Navoiy kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti «ochiq kon ishlari texnologiyasi»

V₂ = P H_k² ctg α_sr
P – yotqiziqning perimetri P = 2 (L + m)
V₃ – karerning burchakdagi uchastkalarida joylashgan aloxida qismlarga bo‘lingan konusning yig‘ma hajmi (V₃ va V₃″ ) m³
V₃ = H_k³ ctg²α_sr
α_sr – ish olib borilmaydigan bortning qiyalik burchagi

2. 
   Karer yig‘indi hajmi
   

V_k = S H_k + P H_k² ctg α_sr + H_k³ ctg²α_sr
S = Lm = 1500 • 45 = 67500 m²
P = 2 (L + m) = 2 • (1500 +45)= 3090 m
V_k = S H_k + P H_k² ctg α_sr + H_k³ ctg²α_sr =67500 • 750 + • 3090 •750 ² • ctg 55^o + • 750³ • ctg² 55^o =865687500 m³

3. 
   Karer maydoni uzunligi
   

L_k = L + 2Hk • ctg α_sr = 1500 + 2 • 750 • ctg 55^o = 2550 m

4. 
   YUqori qismi bo‘yicha karer kengligi
   

B_k = m + 2H_k • ctg α_sr = 45+ 2 • 750 • ctg 55^o = 1095 m

5. 
   Karer konturidagi foydali qazilma hajmi
   

V_pi = S (H_k – h_n)= 67500 • (750- 20) = 49275000 m³

6. 
   Karer konturidagi foydali qazilma sanoat zaxirasi
   

Q_pi = V_pi ρ_i η_i = 49275000 • 2.8 • 0.93= 128312100 t

7. 
   Karer konturidagi tog‘ jinsi hajmi
   

V_p = V_k – V_pi =865687500 –49275000= 816412500 m³

8. 
   O‘rtacha qoplovchi tog‘ jinsi koeffitsienti
   

k_sr = V_p / Q_pi =816412500 / 128312100= 6 m³/t

9. 
   Qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning ishlab chiqarish unumdorligi
   

P_v = P_pi k_sr k_n = 5 • 10⁶ • 6• 1.2= 36• 10⁶ = 360 • 10⁵ m³/yil
k_n = 1.1 ÷ 1.3

10. 
    Kon massasi bo‘yicha karerni ishlab chiqarish unumdorligi
    

P_gm= P_pi + P_v = 5 • 10⁶ • +360 • 10⁵ = 37785714 m³/yil

11. 
    Karerning foydali qazilma bo‘yicha sutkalik unumdorligi
    

P_pi^s = P_pi / T_g = 5• 10⁶ / 350 = 14286 t/sutka
T_g = 350 kun

12. 
    Qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning sutkalik ish unumdorligi
    

P_v^s = P_v / T_g = 360 • 10⁵ / 350 = 102857 m³/sutka

13. 
    Foydali qazilma va qoplovchi tog‘ jinsi bo‘yicha karerning smenalik ishlab chiqarish unumdorligi
    

P_pi^sm = P_pi^s / n_sm = 14286 / 2 = 7143 t/smena
P_v^sm = P_v^s / n_sm = 102857 / 2 = 51428m³/smena
n_sm = 2

14. 
    Karerni xizmat qilish muddati
    

T_sl = T_s + T_e + T_z
T_e = Q_pi / P_pi = 128312100 / 5 • 10⁶ 26 yil
Kapital transheya hajmini hisoblash

1. 
   Kapital transheya hajmi
   

V₁ = b_t h_t² / 2i
b_t – transheya asosi kengligi
h_t – transheya chuqurligi
i – kapital transheya qiyaligi
V₁ = 35 • 13² / 2 • 0.038 = 103618 m³

