Navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Boshqaruv qarorlari ma`lum xususiyatlarga ega bo‘lishi zarur

• 
  Qarorning ilmiy asoslanganligi
  
• 
  Qarorlarning birligi
  
• 
  Qarorlarning adolatliligi - xaqqoniyligi
  
• 
  Qarorlarning to‘gri yo‘naltirilganligi
  
• 
  Qarorlarning qisqaligi
  
• 
  Qarorlarning vaqt bo‘yicha aniqligi
  
• 
  Qarorlarning operativligi
  

Qaror asosan rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan turlarga bo‘linadi.

• 
  Rejalashtirilgan qarorlar takrorlanuvchi, ilgaritdan aniq vaziyatlarga tegishli bo‘lib, ularni qabo‘l qilishga muloxazali yondoshish imkoniyati mavjud.
  
• 
  Rejalashtirilmagan qarorlar asosan tashqi muhit ta`siri natijasida tashkilotda shakllanuvchi favqulotdagi vaziyatlarni (muammolarni) hal qilish bilan bog‘liq.
  

Boshqaruv qarori turkumlanishi
Boshqaruv faoliyatining samaradorligi nuqtai nazaridan qarorlar quyidagi turlarga bo‘linadi: strategik va operativ.
Strategik qaror - bu korxonaning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan maqsad va missiyalarning shakllanishi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida bu qarorlar korxonaning faoliyatidagi yangicha yondashuvlar, keskin burilishlarni sillik utishini ta`minlaydi. Strategik qarorlar korxona, xudud, soxa darajasida qarorlar jamiyatdagi yangi manbaalar xisobiga butun iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni echishga yordam beradi.
Operativ qarorlar bu moxiyati bo‘yicha xo‘jalik boshqaruv qarorlaridir. Ular boshqariladigan ob`ektni uzluksiz ishlash jarayonini qo‘llab-quvvatlashi uchun joriy shaxsiy muammolar bo‘yicha qabul qilinadi. YA`ni, uning murakkab mexanizmini struktura va o‘zaro aloqalarni uzgartirmasdan ushlab turishdir. Bu qarorlarni rahbar maxsus tayyorgarliksiz etarlicha tez qabul qiladi. Bunday qarorlarga xodimlarni ishga olish va bushatish, ularning ish xaqlarini o‘zgarishi, korxonani kishga tayyorlash xaqidagi va shu kabi xujjatlarni kiritish mumkin.
Xarakat doirasi bo‘yicha boshqaruv qarorlarini iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, texnik va texnologik qarorlarga bo‘lish mumkin.
Qarorlar ta`sir qilish yo‘nalishi bo‘yicha tashqi va ichki bo‘ladi.
Tashqi qarorlar boshqa darajaga qaratiladi, ichki qarorlar esa aloxida bo‘limlar yoki qaratiladi, ichki qarorlar esa aloxida bo‘limlar yoki korxonani qamrab oladi.
Boshqaruv qarorlari funkstional mazmuni bo‘yicha iqtisodiy, tashkiliy, koordinatsion, ragbatlantiruvchi, boshqaruvchi va nazorat qarorlarga bo‘linadi.
Qayta ishlashni tashqillashtirish bo‘yicha shaxsiy, xamkasbiy va malakaviylarga bo‘linadi. SHaxsiy qarorlar rahbarning jamoadagi kelishuvisiz va muxokamasiz yoki aloxida shaxslar tomonidan ishlab chiqariladi. korxona taraqqiyoti yo‘lidagi prinstipial muammolarga daxli bo‘lmagan operativ qarorlardir. Hamkasb qarolari asosan moddiy tayyorgarlik talab qiladigan, bir guruh mutaxassislar va rahbarlar tomonidan ishlab chiqariladigan va qabul qilinadigan qarorlardir. Ular xar tomonlama mazmunga egadirlar. Jamoa qarorlari mansab yoki xodimlardan Qat`iy nazar butun ishtirokchilar tomonidan umumiy majlisda ishlab chiqariladi.
Mehnat turi bo‘yicha qarorlar standart va nostandart qarorlarga bo‘linadi. Standart, ba`zan dasturiy qarorlar - bu qarorlarning o‘zini ishlab chiqish va
uni qabul qilish jarayonidagi qarorlardir. Dasturlash va uni qabul qilish jarayonidagi qarorlardir. Dasturlash mumkin
Nostandart qarorlar - bu eng murakkab, asosiy qarorlar. Hal qilinadigan muammoga ijodiy yondashish uchun kengligi bilan ajralib turadi. Ijodiy qarorlar xar doim jadallik va yangilikda namoyon bo‘ladi.
Bozor munosabatlari mezonida boshqaruv qarori menejmentning bosh omili hisoblanadi, tarmoq taraqqiyotining butun iqtisodiy va ijtimiy muammolari kesishadigan va bir joyda to‘planadi. Boshqaruv qarorlarining samarasiga bir qator omillar ta`sir ko‘rsatadi:

