishi bilan bog'lagan.
N.D. Kondratev yuksaltiruvchi bosqichlarda pasaytiruvchi bos- 
qichlarga nisbatan ijtimoiy g'alayonlar ko'p roq sodir bo'lishini 
aniqlagan. Shuningdek, u pasaytiruvchi bosqichlarning qishloq x o 'ja - 
ligiga ayniqsa yom on ta ’sir ko'rsatishini t a ’kidlagan va qarz kapita- 
lining uzoq muddatli sikllar rivojlanishidagi ulkan rolini ko'rsatib 
bergan: yuksaltiruvchi bosqichda kapitalga bo'lgan talab keskin ortib 
ketadi va oqibatda foiz stavkasi ham ko'tariladi. Moliyaviy m ablag'lar 
asta-sekin tugab boradi. Qarz kapitalining tanqisligi o 'z navbatida 
ishlab chiqarish imkoniyatlarini cheklab qo'y adi, bu esa pasaytiruvchi 
bosqichga o'tishni anglatadi. Bunda investisiyalar sustlik bilan amalga 
oshiriladi, bu esa keyingi, yuksaltiruvchi bosqichga kredit resurslarni 
y ig 'ib q o 'y ish imkonini beradi.
3. 0 ‘rta m ud d atli sikl
Shunday qilib, o 'rta muddatli sikl - aynan iqtisodchilarning 
aksariyati o'r g an g an va o'rganayotgan sikldir. Davlatning m akro­
iqtisodiy siyosati asosan shu siklni tartibga solishga qaratilgan bo'ladi.
Avval aytib o'tilganidek, o 'rta muddatli sikllarning asosiy sababi 
asosiy kapitalning yangilanishida deb hisoblanadi.
Investisiyalar 
— quyidagi omillar tufayli yalpi talabning eng be- 
qaror tarkibiv qismidir:
2(12

---

♦ birinchidan, investision tovarlarning xizmat muddati noaniq 
bo'lib, ularning yangilanishini vaqt jihatdan tezlashtirish yoki kcchik- 
tirish mumkin;
♦ ikkinchidan, investisiya jarayonini rag'batlantiruvchi yangiliklar 
ham muntazam emas;
♦ uchinchidan. investisiyalar bir qator siyosiy-iqtisodiy omillarga 
ja voban amalga oshirilishi mumkin.
Investisiya jarayonining beqarorligini kuchaytiruvchi ushbu omil- 
larning barchasi makroiqtisodiy tebranishlarni kuchaytiradi, m akro­
iqtisodiy 
vaziyatni 
baholash 
va 
uning 
istiqbolini 
belgilashni 
qiyinlashtiradi.
4. 0 ‘rta m uddatli siklning bosqichlari
O 'rta muddatli siklni o'rganish uchun uning asosiy bosqichlarini 
ajratib olish lozim (5.]-rasm ga qarang). Odatda iqtisodiy sikl to'rtta 
fazaga ajratiladi;
♦