2. 
   Piramida hajmi
   

V₂ = h_t³ / 6itgα_t = 13³ / 6 • 0.038 • 0.46 = 2145 m³

3. 
   Berilgan V_t = V₁ + 2V₂ formuladan transheya hajmi aniqlanadi
   

V_t = 77828+ 2 • 2145 = 107908 m³

Qirqim transheya o‘tish ko‘rsatkichlarini va parametrlarini hisoblash

12 soat
2 smena
d_c = 200 mm
H_u = 15 m
Skvajina uzunligi
L_c = H_u + l_per = 15 + 2.2 17,0 m
Perebur uzunligi
l_per = 11d_c = 11 • 0.2 = 2.2 m
Kolonkali zaryad uzunligi
l_zar = L_c – l_zab = 17,2 – 4,6 = 12,6m
Zaboyka uzunligi
l_zab = 0,27L_c = 0,27 • 17,2 = 4,6 m
Qatordagi zaryad massasi
Q_zo = ρl_zar = 21,37 • 12.6 = 269 kg
Q_zv = ρl_zar = 21,37 • 17.2 = 367 kg
Zaryad massasining o‘rtacha qiymati
Q_zs = = 288.6 kg
Bitta zaryad yordamida ajratib olinadigan tog‘ jinsi hajmi
V_1zar = Q_zs / q_p = 288.6/ 0.9 = 320.6m³
Bitta skvajina qatori yordamida ajratib olinadigan tog‘ jinsi hajmi
V_5zar = 320.6 • 5 = 1603 m³

