Neriman Qurban indd

“ziyankar”,  “diversant”,  “casus”  yazıçıları  tezliklə  tapıb  ifşa 

olunmasını, “gənc yazıçıları sovet hökumətindən iyrəndirməyə ça-

lışan Ruhulla Axundovun ciddi cəzalandırılmasını” tələb elədilər. 

İclasın  qərarında  da  elə  beləcə  yazıldı:  “Biz  yazıçılar  gələcək 

əsərlərimizdə sinfi düşmənin bu həyasız metodlarını bədii obrazlarla 

ifşa edərək, onun bütün qalıqlarını ifşa etməyə çalışacağıq”.

 “Sinfi düşmənlərin bütün qalıqlarını... – iclasdan qayıdan-

da Abdulla Şaiq başını bulayıb dilləndi. – Daha qohum-qonşu 

da gedib-gəlmir ki, birdən sinfi düşmən hesab olunarlar. Ağır 

zaman gəldi, çox ağır...”

 “Adamdan keçmişinə görə haqq-hesab istəmək nə dərəcədə 

doğrudu, Şaiq Əfəndi? – Yusif Vəzir kitab pasajının yanından 

ötəndə  deyirdi.  –  Keçmiş  yaşanıb,  bitib,  çəkilən  mənəvi 

əzablar hər şeyin əvəzini verib axı”.

  “Can  qorxusu  pis  şeydi”,  –  Abdulla  Şaiq  fikirli-fikirli 

dillənib köksünü ötürdü.

  Elə  o  can  qorxusu  da  bir  neçə  gün  sonra  özünü  onun 

taleyində bir daha göstərdi. “Azərnəşr”in direktoru İsmayıl 

Katib Yusif Vəziri kabinetinə çağırıb yer göstərdi, bir qədər 

ordan-burdan danışandan sonra dərdini dedi:

  “Yoldaş  Yusif  Vəzir,  belə  məsləhət  oldu  ki,  siz  daha  bu 

idarədə işləməyəsiniz...”

---

463

  “Necə?!.  –  Oturduğu  stuldan  azca  dikəlib  təəccüb  və 

çaşqınlıqla ona baxdı. – Axı mən ailə sahibiyəm, üç uşağım 

var, işləməliyəm...”

  “Başa  düşürəm,  –  direktor  nəzərlərini  qaçırıb  masasının 

üstündəki kağızlara dikdi, – ancaq belə məsləhətdi, heç bir 

kömək eləyə bilmərəm”.

 Kabinetə sükut çökdü, o sükut hətta gicgahındakı damar-

ların necə döyündüyünü də eşitdi.

 “Neynək, belə məsləhətdisə, gedərəm”, – ağır-ağır qalxıb 

qapıya doğru yönəldi...

 ...Evdə Bilqeyis xanım bu gəlişinin tamam başqa cür oldu-

ğunu dərhal hiss eləyib narahatlıqla üzünə baxdı.

  “Uşaqların  xəbəri  olmasın,  Bulqu,  –  portfelini  masanın 

üstünə qoyub stula çökdü. – Məni bu işdən də çıxardılar”.

 Bilqeyis xanımın rəngi qaçdı, özünü itirdiyindən üzbəüz 

stulda oturub bir  müddət susdu, sonra iztirablı  təbəssümlə 

gülümsədi:

  “Neynək,  ürəyini  sıxma,  dur,  paltonu  soyun,  Allah 

kərimdi, bir qapı açılar”.

 “Hələ ki, açıq qapılar bir-bir örtülür, – qalxıb paltosunu 

soyuna-soyuna dilləndi. – Çox pis zəmanə gəldi...”

  İndi  işə  getməyəcəyini,  işsizlikdən  yaranan  sıxıntılarını 

uşaqlara necə başa salsın? İşdən çıxarıldığını eşidən qonum-

qonşu onlardan uzaq dolanmağa başlayacaq, evlərindən ayaq 

kəsiləcək,  qəzet-jurnallar  yazılarına,  nəşriyyatlar  kitablarına 

yaxın  durmayacaqlar.  Hər  şey  bununla  bitsə,  dərd  yarıdı, 

“gənc  tənqidçilər”,  “xalq  düşmənləri”ni  ifşa  eləmək  üçün 

fürsət gözləyənlər qələmlərini çəkib meydana atılacaqlar.

