Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

Mustaqil ishlarning shakllari
Mustaqil ishlarning turlari
1.	Reproduktiv shakldagi mustaqil ishlar	- fanning ayrim mavzularini o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, o‘quv manbalari bilan ishlash va konspekt qilish; - O‘zbekiston Resublikasi Qonunlari, O‘zbekiston Resublikasi Prezidentining asarlari va ma’ruzalarini, Prezident qarorlari, farmonlari, Vazirlar Makhkamasi qarorlari hamda boshqa me’yoriy hujjatlarni mustaqil o‘rganish va konspektlashtirish; - ma’ruzalarni video hamda audio orqali ko‘rish, eshitish va konspekt qilish; - multimedia vositalari orqali slaydlar, video materiallarni ko‘rish, eshitish va o‘zlashtirish; - o‘quv materiallarini qaytarish, yod olish va boshqalar.
2.	Anglash-izlanish (qidi-rish) shaklidagi mustaqil ishlar	- mustaqil ravishda axborotlar, ko‘rgazmali vositalarni tayyorlash, ma’ruzalar va boshqa materiallarni o‘rganish; - hisob-kitob va analitik ishlarni bajarish, testlar yechish; - seminar, amaliy va boshqa mashg‘ulotlarda ma’ruzalar bilan chiqishlar qilish; - uy ishlari, nazorat ishlari, taqdimotlar, referatlar, keys-stadilar va boshqalarni bajarish.
3.	Ijodiy ish shaklidagi mustaqil ishlar	- esse, kurs ishlari va bitiruv malakaviy ishlari tayyorlash va himoya qilish; - ilmiy-tadqiqot ishlarida ishtirok etish va ilmiy hisobotlar tayyorlashda qatnashish; -talabalarning ilmiy to‘garaklarida ishtirok etish; - ilmiy-amaliy anjumanlarda ishtirok etish, ilmiy maqolalar tayyorlash hamda chop ettirish.

Mustaqil ish uchun beriladigan topshiriqlarning shakli va hajmi, qiyinchilik darajasi semestrdan–semestrga ko‘nikmalar hosil bo‘lishiga muvofiq ravishda o‘zgarib, oshib borishi lozim. Ya’ni, talabalarning topshiriqlarni bajarishdagi mustaqilligi darajasini asta-sekin oshirib, ularning topshiriqlarni bajarishga tizimli va ijodiy yondoshishga o‘rganib borishi kerak.
Talabalarning mustaqil ishi ta’lim va tarbiyaning shunday vazifalariga bo‘ysundirilganki, semestr davomida o‘quv jarayoni to‘laligicha talabalar tomonidan faol, ongli, puxta va tizimli ravishda fan asoslarini o‘zlashtirish va ularda iqtisodiy dunyoqarashni shakllantirish imkonini beradi. Bu vazifalar ta’lim jarayoni va shaxsni shakllantirish qonuniyatlarini bilmasdan va foydalanmasdan turib hal qilinishi mumkin emas. Quyida ularning mazmuniga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Mavzuni mustaqil o‘zlashtirish. Fanning xususiyati, talabalarning bilim darajasi va qobiliyatiga qarab ishchi o‘quv dasturiga kiritilgan alohida mavzular talabalarga mustaqil ravishda o‘zlashtirish uchun topshiriladi. Bunda mavzuning asosiy mazmunini ifodalash va ochib berishga xizmat qiladigan tayanch iboralar, mavzuni tizimli bayon qilishga xizmat qiladigan savollarga e’tibor qaratish, asosiy hamda qo‘shimcha adabiyotlar va axborot manbalari ko‘rsatilishi lozim.
Topshiriqni bajarish jarayonida talabalar mustaqil ravishda o‘quv adabiyotlaridan foydalanib, ushbu mavzuni konspektlashtiradilar, tayanch iboralarning mohiyatini anglagan holda mavzuga taalluqli savollarga javob tayyorlaydilar. Zarur hollarda (o‘zlashtirish qiyin bo‘lsa, savollar paydo bo‘lsa, kerakli adabiyotlarni topa olmasa, mavzuni tizimli bayon eta olmasa va h.k.) fanning professor-o‘qituvchisidan maslahatlar oladilar. Mustaqil o‘zlashtirilgan mavzu bo‘yicha tayyorlangan matn professor-o‘qituvchiga himoya qilish orqali topshiriladi.
Referat tayyorlash – mazkur fan bo‘yicha o‘tiladigan seminar mashg‘ulotidagi chiqishga qaraganda mazmun va sifat jihatdan yuqori bo‘lib, shubhasiz katta foyda keltiradi. Talaba auditoriya oldida referatda bayon qilingan qoidalarni himoya qilishga, yoqlashga tayyorlanishi kerak, Qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyatini tashkil etish va boshqarishni o‘rganishda bu muhim ahamiyatga ega.