Zaboyda yuklash sharoitida ekskavatorni ish unumdorligi

Texnik ish unumdorligi
P_et = E k_cn = • 15• • 0.7 = 675 m³/soat
Ekskavatorni smenali ekspluatatsion ish unumdorligi
P_esm = P_et T_sm k_i = 675• 12 • 0.75 = 6075m³/smena
Ekskavatorni sutkalik ish unumdorligi
P_esut = P_esm n_sm = 6075 • 2 = 12150 m³/sut
Ekskavatorni oylik ish unumdorligi
P_emes = P_esut •27 = 12150 • 27= 328050 m³/oy
Transheyani o‘tish tezligi
V = = 328050/ 682.5 = 480.6 m/oy
S_t = H_y (B_t + H_y ctgα)= 15 • (35 + 15 • ctg 55^o)= 682.5 m²
B_t = 35 m H_t = H_y
Ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan bortlar konstruksiyasi
Ish olib boriladigan bortning balandligi
N_rb = N_u n_ru = 15 • 50 = 750 m
Kon massasini avtomobil transportiga yuklashda ishchi maydon kengligi
SH_rp = V_r + S + T + S + Z + SH_vb = 23 + 2.5 + 12 + 1.5 + 6.6 + 4 = 49.6 m
V_r – tj uyumi kengligi
S – transport yo‘lagi va uyumlarning quyi brovkasi orasidagi xavfsizlik kengligi (2 – 3 m)
T – transport yo‘lagi
S – xavfsizlik oralig‘i (1.5 – 2 m)
Z – prizmaning emirilish kengligi
Z = H_y (ctg_y α – ctg α) = 15 • (ctg_y 55^o – ctg 75^o) = 6.6 m
Ish olib boriladigan bort qiyaligining gorizontal qo‘yilgan o‘lchami
S_rb = H_y ctg α n_ru + SH_rp (n_ru - 1) = 15 • 0.46 • 50 + 49.6 • (50 - 1)= 2775.4m
Karerning ish olib boriladigan bortining tangens burchagi
tg φ = H_rb / C_rb = 750 / 2775.4 = 0.27023 = tg 15^o
Ish olib borilmaydigan bort balandligi
N_nb = N_u n_nu = 15 •50 = 750 m
Ish olib borilmaydigan bort qiyaligining gorizontal qo‘yilgan o‘lchami
S_nb =n_nu(N_uctgα_y+v_s)+(n_nu – 1)v_b=50 • (15 • ctg 55^o+5)+(50 - 1) • 5= 1027 m
v_s – s’ezd kengligi
v_b ≥ H_y = • 15 = 5 m
Ish olib borilmaydigan bort qiyalik burchagining tangensi
tg α = H_nb / S_nb = 750/ 1027 = 0,73 = tg 37^o
Burg‘ulash stanogining ish unumdorligini hisoblash
Burg‘ulash ko‘rsatkichlari
P_b = 0,07 (σ_sj + σ_sd) + 0,7γ
Tog‘ jinsi qattiqligi f = 14 bo‘lganligi uchun SBU-160 havo bilan tozalovchi zarbli aylanma burg‘ulash stanogini tanlaymiz. Bunda (f=10÷20)
f = σ_sj / 10 bundan
σ_sj = f 10 = 14 • 10 = 140 MPa
σ_rast = 0,1 σ_sj = 0,1 • 140 = 14 MPa
σ_sd = 0,2 σ_sj = 0,2 • 140 = 28 MPa
P_b = 0,07 (σ_sj + σ_sd) + 0,7γ = 0,07 • (140 + 28) + 0,7 • 3 = 13.86
P_b = 10.1 ÷ 15 gacha bo‘lsa, III – sinf qiyin burg‘ulanuvchi tog‘ jinsi
O‘qqa beriladigan optimal kuch
P_o ≥ k P_b d_d = 0,75 • 13.8 • 200² = 414 kN
d_d – dolota diametri
P_b – burg‘ulash ko‘rsatkichi
k - burg‘ulash ko‘rsatkichiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient
P_b = 13.8 bo‘lganda k = 0,75 ga teng
Burg‘ulashning texnik tezligi
v_b = 3.5 P_o n_v / P_b d_d² = 3,5 • 230 • 60 / 12 • 16² = 15,7 m/s
P_o – o‘qqa berilgan optimal kuchlanish kN
n_v – burg‘ulash stavining optimal aylanish chastotasi min^-1
P_b – tog‘ jinsining burg‘ulanish ko‘rsatkichi
d_d – dolota diametri sm
Berilgan T_sm , T_pz , T_r , T_v kattaliklar va olingan v_b ko‘rsatkichi bilan stanokning smenalik unumdorligi topiladi
A_b^sm = = =121,5 m/smena
Burg‘ulash stanogining sutkalik unumdorligi
A_b^s = A_b^sm n_sm = 121,5 • 2 = 243 m/sutka
n_sm – smenalar soni
Burg‘ulash stanogining yillik ish unumdorligi
A_b^y = A_b^s n_rds = 243 • 250 = 60750 m/yil
n_rds – stanokning yillik ish kunlari soni 250 kun
Talab qilinayotgan ish hajmini bajarish uchun kerak bo‘ladigan stanoklar soni
N_BS = = = 24 ta
V_GM – burg‘ulangan kon massasining yillik hajmi V_GM = P_GM
q_GM – 1 p.m. skvajinadan chiqadigan portlatilgan kon massasi
Burg‘ulash stanogining ishchi parki
N_br = N_bs / k_rez = 24/ 1,4 = 17 ta
k_rez – burg‘ulash stanogining rezerv koeffitsienti
k_rez = T_y / n_rds = 350 / 250 = 1,4
T_y - karerda bir yildagi ish kunlari soni 350 kun

