Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi 6-Mavzu (nomi)

3-bosqich. Yakuniy qism. (10 daqiqa)	3.1. Mavzuning yakuniy qismi bo`yicha xulosa qilinadi 3.2 O`quvchilarning faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi 3.3. Uyga vazifa beriladi. O`tilgan mavzuni o`qib kelish, mavzuga oid savollarga javob topish (5-ilova)
Tinglaydilar va savollar beradi. Berilgan vazifani yozib olishadi.

1-ilova
“Tarbiya” fanidan o’quvchilarning bilimini baholash mezoni

T\R	Mezonlar	Baho
1	Xulosa va qaror qabul qilish. Ijodiy fikirlay olish. Mustaqil mushohada yuritish. Amalda qo’llay olish. Mohiyatini tuushunish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo’lish.	5
2	Mustaqil mushohada yuritish. Amalda qo’llay olish. Mohiyatini tuushunish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo’lish.	4
3	Mohiyatini tuushunish. Bilish, Aytib berish. Tasavvurga ega bo’lish.	3
4	Aniq tasavvurga ega emaslik. Bilmaslik.	2

6-Mavzu (nomi): Raqamli texnika asoslari, uning rivojlanish tarixi
Reja:

1. 
   Raqamli texnika asoslari
   
2. 
   Raqamli texnika asoslari rivojlanish tarixi
   

Mantiqiy signallar va ular ustida bajariladigan asosiy oddiy amaliar. Avtomatikada murakkablik darajasidan qat’i nazar, har qanday boshqaruv tizimini ma’lum ketma-ketlikdagi oddiy mantiqiy amallar(operatsiyalar) ko‘rinishida ifodalash mumkin. Mantiqiy amallami bajarish uchun mo'ljallangan elementlarga mantiqiy elementlar deyiladi
Mantiqiy elementlar turli xildagi elektr sxemalarida har xil texnik vositalar: rele-kontaktli elektrik elementlar, kontaktsiz elementlar, pnevmatik, gidravlik asboblar va boshqalar ishtirokida tuziladi.
Mantiqiy elementlar boshkaruv ob’ektining xolatini unga kelaetgan signallar ko‘rinishiga qarab, berilgan mantiqiy shartlar asosida diskret (sakrab) o‘zgartira oladigan moslamalar xisoblanadi. Sistema funksiyasini belgilab beradigan bunday shartlar mantiqiy boshqaruv algoritmi deyiladi. Mantiqiy ABS dan foydalanilgan har qanday xolatda ob’ektning holati uning ijrochi organlarini ulash yoki o‘chirish yo‘li bilan sakrab o'zgaradi. YA’ni har qanday mantiqiy element aniq bir mantiqiy amalni bajarish barobarida faqatgina ikkita xolatda bo‘lishi mumkin: "nol” - agarda ob’ekt tarmoqqa ulanmagan bo‘lsa (signal yo‘k). "bir"- agar ob’ekt tarmoqqa ulangan bo‘lsa (signal bor).
Agar, X mantiqiy o'zgaruvchi biror bir R relening holatini ifoda etsa, unda 1, rele ulangan
X = {
0, rele ulanmagan.
Demak ABS larda boshqaruv ob’ekti, uning elementlari va signallar diskret, ya’ni aniq bir holatda bo'ladi. Masalan, lampochka L yoniq yoki o'chgan, knopka К bosilgan yoki bosilmagan, rele R ulangan yoki ulanmagan va h.k.
Tuzilishi murakkabroq bo'lgan ob’ektlami faqatgina ikkita holati bo'lgan bir nechta sodda ob’ektlami boshqarilishi kabi boshqarish mumkin. Masalan. reversiv dvigatel uchta holatda ("oldinga", "orqaga" va "o'chirilgan") bo'lishi mumkin. Lekin shunday holatda ham dvigatel ikkita - MPi va MP2 magnit ishga tushirgich yordamida boshqariladi, ya’ni bittasi "oldinga". boshqasi "orqaga" aylantiradi.
SHunday qilib, uchta holatli dvigatelni i k k i t a holati bo'lgan magnit ishga tushirgich yordamida boshqarish mumkin.Avtomatik boshqaruv sistemasi element(signal)larining holati o‘rtasida ma’lum mantiqiy bog‘liqlikIar mavjud. Bu bog‘liqliklami ifoda etish uchun maxsus simvollar - mantiqiy amal(operatsiya)Iardan foydalaniladi.
Mantiq algebrasining asosiy tushunchalari. Mantiq algebrasi - bu 0 va
qiymatlarini qabul qilib, o‘zgaruvchan kattaliklar o‘rtasidagi bogMiqlikni o‘rganadigan analiz va sintez matematik apparatidir. Bu ikkita qiymatga har xil o'zaro qarama-qarshi hodisalar, shart va holatlar qo‘yiladi. Masalan, kontaktning ulanishi-1, kontaktning ajralishi-O: signal mavjudligi-1, signalning yo‘qligi-0: yopiq zanjir-1, ochiq zanjir-0. Bu erda shuni nazarda tutish kerakki, 0 va 1 raqamlari miqdoriy nisbatni anglatmaydi va son ham emas, balki ular simvol hisoblanadi.