• 
  rahbariyatning yoki guruhning shaxsiy sifatlari;
  
• 
  qarorni ishlab chiqishdagi sharoitning axborot ta`minoti;
  
• 
  tashkiliy xarakter omillari (qarorni ishlab chiqishda mutaxassislarni taklif qilish, usullar tizimi va qabul qilingan qarorni bajaruvchilarga etkazish shakli, nazorat tizimi va x.k.);
  
• 
  texnik omillar (EXM texnik vositalaridan foydalanish va x.k.);
  
• 
  qarorni ishlab chiqish, qabul qilish va amalga oshirishdagi vaqtinchalik omillar.
  

Bundan kelib chikkan xolda boshqaruv qarorlariga asosiy talablar quyidagilardir:

• 
  qabul qilinadigan qarorning demokratligi;
  
• 
  ilmiy asoslash;
  
• 
  aniq yo‘nalganlik;
  
• 
  aniq yo‘naltirilganlik;
  
• 
  vaqt bo‘yicha qisqalik va konkretlik;
  
• 
  qarorni bajarish operativligi.
  

Menejment amaliyotida boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amaliyotga qo‘llashning ko‘plab shakl va metodlari yigilgan. Savollarning murakkabligi va mazmuniga qarab, boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilishdadan oldin rahbar quyidagilarni aniqlab olish shart:

• 
  xarakat maqsadi va unga erishish yo‘llari;
  
• 
  muammoning muxim taraflarini;
  
• 
  kerakli moddiy, pulli va mehnat resurslarini;
  
• 
  bajaruvchilarning vazifalarini;
  
• 
  vazifa bajarilishini tashkil etish tartibini.
  

Menejmentga qarorlarni qabul qilish xos, chunki xar bir rahbar faoliyati, u qabul qilgan qarorlarda aks etadi. Boshqaruv qarorlari jamoa demokratiyasi va uzini boshqarish prinstipi asosida kollektivni qaror qabul qilishda qatnashuvida amalga oshadi.
Har bir murakab qarorlarni qabul qilish jarayoni o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  maqsadni aniqlanishi, muammoni tushunish va kerakli axborotni yigish;
  
• 
  yig‘ilgan axborotni klassifikatsiyasi qilish, taxlil qilish va baxolash, ya`ni axborotni qayta ishlash;
  
• 
  qarorlarni turli variantlarini ishlab chiqish;
  
• 
  variantlarni taxlil qilish, muxokama qilish va baxolash;
  
• 
  oxirgi va optimal variantni qabul qilish;
  
• 
  har bir qarorni kerakli shaklda xujjatlashtirish;
  
• 
  qarorlarni muxrlab qo‘yish;
  
• 
  qarorni bajaruvchiga kuyilishi;
  
• 
  qabul qilingan qarorlar bajarilishini tashkil qilish;
  
• 
  qarorni bajarilishini nazorati va hisobi.
  

Boshqaruv qarorlarining asosi deb optimal variantga eng yaqin bo‘lgan, eng zo‘r variant qabul qilinadi. Bu variant mehnatni, moliyaviy-texnik resurslarni va vaqtni eng kam sarf qilingan holda, korxonadagi mavjud xolat xaqidagi mantiqiy axborotlarni yigib, taxlil qilish orqali kelib chiqadi.
Optimal qarorni yoki unga yaqin qarorni tanlashda Kerakli usul va uslubni qo‘llash darkor. Boshqaruv amaliyotida qarorlarni qabul qilish va ular bilan ishlashning quyidagi usullari mavjud:

• 
  tizimli-iqtisodiy va ijtimoiy taxlil, statistik javoblar va baxolar usuli;
  
• 
  variantli katorlarning, ya`ni reja - ishlab chiqarish kabi modellarni taxlili, rivojlanish tendenstiyalarini va ishlab chiqarishning mavsumiy xarakterini aniqlash usuli;
  
• 
  tajriba javoblarini statistik taxlilini o‘z ichiga olgan, tajribaviy modellashtirish usuli. Echilayotgan muammolarni, jarayonlarni modellashtirish usuli, EXM va iqtisodiy-matematik metodlar orqali bajarilsa, xo‘jalik yurituvchi sub`ektning faoliyatidagi kamchilik va yutuqlari optimal ravishda kuzatish mumkin;
  
• 
  matematik dasturlash usuli;
  
• 
  maqsadlarni baxolash va kutilayotgan xavf nazariyasi usuli. Bu usul o‘qitish va motivatsiya nazariyasini hisobga olib tabiatni o‘lchash va bashorat qilish uchun ishlatiladi;
  
• 
  modellashtirish va tadbirkorlikka oid uyinlar usuli. Bu usul eHM ishlatilishini taqozo etadi;
  