 Hara getsin, iş üçün kimə üz tutsun? Qəzənfər Musabəyov 

Moskvadaydı,  yəqin,  Ruhulla  Axundovdan,  Sultanməcid 

Əfəndiyevdən, Həmid Sultanovdan, Əliheydər Qarayevdən, 

Həbib Cəbiyevdən... ibarət siyahıda onun da adı vardı, son 

vaxtlar  səs-səmiri  çıxmırdı;  Üzeyir  bəyin  yanına  getmək 

istəmirdi, onsuz da o Ceyhun bəyə görə daim təhlükə altında 

---

464

yaşayırdı, üstəlik, öz dərdini də onun çiyninə qoya bilməzdi; 

Abdulla  Şaiqin  gözlərindəki  əlacsızlıq  ürəyini  göynədirdi, 

ona söz deyə ehtiyac yox idi, imkanı olsaydı, söszüz-sovsuz 

nəsə eləyərdi; Məmməd Səid ayıq adam idi, daha küçənin o 

biri tərəfilə gedirdi, görünür, qarşılaşmaq ondan ötrü də çətin 

idi; Səməd Vurğun rastlaşanda günahkar-günahkar gülüm-

səyir, elə bil, demək istəyirdi: “Bağışlayın, Yusif Əfəndi, Yazı-

çılar İttifaqının katibi olsam da, əlimdən bir şey gəlmir”; papi-

rosunu sümürməsindən də məlum olurdu ki, baş verənlərə 

görə mənəvi əzab çəkir.

 Nə vaxtdı, Aslandan da, Mustafadan da xəbəri yox idi. As-

lan  professorluğacan  yüksəlsə  də,  keçmişini,  əsil-nəcabətini 

heç vaxt yaddan çıxarmazlar, yəqin, vəziyyəti o qədər yaxşı 

deyil; Mustafa da hüquq professoru olmuşdu, kitablar yaz-

mışdı, amma o da keçmişinin, əsil-nəcabətinin girovuna çev-

rilmişdi; yalnız qayınanası, baldızları, qaynı gəlib-gedirdilər, 

onların  da  hər  gəlişlərindən  sonra  ovqatlarındakı  ağırlıq 

gözgörəti hiss olunurdu.

 “Bulqu, – hətta, bir dəfə ehtiyatla arvadına dedi, – başqa 

cür  başa  düşmə,  gəlib-getmələrinin  onlara  ziyanı  dəyər, 

bəlkə...”

 “Niyə, – Bilqeyis xanım sözünü kəsmişdi, – xalq düşməni 

deyilsən ki... Adam işə də girər, işdən də çıxar, burda nə var 

axı?”

 Onda susdu, amma bilirdi ki, arvadı belə şeyləri nəzərə 

almamış olmaz, yəqin, təhlükə hələ gözlədiyi qədər ciddi de-

yil...

 Bunu bir neçə həftə sonra da hiss elədi. Martın əvvəllərində 

Orxanla hardansa gəlirdi. Kitab pasajının yanından keçəndə 

cavan yazıçı Sabit Rəhmanla rastlaşdılar. Sabit Rəhman onu 

görən kimi, üstünə gəlib hərarətlə görüşdü:

 “Mənim üçün çox xoşdu, nə vaxtdı fikirləşirdim ki, rastla-

şasınız, sizə yeni kitabımı verim”.

 “Çap olunmağından xəbərim var, – nəzakətlə dilləndi. – 

Xeyirli olsun”.

---

465

 “Bir dəqiqə vaxtınızı alacağam, – Sabit Rəhman cəld düka-

na girib çox keçmədən əlində “Gənclik hekayələri” kitabıyla qa-

yıtdı,  tələsə-tələsə  kitabın  titul  vərəqinə  avtoqraf  yazıb  ona 

uzatdı. – Buyurun, şagirddən müəllimə kiçik bir ərməğandı”.

 “Sağ ol, zəhmət çəkdin, – kitabı aldı. – Vaxt tapıb mütləq 

oxuyaram”.

 Kitabdakı “Böyük yazıçıya kiçik yazıçıdan hədiyyə. 05.03.37” 

avtoqrafını oxuyub bir qədər toxtadı; hər halda, qələmdaşları 

arasında onu qiymətləndirənlər, hörmət bəsləyənlər var...

 

***

 Günlər ağır, üstəlik, ağrılı keçirdi. Lap uşaqlıq çağlarından 

sevdiyi Novruz bayramının da dadı-tamı qalmamışdı, amma 

uşaqların ovqatını korlamamaq üçün özündə sevinməyə güc 

tapdı.  Bayram  ərəfəsinə  Yazıçılar  İttifaqının  plenumu  təyin 

olunmuşdu,  nələr  baş  verəcəyini  dəqiq  bilməsə  də,  mütləq 

tənqidlərə tuş gələcəyini hiss eləyirdi. Zənni bu dəfə tamam 

doğru çıxmışdı.

  “Xalq  düşmənlərini  ifşa”  kampaniyası  qarşısıalınmaz 

prosesə  çevrilmişdi,  bütün  təşkilatlar  bu  çağırışa  “öz