Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

DAVLAT QO„MITALARI 
— umumdavlat vazifalarni bajaradigan sohalararo 
davlat boshqaruvi markaziy idoralari. D.q. tegishli tarmoq muassasalari faoliyatini 
muvofiklashtiradi va nazorat qiladi. D.q. tarmoqdagi ahvol uchun mas‘ul hisoblanadi.
DAVLAT QURILISHI
— konstitutsion huquq normalari bilan belgilangan va 
mustahkamlangan ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy-huquqiy munosabatlar tizimi. 
DAVLAT RAMZLARI 
— muayyan bir davlatning milliy suverenitetini 
ifodalaydigan, tarixan tarkib topgan alohida, eng muhim belgilari. Ular bevosita xalq, 
millat hayoti, an‘analari, ruhiyati, folklori, tarixi bilan chambarchas bog‗liqdir. D.r. 
mustaqil davlatning muhim tashqi belgilarini o‗zida mujassamlantiradi. D.r.da xalqning 
azaliy orzusi, ezgu niyatlari, bugungi hayot mazmuni aks etadi. D.r. konstitutsiya yoki 
maxsus qonun bilan belgilab qo‗yiladi. Davlat bayrog‗i, davlat gerbi, davlat madhiyasi, 
davlat ranglari, davlat boshlig‗ining shtandarti (bayrog‗i), davlat muxri, davlat shiori 
asosiy D.r. hisoblanadi.
DAVLAT REJIMI
— idora usuli, davlat hokimiyatining boshqaruv usuli. 
DAVLAT REZERVLARI
, davlat zaxiralari — davlat tomonidan mudofaa va 
ehtiyot maqsadlarida yaratiladigan eng muhim turdagi xom ashyo, materiallar, yoqilg‗i, 
ayrim turdagi mashina va jihozlar, oziq-ovqat mahsulotlari zaxiralari. D.r. maxsus 

---

56 
markazlashtirilgan davlat fondi bo‗lib, qat‘iy rejaga muvofiq tiklanadi va to‗ldirib 
turiladi. D.r. favqulodda hollarda faqat hukumatning maxsus qarori va farmoyishi bilan 
sarflanadi.
DAVLAT SHAKLLARI 
— davlatning ichki tuzilishiga oid uch tarkibiy qism 
birligi: boshqaruv shakli; davlatning ma‘muriy-hududiy tuzilishi shakli; siyosiy rejim 
shakli. Davlatshunos olimlar D.sh.ni o‗rganishga tarixiy jihatdan yondashib, qadimgi, 
o‗rta asr hamda xozirgi D.sh.larni ajratib ko‗rsatadilar. Tarixiy va madaniy rivojlanish 
qo‗shib hisobga olinadigan bo‗lsa, deqqonchilik bilan shug‗ullanuvchi va sanoat bilan 
shug‗ullanuvchi (yoki industrial taraqqiyotgacha, industrial va postindustrial) D.sh.larga 
bo‗linishi mumkin. Sivilizatsiya xarakteriga ko‗ra, D.sh.lar sharqiy, g‗arbiy va aralash 
(oraliq) d.sh.larga, iqtisodiy taraqqiyot darajasi bo‗yicha esa, yuksak rivojlangan, 
o‗rtacha rivojlangan hamda «kambag‗al» d.sh.larga ajratiladi. Hozirgi zamonda fanda 
keng foydalanilayotgan d.sh. tasnifi quyidagicha: totalitar, avtoritar, liberal va 
demokratik d.sh.lar. Liberal D.da fuqarolarning huquq va erkinliklari jamiyat hayotining 
barcha sohalarida rasman amal qiladi, d.sh. ishlarida fukarolarning rasman ishtiroklariga 
yo‗l qo‗yiladi. Man etilmagan hamma narsaga ruxsat etiladi, biroq mavjud D.sh. va 
ijtimoiy tuzumni o‗zgartirishga yo‗l qo‗yilmaydi. Totalitar d.sh.da hamma narsa bir 
g‗oyaga - «d.sh. - bu hamma narsa, inson esa - hech nima» degan g‗oyaga 
bo‗ysundirilgan. Butun hokimiyat hukmron elita qo‗lida bo‗lib, boshqalar D.ni 
boshqarishdan chetlatilgan. Avtoritar D.sh.da ham hokimiyat tor guruh kishilar qo‗lida 
bo‗lib, shaxsiy manfaatlar D.sh. manfaatlari yo‗lida qurbon qilinadi. Siyosiy jabhada 
ruxsat etilganidan tashqari hamma narsa man etilishi tamoyili amal qiladi. Demokratik 
D.sh. fuqarolarning D.sh. va jamoat ishlarini boshqarishdagi huquqlarini amalda 
ta‘minlaydi, shunday ishtirokka amalda yordam beradi. Shaxsning huquq va erkinliklari 
doirasi juda keng bo‗lib, ularni amalga oshirish ta‘minlangan bo‗ladi. Ijtimoiy hayotning 
barcha sohalarida qonun bilan to‗g‗ridan-to‗g‗ri taqiqlanmagan hamma narsaga yo‗l 
qo‗yiladi. D.sh. shakli boshqaruv shakli, D.sh. tuzilishi shakli va siyosiy idora usuli 
(tartib, rejim) tushunchalarini o‗z ichiga oladi. D.sh. boshqaruv shakli — D.sh. 
hokimiyati va b.ruvni tuzish hamda tashkil etishning muayyan tartibidir. Boshqaruv 
shaklining eng qadimgi va xozirgi kunga qadar rivojlanib kelayotgan shakli monarxiya 
va respublika. Monarxiya ko‗proq Qadimgi Sharq, shu jum., Turon zaminida tashkil 
topgan D.sh.lar shakli edi. Monarxiyaning o‗zi ham mutlaq monarxiya vacheklangan 
monarxiya ko‗rinishlariga ega. Mutlaq monarxiya D.sh.larida D. boshlig‗ining huquqi 
cheklanmagan, hokimiyat muddatsiz, taxt meros sifatida avloddan avlodga o‗tadi, D. 
boshlig‗ining ustidan nazorat yo‗q va u hech kimga hisobot bermaydi.