Referat - bu talabalar mustaqil ishlarining samarali shakllaridan biridir. Mazkur shakl talaba tomonidan referat mavzusini tanlash, unda yoritiladigan masalalar mazmunini oldindan rejalashtirish, referatni tayyorlash va muhokama qilishning barcha bosqichlarida fan bo‘yicha mashg‘ulot olib boruvchi kafedra professor-o‘qituvchilarining tashkiliy-uslubiy yordami va maslahati asosidagina samarali amalga oshishi mumkin. Bu yerda professor-o‘qituvchi tomonidan talabalarning referat ishlariga rahbarlik qilish qanchalik batafsil va malakali amalga oshirilganligi va referatlarga talablar mezoni qanchalik to‘g‘ri qo‘yilganligi albatta, hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Topshiriq talabalarning referat yozish ko‘nikmalarini, ilmiy qiziqishlari va bilim darajasini hisobga olgan holda berilishi juda muhim.
Referat tarkibiy jihatdan titul, mundarija, kirish, asosiy qism, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan tashkil topadi.
Kirish qismida talaba referat mavzusining dolzarbligi, uni yoritishdan ko‘zda tutilgan maqsad va vazifalar hamda referatda ochib beriladigan savollarni qisqacha yoritadi.
Asosiy qismda mavzuni ochib berishga xizmat qiladigan savollar (paragraflarni) rejada keltirilgan ketma-ketlikda, talabaning o‘z mustaqil mushohadasi va fikrlariga tayangan holda, adabiyotlardan olingan ilmiy va nazariy materiallar (ularga havola keltirilgan holda), turli statistik va operativ ma’lumotlar (ularning manbalari ko‘rsatilgan holda) asosida batafsil yoritiladi.
Xulosa va tavsiyalar qismida talaba o‘z mustaqil yondoshuvi va ijodiy fikrlashini namoyon etishi hamda qisqa satrlarda mavzuni yoritish jarayonida olingan xulosalari va tavsiyalarini tartib bilan rejada keltirilgan ketma-ketlikda ifodalashi lozim.
Keys-stadilar (muammoli vaziyatlar tahlili) tayyorlash. Keys usuli (ingl. Case method - keys-usuli, keys-stadi) aniq bir vaziyat yoki muammoli holat tahlili sifatida ta’lim berish hamda o‘rganish texnikasini ifodalaydi. Keys-stadi usulida iqtisodiy, ijtimoiy yoki biznes sohasida yuzaga kelgan aniq muammolar, vaziyatli holatlar batafsil yoritiladi hamda ularni hal etish bo‘yicha xulosalar, yechimlar va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bu usulda talabalar biror-bir firma yoki kompaniyada biznes bilan bog‘liq yuzaga kelgan muammo yoki vaziyatni mufassal o‘rganib, tahlil etishlari hamda bu vaziyatni bartaraf etishning turli muqobil variantlarini ishlab chiqishlari va ulardan eng optimal bitta yechimni tanlab olishlari talab qilinadi.
Keyslar asosan real voqealar va vaziyatlarga asoslangan bo‘lishi hamda ishlab chiqarish amaliyotidan olingan bo‘lishi maqsadga muvofiq. Professor-o‘qituvchi keysni yechish jarayonida talabalarni biznes bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar va vaziyatli holatlar yechimlarini topishga, eng optimal boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish hamda alternativ (muqobil) tanlov sharoitida qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltiradi.
Tayyorlangan keyslarning muvaffaqiyati quyidagi uchta mezonlarga mos kelishiga bog‘liq:
1. Boshlang‘ich ma’lumotlar bazasining (operativ, statistik, buxgalteriya, reja, moliyaviy va boshqa.) yetarli hajmda ekanligi.
2. Keyslarni ishlab chiqishda amaliyotdan mutaxassislarning ishtirok etishi.
3. Muammoning yechimini izlab topishda tahlilning turli usullarini qo‘llashga imkon beruvchi beqiyos biznes vaziyati yoki muammoli holatning mavjudligi.
Keys-stadilarni adabiyotlar, jurnal va gazetalarda e’lon qilingan biznesga oid vaziyatlar, maqolalar va ma’lumotlar asosida tayyorlash ham mumkin. Ammo, biro-bir firmaning real hayotidan olingan va real vaziyatlarga asoslangan keyslar qimmatli bo‘lib, talaba keysni yozish jarayonida firmaga borib, u yerdagi mutaxassislar va menejerlar bilan muloqot o‘tkazishi hamda firma hisobotlaridan foydalanishi juda muhimdir.