• 
  noaniqlik sharoitida individual qaror qabul qilishga xar-xil yondashishlarni o‘z ichiga olgan qidirishlar nazariyasi;
  
• 
  xarajatlar usuli. Bu usul ya`ni, axborotlar yigish, taxlil qilish va ishlatish juda ko‘p mablag talab etadi, bunda boshqaruvchi agar bu usul optimal javob topishga yordam bersa xarajatlar oldida tuxtashi kerak emas;
  
• 
  noma`lum va noaniq vaziyatlarni baxolash va taxlil qilish, odatda, mavjud ishonchli ma`lumotlar orqali amalga oshiriladi. Bu xolda qabul qilinadigan qaror korxona uz oldiga kuygan maqsadga bog‘liq. Ba`zan qaror qabul qilish iqtisodiy-ijtimoiy tizimining rivojlanish qonuniyatiga va tendenstiyasi, shuningdek taxliliy xisob-kitoblar asosida amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Boshqa xollarda albatta muammoning chuqur taxlili va xar tomonlama birlashuvi kerak bo‘ladi, ya`ni muammoning turlicha qarab kerakli taxlil va xisob-kitoblar utkaziladi;
  
• 
  qaror qabul qilish jarayonini soddalashtirish boshqaruv jarayonidagi mehnat doirasini pasaytiradi. Agar tizimli taxlil doimo o‘tkazilsa, qarorlarni ishlab chiqish usuli borgan sari soddalashib aniq xolatga keladi. Soddalashgan xoldagi qarorlar qabul qilish va ularning samarasini baxolash ko‘pincha korxona faoliyatining taxlili takrorlanuvchi xolatida qo‘llaniladi;
  
• 
  mutaxassislar baxosi, mutaxassislar taxlili asosida olinadi. Bu narsa xatolarni oldini olish uchun qilinadi. SHundan sung mutaxassislar mavjud mavjud qarorlar ruyxati mavjud fikrlar, takliflar va xulosalar bilan tanishib chikadilar va uzlarining yakuniy xulosalarini etadilar;
  
• 
  bir guruh mutaxassilar tomonidan qandaydir kiyin muammoni ijodiy muxokama qilish. Bu usul jamoa tajribalari va jamoaning bilimlari Boshqaruvning echimlariga asoslanishi va shu bilan birga yaxshi goyalarning yuzaga kelishiga muxit yaratish xamda muxokamadagi ishtirokchilarning yaxshi tanlanganligi alternativ echimni topishga va muammoni to‘g‘ri xal qilishga katta ta`sir ko‘rsatadi.
  

Qabul qilingan qarorlarning maqsadga muvofiq xolda bajarilishi uchun ishlab chiqarish jarayonida maxsus maqsadga yo‘naltirilgan dasturlar, tarmoqli grafiklarni, matristali boshqaruv tizimini ishlab chiqarish zarur. Bu marosimlarning 3 ta guruhga ajratish mumkin:

• 
  qarorlarni o‘z vaqtida bajaruvchilarga etkazib berish;
  
• 
  kadrlar va resurslar optimal joylashtirish operativ zaxiralarni shakllantirish;
  
• 
  qarorlarni bajarilishini nazorat qilish.
  

Birinchi guruh marosim. Qarorlarni o‘z vaqtida bajaruvchilarga etkazib berish. Bu erda uni o‘z xoliga tashlash mumkin emas. Qarorlarni bajaruvchilarga bir oy-ikki oyda etib borishini kuzatish mumkin. Bu xolda u o‘z faolligini va mazmunini yuqotadi. CHunki u kech etib boradi.
Bajaruvchilarning fikrlarini keng tarqalgan shakllaridan biri ularni qaror qabul qilishga jalb qilish. SHu asosda ishlab chiqarishning ishtirokchilari qaror konstepsiyasi va masalalar echimlari bilan tanishadilar. CHunki ular ishlab chiqarish jarayonini chetdagilarga qaraganda yaxshiroq bilishadi.
Ikkinchi guruh marosimi - bu kadrlar va resurslar manyovri shuningdek operativ rezervlar. Har bir echim moddiy ta`minotga muxtoj bo‘lib, odamlarning qayta orientatsiyasi va ularning qayta tayyorlashga va almashtirishga to‘g‘ri keladi. SHuning uchun ishlab chiqarishdagi yirik dasturlarning realizastiyasi va ishlab chiqarishni qayta qurish ishlarining uslub va formalarini keskin o‘zgarishiga olib keladi. Bu kadrlar strukturasiga xam ta`sir ko‘rsatadi.
Uchinchi marosimlar guruhi - bu nazorat, ya`ni chuqur malakali taxlil. Tizimli nazoratsiz yuqori natijalarga erishib bo‘lmaydi. Boshqaruvning yuqori darajasida, bunday nazoratni tashkilot aniq maqsadga va kerakli mexanizmga erishish uchun talab qiladi.