Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“ari ölülər”dən sayılmırdı...
Əhməd Cəmil dua oxudu, onun işarəsilə tabutu qəbrə endirdilər, başının altına Quran qoyub, üstünü torpaqladılar, baş tərəfinəsə üstündə “Muhəmməd Əsəd bəy, 1905-1942” ya- zılmış taxta lövhə basdırdılar... Bununla da çalxantılı ömür yaşamış, məşəqqət, şöhrət, xəyanət görmüş Lev Nussimbaum-Muhəmməd Əsəd bəy heçliyə qovuşdu... Əhməd Cəmil ona yas məclisi qurdu, dostunun xatirəsini əbədiləşdirəcəyinə söz verdi... 562 Bir həftə sonra gizli polisin iki avtomobili polis şerifi Erko- linonun qapısında dayandı. Gələnlər “Müsəlman”ı soruşdu- lar, onun vəfat elədiyini eşidəndəsə pərişan oldular: Roma- dan əmr alıblarmış, müstəmləkələr üçün radioda fars dilində təbliğat aparmaq məqsədilə sinyor Muhamməd Əsəd bəyi aparmalıydılar.
*** Az sonra Əhməd Cəmil faşistlərin “Oriente moderno” (“Yeni Şərq”) jurnalında Əsəd bəy haqqında uzun nekroloq yazıb öz əfsanəsini yaratmağa başladı: Əsəd bəy yəhudi de- yilmiş, bolşeviklər hakimiyyətə gələnəcən Qafqazda yəhu- dilərin neftlə bağlı əmlak sahibi olmalarına, ümumiyyətlə, icazə yoxmuş; Qafqazda və Belorusiyada zadəganlar arasın- da yəhudilər mövcud deyilmiş; Bakıda İmperator gimnaziya- sına yəhudi uşaqların oxumasına icazə verilmirmiş, üstəlik, yəhudilərin şəhərdə yaşaması qadağanmış; Nyu-York Antro- poloji institutu müəyyənləşdiribmiş ki, Leo Muhəmməd Əsəd bəy İbrahim Arslan oğlunun övladıdı, müsəlmandı, da- marında əlli faiz rus iyirmi dörd faiz türk, iyirmi dörd faiz iranlı qanı var; əlbəttə, Əhməd Cəmil Məzhərin Əsəd bəylə dörd nəsil əvvələ gedib çıxan qohumluğu mövcuddu, bu səbəbdən Əsəd Bəyin “sağ qalmış yeganə yaxını” kimi onun mənəvi mirasına sahiblik eləməyə haqqı çatır. Vakka Bella nekroloqda da, az sonra kitaba yazdığı ön sözdə də öz versiyasını inkişaf etdirməyə çalışacaq, hətta 1936-cı ildə birgə İstanbula getdiklərini, romanın ilkin planı- nın məhz orda tutulduğunu, Qurban Səid imzasının da təsadüf üzündən orda yarandığını (guya, Qurban bayramı oldu- ğundan bir əcnəbi Əsəd bəyi salamlayıb “Qurban Səid”, yəni “bay- ramınız mübarək” deyib, dostu da bunu ad kimi qəbul eləyib, sonra da xoşu gəldiyindən təxəllüs götürüb) iddia eləyəcəkdi. Sentyab- rın axırlarında Alisa Şulteni Romaya aparıb notariusda öz im- zasını vəsiyyətnaməyə əlavə etdirəcək, üstəlik, onun adından Əsəd bəyin işlərini “dr. Cəmil bəy Vakka Mazzara”nın idarə 563 eləməsi barədə vəkalətnamə alacaqdı. Daha sonra Alisa Şul- tenin imzasıyla “Raşer” nəşriyyatına məktub göndərib “Qızıl haqqında kitab”ı nəşrə hazırlamaqla bağlı məsələləri yoluna qoymağa çalışacaqdı. Ardınca Roma Şərq İnstitutuna yol ta- pıb “Şərq hekayələri silsiləsinin direktoru Ə.Cəmil V.M.” kimi 1943-cü ildə “Qızılbuynuzlu qız” romanını Qurban Səid imza- sı və “Asiadeh” adıyla üzə çıxaracaqdı; sonra xeyli dəyişikliklər edilmiş, təhkiyəsi dəyişdirilmiş, hətta Nino obrazı Erikaya çevrilmiş “Əli və Nino” romanınısa 1944-cü ildə “M.