Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hadisi
Shariflari hisoblanadi. Hadisi Shariflardan quyidagi namunalarni keltiramiz: • munofiqlik belgisi uchtadir: yolg‘on so‘zlash, va’dasining ustidan chiqmaslik va omonatga hiyonat qilish; • amirning sovg‘a olishi xarom va qozining pora olishi dindan chiqishdir; • boylarning uyiga kamroq kiringlar, aks holda Tangrining sizlarga bergan ne’matlarini pisand qilmagan bo‘lasizlar; 45 Razzoqov A. Iqtisodiy tafakkur sarchashmalari. – T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2011, 60-61-b. 67 • tilanchilik quyidagi uch toifadan birigagina joizdir: 1) xun to‘lovchiga; 2) og‘ir qarzdorga; 3) miskin qashshoq kishiga. • ekmoq niyatida qo‘lingizda ko‘chat turgan paytda bexosdan qiyomat qoyim bo‘lib qolishi aniq bo‘lganda ham, ulgursangiz uni ekib qo‘yavering. • Kimki hayotda tejamkor bo‘lsa, zinhor qashshoqlikka tushmaydi. • Pora beruvchi ham uni oluvchi ham do‘zahga mahkumdir. • Ilmga nisbatan go‘yo go‘pon kabi posbon bo‘linglar, lekin ilmni faqat rivoyat qilguvchi bo‘lmanglar. Hadislarda mulk, mol-dunyo, mehnat, halollikning afzalligi va boshqa iqtisodiy, xo‘jalik masalalari borasida ko‘p so‘z yuritiladi. Inson uchun mol-dunyo zarurligi, mehnat qilish yo‘li bilan halol boylik orttirish va dunyo lazzatlaridan foydalanish tavsiya etiladi. Ammo “mol-dunyo ketidan quvmasangizlar, deb qo‘rqgaymen, xolos”, degan ekanlar payg‘ambarimiz. Bu fikr naqadar to‘g‘ri ekanligi hozirgi kunda aniq ko‘rinib turibdi. Boylikni to‘g‘ri sarf qilmoq kerak. “Faqat ikki narsaga hasad qilmoq mumkin: biri – Olloh taolo bir kishiga mol-dunyo bersayu, u o‘z boyligini ezgu yo‘lda sarflab tugatsa, ikkinchisi, Alloh taolo bir kishiga ilmu-hikmat ato etasayu, u bilimidan to‘g‘ri foydalanib, boshqalarga ham o‘rgatsa”, deb aytiladi hadisda. Imom Buxoriyni “Jomiy as-sahih” to‘plamidagi “bozorlar xususida”gi bobda shunday deyiladi: “Odamlar bozorga mol olib kelayotganlarini to‘xtatib, ulardan yeguliklar sotib olishar va o‘shal yerning o‘zida ularning qayta sotishar edi. Shu boisdan janobi Rasul olib sotarlarga odam yuborib, taomni sotib olingan yerning o‘zida sotishni man qildilar va uni taom sotiladurgon joyga olib borib sotishni amr qildilar”. Bizga hozir yaxshi ma’lumki mahsulot bahosi bozorda, talab va taklif asosida erkin shakllanadi va uni sun’iy ravishda tartibga solish qiyin. Payg‘ambarimiz bilan bo‘lgan yana bir hodisada shu narsa aks ettirilgan. Bozorlarda narx-navolar ancha ko‘tarilganda, xokimlardan 68 biri payg‘ambarimizga “siz bir fatvo berib, bozordagi narsalarni pasaytirishga imkon bersangiz”, deb iltimos qiladi. Shunda payg‘ambarimiz shunday deb javob qilgan ekanlar: “Bozordagi narx- navo mahsulot mo‘l-ko‘lligiga bog‘liq. Agar narxni pasaytirish to‘g‘risida fatvo berilsa, sotuvchilar o‘z mahsulotini yashirib, sotmay qo‘yadi va baholar yanada oshib ketadi. Shu sababli bozorga tegish kerak emas. Faqat nonga bo‘lgan narxni vaqtincha tartibga solish mumkin”. Demak, bozorning o‘rni nihoyatda to‘g‘ri tushunilganini ko‘rish mumkin. Islomda savdo-sotiq ishlarida amal qilinadigan shartlardan yana biri biror savdogarning boshqa savdogar amalga oshirayotgan savdosini buzmasligidir. “Birortangiz, birodaringiz savdosini ustiga savdo qilmangiz!” deyilgan. Kitobda “juf’a” tushunchasi ham ko‘rsatilgan bo‘lib, “juf’a”ning mohiyati va shartlari ochib beriladi. “Juf’a iqtisodiy munosabatlarda ayon bo‘lib, yerlari tutash qo‘shnilarning birinchi bo‘lib sotib olish huquqlarini anglatadi. “Juf’a” bo‘yicha, o‘z uyi va yerini sherigining ruxsatisiz sota olmasligi, sotganda ham agar ikki qo‘shnining eshiklaridan qaysi biri yaqinroq bo‘lsa, faqat unga boshqalarga qaraganda arzonroq narxda sotish lozimligi ko‘rsatilgan. “Qo‘shniga uy – joylarining tutashligi bilan boshqalardan ko‘ra haqliroqdur” deyiladi. Zakot bilan birga boshqa soliq turlari bo‘yicha ham tavsiyalar berilgan. “Ariq yoki yomg‘ir suvi bilan sug‘oriladigan ekinga ushr (hosilning o‘ndan biri), chig‘ir yordamida sug‘oriladigan ekinga yersa, rim ushr soliq solingaydir”. Bu juda ajoyib va oqilona taklif. Chunki o‘zi oqar suvlar nisbatan kam xarj va aksincha, chig‘ir xarji ko‘r. Ba’zi narsalar uchun soliq bekor etilgan. Masalan, asalga soliq solmoqni lozim ko‘rmaganlar. Mulk, meros bo‘lish, savdo-sotiq, toshu-tarozi, halollik, sotilayotgan molning kamchiligini aytib sotish kabi ko‘plab munosabatlar nihoyatda oqilona hal etiladi. Ularga amal qilish hozirgi davrda ham ahamiyatlidir 46 . 46 Razzoqov A.. Iqtisodiy tafakkur sarchashmalari. – T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2011. 80-81-b. |