Navoiy innovatsiyalar instituti

Veksler shkalasi subtestlari yordamida aniqlanadigan intellektual funktsiyalar

Subtest	O‘rganilayotgan funktsiya	Natijaga ta’sir etadigan omil
Bilimdonlik	Xotirada materialni uzoq vaqt saqlash. Tajribaning mavjudligi va assotsiatsiyalari	Madaniy muhit, qiziqishlar
Ziyraklik	Mavhum tafakkur. Bilimlarning mavjudligi, tushunchalarning shakllanganligi	Madaniyatli muloqot qilish qonuniyati. Real vaziyatlarga munosabat. Diqqat hajmi
Arifmetika	Xotirada arifmetik amallarni saqlash	Asosiy arifmetik amallarni egallash mumkinligi
O‘xshashini topish	Aloqalar, o‘zaro bog‘lanishlar tahlili, verbal tushunchalarning shakllanganligi	Madaniyatli muloqot qilish
So‘z boyligi	Nutqning rivojlanganligi, tushunchalarning shakllanganligi	Madaniyatga aralashish imkoniyati
Sonli qatorlar	Tez qayta esga tushirish, eshitish obrazlari	Diqqat hajmi
Rasmlar ketma-ketligi	Munosabatlarni ko‘rib idrok etish	Madaniyatga aralashish imkoniyati
Etishmayotgan qismlar	Ko‘rish idroki, analiz. Ko‘rish obrazlari	Atrof-muhitni idrok qilish tajribasi
Figuralar yasash	Ko‘rish idroki, sintez. Ko‘ruv harakat tahlili	Harakat faolligi va aniqligi
Koss kublari	Shaklni idrok qilish, ko‘rish idroki, analiz	Harakat faolligi darajasi. Rangli ko‘rish darajasi
Shifrlash	Tez idrok qilish, ko‘rish obrazlari	Harakat faolligi darajasi

Sinaluvchining aqliy taraqqiyot darajasini aniqlashda IQning oxirgi natijasi emas, balki har bir subtest bo‘yicha olingan natijalarni ham tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Shu bilan bir vaqtda umumiy xulosa tuzishda, alohida subtestlar bo‘yicha olingan natijalarnigina emas, boshqa metodikalardan olingan natijalarni ham hisobga olish zarur.

2. 
   Asosiy qism:
   

1. 
   Ular shaxsning ilmiy qobiliyati darajasini aniqlab berishga xizmat qiladi.
   

Sub’ektiv yo’nalish ko’p sonli savollar to’plamidan iborat. Bu keng tarqalgan diagnostik qo’llanmalar, ya’ni shaxsiy, holat va kayfiyat so’rovnomalaridan tashkil topgan. SHuningdek mulohaza va savol-anketalariga ham bo’linadi. Diagnostik usul qo’llaniladigan tizimiylik “metod-yo’nalish-metodika” tarzida 5.5.1-rasmda o’z ifodasini topgan.
Har bir yo’nalishning ichidan bir biriga o’xshash, yaqin metodikalarni ajratish mumkin. Lekin bu diagnostik yo’nalishlar orasida o’tib bo’lmas chegaralar yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. SHu bois, mazkur klassifikatsiyaning maqsadi ro’yxatni to’ldirish emas, balki hozirgi paytda eng muhim va dolzarb bo’lgan oddiy hamda qonuniy tizimiylikni topishdan iboratdir.

Psixodiagnostikaning barcha metodlari psixologiyani barcha sohalarida, xususan, faoliyatning turli yo’nalishlarida qo’llaniladi.Ilmiy psixologiyada ular tadqiqot metodlarini o’tkazish va tashkillashtirish jarayonida qo’llanilsa, amaliy psixologiyada esa psixologik maslahat, psixokorrektsion ishlar, professional tayyorgarlik kabi sohalarida foydalaniladi.