Əsəd bəy” imzası və “Əli xan” adıyla nəşr etdirəcəkdi ki, baronessa Elfrida Ehrenfels fon Bodmershof o kitaba iddia eləməsin... “Hatçinson” nəşriyyatına necə yaxınlaşacağı barədə Ömər- Rolf fon Ehrenfelsdən məsləhət almaq məqsədilə ona məktub yazacaq, pul tələbilə iddia irəli sürəcək, Əsəd Bəylə qohum- luq əlaqələrini sübuta yetirmək üçün əlində bütün sənədlərin olduğunu deyəcəkdi. Günlərin birində də artıq Hindistandan qayıdıb Mireyl Abeyllə evləmiş, Lili adlı qız atası olan Ömər- Rolf fon Ehrenfelsin qarşısında peyda olacaq, onu əməlli-başlı təəccübləndirəcəkdi: ““Kurban Said C’est moi! 1 *” Hətta Britaniya naşiri Hatçinsona məktub yazıb iddia eləyəcəkdi ki, Qurban Səid kimi Əsəd Bəylə bir sıra kitabların yazılmasının iştirakçısı olub, Qurban Səid və Əsəd Bəy adı altında “Cihad” və “Kəloğlan: Səmərqənddən Tanjerə kimi” adlı əsərlər yazmaq planları vardı. Sonrasa Londona gedib Rza Şah haqqında kitabın nəşrinə görə “Hatçınson” nəşriyyatından qohumu Əsəd bəyin qonorarını da tələb eləyəcəkdi... Amma vədini yerinə yetirib qəbrinin üstündə yuxarısı çal- ma formalı, üzərinə “Allah sənə qəni-qəni rəhmət eləsin” və
caq, hətta, onunla bağlı “Xatirələr. Muhamməd Əsəd bəy: Qafqaz Azərbaycanının müsəlman yazıçısı (1905-1942)” adlı xarirələrini də özü bildiyi kimi qələmə alacaqdı... 1
564 Armin Veqner mərhumun başının altına Quran qoyulma- sı, üzü Kəbəyə doğru dəfn edilməsi, başdaşının forması haqqında danışılanlardan xəbər tutanda gündəliyində yaza- caqdı: “Deməli, Əsəd bəy bu komediyanı axıracan davam etdirdi”. Müharibə qurtarandan sonra Almaniyaya dönən, amma yenidən İtaliyaya qayıdıb Merano şəhərində məskən salan frau Alisa Şulte də “Raşer” nəşriyyatının təklifilə uzun illər yanında olduğu, əslində, analıq elədiyi, amma yetərincə tanı- ya bilmədiyi Leo-Əsəd bəy barədə xatirələrini qələmə yaza- caq, ondan on iki il sonra dünyadan köçəcəkdi... Verner Şendel müharibədən sonra Alman Yazıçılar Fondu- nun icraçı sədri olacaq, bir müddət sonra maliyyə fırıldaqları- na görə vəzifəsindən kənarlaşdırılıb həbs olunacaqdı... Tereza Myöqle Əsəd bəyin özünü “Məkkəli doktor X.”, “İllər
çap eləməyəcəkdi... Ölümündən dörd il sonra hər şeylə maraqlanan yerlilər- dənmi, yoxsa qonaqlardanmı biri dəfn vaxtı kompas, ya da xəritə olmadığından qəbrin Kəbə səmtindən iyirmi səkkiz dərəcə sapdığını sübut eləyəcək, şəhərin yerli orqanları öz xərcləri hesabına bu səhvi aradan qaldıracaqdılar... 1953-cü ildə Pozitanoya gələn Con Steynbek onun adını çəkmədən “Müsəlman” kimi xatırlayacaqdı: “... Təxminən on il
İllər keçəndən sonra Vətəninə qayıdan Ömər-Rolf fon Eh- renfels sədaqətini bir daha göstərib Muhamməd Əsəd bəyin qəbrini ziyarət eləməyə gələcəkdi... Bütün bunlar bəlkə də illər keçəndən sonra unudulub gedəcəkdi... 565 Amma Rusiyada doğulmuş, Londonda yaşayan rəqqasə Ceniya Qraman 1967-ci ildə “Əli və Nino” romanıyla təsadüfən qarşılaşacaq, oxuyub heyran olacaq, Lüsi Taldan tərcüməsinə, həm də nəşrinə icazə alacaqdı... Ovaxtdan “Əli və Nino”yla yanaşı Qurban Səid əfsanəsi baş- layacaqdı...
|