Mantiqiy o'zgaruvchi deb- faqat ikkita 0 va 1 qiymatlarini qabul qiluvchi kattalikka aytiladi.
Mantiqiyfunksiya deb argumentlari faqat 0 va 1 qiymatlami qabul qiluvchi funksiyaga aytiladi.
Mantiqiy funksiyalarda kirishdagi va o‘zgaruvchi qiymatlarning turli xil amallari termalar deyiladi. Kirishdagi o‘zgaruvchilar qiymatlari va logik funksiyalar qiymatlari termasi funksiyaning haqiqiylik jadvali deyiladi.
Elektromexanik qurilmalarni kontaktsiz asboblarga almashtirish natijasida avtomatlashtirish tizimlarining tezkorligi va ishonchliligi ortadi va ekspluatatsion xarajatlari ham kamayadi. Diskret ish tartabiga ega bulgan qurilmalar asosan tranzistorli va integral mikrosxemali elementlar asosida ishlab chikariladi. Ularda energiya sarfi kam bo‘ladi, kichik o'lchamga ega bo'lib, yuqori ishonchlilikka ega.
Uzoq vaqt davomida avtomatika sxemalarida tranzistorli «Logika - Т» seriyasidagi mantiqiy elementlar qullanib kelindi. Kup hollarda ular yordamida elektromagnatli boshqaruv qurilmalari almashtirilib, tizim kontaktsiz sxemalarga o‘tkazildi. Lekin, «Logika - Т» elementlari ma’lum kamchiliklarga ega: tashqi ta’sirlardan himoyalanganligi bo'yicha mustahkamligi va funksional vazifalari bo‘yicha. SHuning uchun diskret avtomatika va telemexanika tizimlarida qo‘llanuvchi «Logika - 1» seriyali boshqaruv elementlari ishlab chiqildi.
Hozirgi kunda bu elementlar avtomatlashtirish sxemalarida keng qullanilyapti. Bu element tashki ta’sirlardan yuqori darajada himoyalangan va yuqori tezkorlikka ega boiib, K511 integral mikrosxemalari, gerkon relelari, optronlar, tiristorlar va simistorlar asosida quriladi. Diskret mantiqiy elementlar standartlashtirilib, kirish va chiqish signallari, yuklama imkoniyati, ulchamlaribo'yicha unifikatsiyalangan bo‘lib, ulami o'matish, sozlash va foydalanishni engillashtiradi.
Mantiqiy elementlaming kirish qismiga datchiklardan olinadigan signallar uzatilib chiqish qismiga elektromexanik qurilmalar va boshqa ijro elementlari ulanadi.
Murakkab avtomatlashtrish tizimlarini diskret elementlarda ishlab chiqish mantiq algebrasini qo‘llash qulaydir. Diskret sxemalami sintezi va ulami tekshirish usullari elementlarining ketma-ket ishlashi va ulaming tavsifnomalariga bog‘liq. Ish tartibiga ko‘ra sxemalar bir taktli va ko‘p taktliga ajratiladi.
Bir taktli sxemalarda ijro elementlarining holati har bir belgilangan vaqt oralig'ida keyingi (qabul qiluvchi) elementning holati bilan aniqlanadi. Ularda qabul qiluvchi va ijrochi elementlaming belgilangan ketma-ketligi ko‘zda tutilmaydi.Ko‘p taktli sxemalarda qabul qiluvchi oraliq va ijro elementlarining belgilangan ketma-ketligi mavjud.
Diskret sxemalaming analitik ifodasini yozishda quyidagi belgilardan foydalaniladi:
A, V X , Y ...-qabul qiluvchi, oraliq, ijrochi, elementlari (odatda ulaming ishchi chulg‘amlari),
a,v,... x, y,... - qo‘shiluvchi kontaktlar;
a, в, x, у, ' . ajratuvchi kontaktlari;
a + v - kontaktlaming paralel ulanishi;
a v - kontaktlaming ketma-ket ulanishi;
1 - doimiy yopiq zanjir; 0-doimiy ochiq zanjir;
/ - kontaktlaming tarkibiy formulasi;
F —sxemaning umumiy tarkibiy formulasi;
Ushbu belgilardan foydalanib, amalda ixtiyoriy sxemaning matematik tarkibini topish mumkin.
Mantiq algebrasida asosan to‘rt xil qonun mavjud;
Siljis/t qonuni: a+v=v+a qo‘shish amaliga nisbatan, av=va ko‘paytirish amaliga nisbatan;
biriktirish qonuni:
qo‘shish amaliga nisbatan (a+ v) +s = a + (v + s)
ko'paytirish amaliga nisbatan ( a v ) s = a (v s )
v) tarqatish qonu