To’g’ri tashkillashtirilgan izlanishlarda, sinaluvchilarning u yoki bu psixologik xususiyatlarining rivojlanish bosqichlari tadqiqot jarayonidan oldin ham keyin ham baholanishi tabiiy holat hisoblanadi. Chunki, bu holat olib borilgan tadqiqot ushbu xususiyatlarning o’zgarishiga qanchalik darajada ta’sir o’tkazganligini aniqlab beradi. Bu jarayon psixologik maslahat va psixokorrektsion tuzatishlarga ham daxldordir. Ma’lumki, maslahat olib borayotgan amaliy psixolog o’z mijozining psixologik xususiyatlarini shakllanganlik holatini baholay olishi kerak. Bu – xuddi shifokorning oldiga kelgan bemorga tashxis qo’yish va uning davolash muolajalarini aniqlashga o’xshash jarayondir.

So’ngi yillarda ayrim mutaxassisliklar psixologiyaga,xususan, uning predmeti hisoblangan inson xulq-atvoriga bir qator talablarni qo’ymoqda. SHu bilan birga, kishining professional layoqatini belgilab beruvchi psixologik sifatlarning aniq diagnostikasi ham talab etilmoqda. Mazkur holatlar psixodiagnostik metodlardan foydalanuvchi kishilarning professional tayyorgarlik va tanlash jarayonlari bilan uzviy bog’liqdir.

Zamonaviy psixodlogiyaning psixodiagnostik metodlarining mingdan ortiq turlari mavjud bo’lib, ulardan samarali foydalanish uchun mutaxassis malakali bilim va ko’nikmaga ega bo’lishi kerak. Ba’zan esa umumiy metodlar chizmasini o’zlashtirib olishnring o’zi, amaliy faoliyatda yaxshi samara berishi mumkin. Masalan, psixodiagnostik metodlarning umumiy holati ko’rinishda quyidagi taklif qilinadi:

• 
  Kuzatishga asoslangan psixodiagnostik metodlar.
  
• 
  So’rovnomali psixodiagnostik metodlar.
  
• 
  Ob’ektiv psixodiagnostik metodlar (mehnat faoliyati mahsullari va xulq-atvorni tahlil qiluvchi).
  
• 
  Psixodiagnostikaning tajribaviy (eksperimental) metodlari.
  

Tajribaning psixodiagnostik metod sifatidagi ahamiyati sinaluvchining biror-bir psixologik xususiyatini baholash imkonini mavjudligi bilan izohlanadi.

2. 
   Motiv va motivatsiya muammosi psixologiya fani uchun hozirgi
   

kunda o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi, chunki mazkur masalaning etnopsixologik xususiyatlarini aniqlash va ularni talaba va o‘quvchilarda shakllantirish o‘qishga ularda qiziqish uyg‘otish, mustaqil bilim olish, amaliy ko‘nikma hamda malakalarini egallash uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi. Faoliyatga undovchi va uni amalga oshishini ta’minlovchi ehtiyoj, motiv o‘zaro bir-birlarini taqozo qiladi, o‘zaro ta’sir o‘tkazish orqali ierarxik prinsipni nafaqat saqlab turadi, balki uning uzluksiz harakatini nazorat (regulyatsiya) qiladi.
Faoliyat, xulq-atvor, muomala motivi,motivatsiyasi regulyator funksiyasini bajarib, faollik manbai, qat’iylilik ifodasiga aylanadi. Motiv anglanilmagan(biologik), anglanilgan(psixologik verballik, noverballik(ijtimoiy psixologik) bosqichlari(darajalari)ga egadir. Motivatsiya shaxsiy, ijtimoiy, kasbiy, etnik, gender, status xususiyatlaridan iborat. Motivatsiya psixologiya fanida turlicha atamalarda ifodalanadi: mayl, moyillik, intilish, xohish, istak, tilak, ustanovka, qiziqish, ehtiyoj, yuksak hislar(burch, sadoqat, vijdon, vatanparvarlik), ideal, e’tiqod, an’ana va hokazo.
Jahon psixologiyasida motiv va motivatsiya muammolari atroflicha o‘rganilganiga qaramay, ular etnopsixologik nuqtai nazaridan qariyb tadqiq qilinmagan. Shuningdek, turli o‘quv fanlari negizida shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, ularning etnopsixologik xususiyatlari, motiv va motivatsiyani takomillashtirish, ularni egallash uchun oqilona yo‘llardan foydalanish o‘qitish, o‘qish samaradorligini oshirishning kafolati sanaladi.