Ko‘rgazmali vositalar tayyorlash. Talabaga muayyan mavzuni bayon qilish va yaxshiroq o‘zlashtirish uchun yordam beradigan axborot-kommunikatsiya vositalari yordamida bajariladigan ko‘rgazmali materiallar tayyorlash vazifasi topshiriladi. Mavzu professor-o‘qituvchi tomonidan aniqlanib, talabaga ma’lum ko‘rsatmalar, yo‘l-yo‘riqlar beriladi. Ko‘rgazmali vositalarning miqdori, shakli va mazmuni talaba tomonidan mustaqil tanlanadi. Bunday vazifani bir mavzu bo‘yicha bir necha talabaga yoki talabalar guruhiga topshirish ham mumkin.
Mavzu bo‘yicha testlar, munozarali savollar va topshiriqlar tayyorlash. Talabaga mustaqil ish sifatida muayyan mavzu bo‘yicha testlar, qiyinchilik darajasi har xil bo‘lgan masalalar va topshiriqlar, munozaraga asos bo‘ladigan savollar tuzish vazifasi topshiriladi.
Bunda professor-o‘qituvchi tomonidan talabaga testga qo‘yiladigan talablar va uni tuzish qonun-qoidalari, qanday maqsad ko‘zda tutilayotganligi, muammoli savollar tuzishda mavzuning munozarali jihatlarini qanday ajratish lozimligi, topshiriqlarni tuzish usullari bo‘yicha yo‘l-yo‘riq beriladi.
Talabalarning ilmiy-nazariy konferensiyalari - ular mustaqil ishlarining shakllaridan biridir. Kafedra professor-o‘qituvchilari talabalar ilmiy-nazariy konferensiyasini tashkil etish orqali o‘z ishini guruhning kasbiy yo‘naltirilganligini, qiziqishlarini hisobga olib, tabaqalashgan holda tashkil qilishi kerak. Faqat shu holdagina talabalarning konferensiyani o‘tkazishda faol ishtiroki va manfaatdorligi ta’minlanadi. Talabalarning ilmiy-amaliy konferensiyalarini quyidagi bosqichlarda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:
1-bosqich – o‘qitilayotgan fan bo‘yicha barcha o‘quv guruhlarida konferensiyalarni o‘tkazish;
2-bosqich – har bir guruhdan tanlab olingan talabalarning eng yaxshi ma’ruzalarini fakultet va fakultetlararo konferensiyaga taqdim etish hamda o‘tkazish;
3-bosqich – fakultetlararo konferensiyada tanlab olingan eng yaxshi ma’ruzalarni umumuniversitet ilmiy-nazariy konferensiyasiga taqdim etish.
Barcha guruhlar uchun yagona bo‘lgan konferensiya mavzusini tasdiqlab, talabalarning ma’ruza va chiqishlarini guruhlarning qiziqishlariga qarab ixtisoslashtirish mumkin.
Ilmiy maqolalar, tezislar va ma’ruzalar tayyorlash. Talabaga biron-bir mavzu bo‘yicha (mavzuni talabaning o‘zi ham tanlashi mumkin) ilmiy maqola, tezis yoki ma’ruza tayyorlash topshirilishi mumkin. Bunda talaba o‘quv adabiyotlari, ilmiy-tadqiqot ishlari, dissertatsiyalar, maqola va monografiyalar hamda boshqa axborot manbalaridan mavzuga tegishli bo‘lgan materiallar to‘playdi va bular asosida ilmiy maqola hamda ma’ruza tezislari tayyorlaydi.
Bitiruv malakaviy ishi tayyorlash. Bitiruv malakaviy ishi-oliy o‘quv yurtlaridagi uzluksiz ta’limning bakalavriat yo‘nalishida talabalarni o‘qitishning yakuniy bosqichidir. Bitiruv malakaviy ishida talabaning oliy o‘quv yurtida o‘qish davomida to‘plagan barcha nazariy va amaliy bilimlari yuzaga chiqadi, talabaning nazariy bilimlar bilan qurollanish darajasi, uning olgan bilimlari va ko‘nikmalarini ilmiy-ishlab chiqarish vazifalarini yechishga qay darajada qo‘llay olishi namoyon bo‘ladi. Bitiruv malakaviy ishini bajarish talabadan universitetda olgan nazariy va amaliy bilimlardan foydalanishni talab etadi, talabaning o‘qish davomida olgan bilimlarini umumlashtirishga, chuqurlashtirishga va mustahkamlashga, ularni amaliyotga qo‘llashga imkon beradi.
Talabalarning bitiruv malakaviy ishlarini bajarish tartibi 5230100 “Iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)” bakalavriat ta’lim yo‘nalishi 4-kurs talabalari uchun ishlab chiqilgan “Bitiruv malakaviy ishlarini bajarish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma” (TDIU “Makroiqtisodiyoti” kafedrasining 2017 yil 4 iyuldagi 45-sonli bayonnomasi bilan tavsiya etilgan) asosida amalga oshiriladi.