Skvajina zaryadlarini hisoblash
SBU-160 stanogi dolotasi diametri bo‘yicha portlovchi skvajina diametri aniqlanadi
d_c = d_d k_razb = 200 • 1,03 = 206 mm
k_razb – tog‘ jinsi qattiqligiga bog‘liq holda qabul qilinuvchi burg‘ulash koeffitsienti f = 14 da k_razb = 1,03 ga teng
Perebur uzunligi
l_per = 11 d_c = 11 • 206 = 2266 mm ≈ 2 m
Skvajina chuqurligi
l_c = H_u + l_per = 15 + 2 = 17 m
Zaboyka uzunligi
l_zab = 0,27 l_c = 0,27 • 17 = 4,59 m
Skvajinadagi PM zaryadi uzunligi
l_zar = l_c – l_zab = 17 – 4,59 = 12,41 m
Etalondagi portlovchi moddaning solishtirma sarfi (q‵, kg/m³) aniqlanib, qabul qilingan portlovchi moddaning solishtirma sarfi (q_p, kg/m³) aniqlanadi
q_p = q’k_vv = 0,9 • 1,08 = 0,97 kg/m³
k_vv – PM turini hisobga oluvchi koeffitsient
f = 14 bo‘lganda pog‘ona balandligi N_u = 15 m bo‘lganligi uchun PM turi Ifzanit T-80 α = 70^o k_vv = 1,08
Pog‘ona asosi bo‘yicha qarshilik chizig‘i kattaligi
W = 0.9 = 0,9 • = 5 m
Asos bo‘yicha qarshilik chizig‘i kattaligi quyidagi shartlar bo‘yicha tekshiriladi: W ≥ W_min
W_min = H_y ctg α + 2 = 15 • ctg 55^o + 2 = 12.5 m
W ˂ W_min bo‘lsa u holda W = W_min deb olamiz
Skvajinaning solishtirma sig‘imi
ρ = 7.85d_c²∆ = 7.85 • 2.06² • 1 = 33.31 kg/m
∆ - skvajinadagi zaryad zichligi kg/dm³
l_per kattaligini tekshirish quyidagi shart bo‘yicha bajariladi
l_per ≤ 0,3W
0,3 • 5 = 1,5 m
l_per = 1,5 m deb qabul qilamiz va qaytadan hisoblaymiz
l_c = H_u + l_per = 15 + 1,5 = 16,5 m
l_zab = 0,27 l_c = 0,27 • 16,2 = 4,45 m
l_zar = l_c – l_zab = 16,2 – 4,45 = 12.05 m
Skvajinadagi zaryad massasi
Q_z = ρl_zar = 33.31 • 12.05 = 401 kg
Qatordagi skvajinalar orasidagi masofa
a = = = 5.5 m
Skvajinalarning ruxsat etilgan yaqinlashish koeffitsienti bo‘yicha a kattalik tekshiriladi
m = 1÷ 1.1
m = a / W = 5.5 / 5 = 1,1
Uyum kengligi
B_p ≈ k_z k_v N_u = 0,3 • 3 • • 15 = 13,2 m
k_z = 0,3
k_v =2,5 - 3
Uyum balandligi
h_p ≈ = 2 •15 • 5• 1,5 / 13,2 =17 m
k_p = 1,4 – 1,6
1 p.m skvajinani portlatganda chiqadigan kon massasi
q_gm = = = 25 m³/m
Ekskavator turini tanlash, karer ekskavatorlarini unumdorligini hisoblash
Ekskavatorning texnik ish unumdorligi
A_T = k_e = • 0,7 = 1350 m³/s
Ekskavatorning smenalik ish unumdorligi
A_sm = A_T T_sm k_i = 1350 • 12 • 0,75 = 12150 m³/smena
k_i = 0,75
Ekskavatorning sutkalik ish unumdorligi
A_s = A_sm n_sm = 12150 • 2 = 24300 m³/sutka
Ekskavatorning yillik unumdorligi
A_y = A_s n_y = 24300• 250 = 6075000m³/yil
Ekskavator parki
N_es = P_gm / A_y = / 6075000= 6 ta
Ekskavatorning ishchi parki
N_er = N_es / k_rez = 6/ 1,4 = 4 ta
Ekskavatorning o‘tish kengligi
A_z = (0,8 ÷ 1,2) R_chu = 1,2 • 19.5 = 23.4 m
H_y ≤ 1,5 N_ch^max 15 ≤ 1,5 • 15.8 15 ≤ 23.7