Nerv sistemasınıń áhmiyeti Oraylıq nerv sisteması. Mns iskerliginiń koordinatsiya etiliwi

Nerv sisteması
Joba :

1. 
   Nerv sistemasınıń áhmiyeti
   
2. 
   Oraylıq nerv sisteması.
   
3. 
   MNS iskerliginiń koordinatsiya etiliwi.
   
4. 
   Vegetativ nerv sisteması.
   

Nerv sistemasınıń áhmiyeti - Ullı fiziolog alım I. P. Pavlov nerv sistemasınıń eki áhmiyetli funktsiyası, yaǵnıy joqarı hám tómen funktsiyaları bar dep oqıttirilib ótken edi. Joqarı funktsiya organizmdiń sırtqı dúnya menen baylanısın támiyinlep turadı, hám de onıń hulq atvorini ortalıq sharayatı menen baylanısqan halda belgileydi. Tómen funktsiyası bolsa organizmdegi barlıq toqımalar, xujayralar, organ hám sistemalardı basqarib turadı.
Nerv sistemasınıń joqarı funktsiyası joqarı nerv iskerligi tárepinen ámelge asıriladı, ol jaǵdayda úlken mıy yarım sharlari hám qabıqlok astı yadroları qatnasadı.
Tómen funktsiyası bolsa joqarı nerv iskerligi hám nerv gumral jol menen basqarilib barıladı.
Nerv sistemasında eki bólim ayırmashılıq etiledi:
1. Oraylıq nerv sistemmasi (MNS bas mıy hám arqa mıy kiredi).
2. Periferik nerv sisteması (PNS barlıq organlarǵa baratuǵın nervler).
MNS hám PNS nerv xujayralari yamasa neyronlardan sırtqıl, tapqan. nerv xukjayralari yamasa neyronlar forması hám kólemi jixatidan xar qıylı boladı. Xar bir neyronlar forması hám kolemi jixatidan xar qıylı boladı. Xar bir neyrondıń denesi, bir ádewir kalta o'simtalari - dendritlar hám bir uzın o'simtasi - aksani bar. Nerv xujayralarining denesi hám olardıń dendritlari toplanıp, kúl reń elementtı sırtqıl etedi. Miydiń aq statyası bolsa miyalin perdesi menen oralǵan nerv talshıqları (oksonlar) den sırtqıl tapqan. bul talshıqlar mıy sheńberinden tısqarına shıǵıp, mıy orayınıń túrli organlar menen baylanıstırıp turatuǵın nervlerdi payda etedi. Xar bir neyronda yadro hám protoplazma bar. Neyron sırtqı tárepden yarım ótkeriwshi membrana perdesi menen qorshap alınǵan bolıp, ol sebepli neyron ishinde hám sırtında ionlar qantsentratsiyasi belgilengen normada saklanadi. Qo'zgalish sebepli membrananıń ionlar ótkeriw uqıplıyaiti ózgeredi, nátiyjede ol erda potentsiallar ayırması payda boladı. Barlıq nerv xujayralari qan tamırları menen jaqsı támiyinlengen bolıp, ol erda qan háreketi júdá intensiv boladı.
Nerv tolasini nerv xujayrasidan ajratsak, ol degeneratsiyalanadi, lekin málim waqıt ótiwi menen degeneratsiyalangan nerv talshıǵı háreketleniwshi muskullarǵa deyin qayta tikleniwi múmkin.
Nerv tukimasining funktsional ózgeshelikleri - qo'zgaluvchanlik hám ótkezgishlikdan ibarat.
Qo'uzgaluvchanlik - organizmdiń sırtqı ortalıqtan da, ishki ortalıqtan da keletuǵın xar qıylı tásirotlarga juwap bere alıw uqıplıyaiti bolıp tabıladı.
Ótkezgishlik - qo'zgalishni ótkera alıw ózgesheligi bolıp tabıladı.
Tásirot berilgeninen keyin nerv sistemasında fiziologikalıq protsess júz beredi, qo'zgalish dep soǵan aytıladı. Bul qo'zgalish nervler boylap o'zatiladi.
Oraydan qochuvchi, orayǵa intiluvchi hám aralas nervler tofovut etiledi.
Orayǵa intiluvchi nervler impulsni muskul sezim organilaridan nerv sistemasınıń oraylıq bólimine ótkeredi. Bul nervler sezuvchi nervler impul'sni oraylıq bólimmidan periferrizdagi jumısshı oarganlarga ótkeredi. Bular háreketleniwshi nervler dep da ataladı.
Aralas nervler impul'sni eki yunalishda da o't'kazaveradi.
Nerv sisteması aqırǵı tarmaqqa barıp tarqalatuǵın birden-bir neyrnlar kompleksinen ibarat. Ayırım neyronlardıń bir biri menen túsetuǵın jayı sinaps dep ataladı. Bir nerv xujayrasi denesine tuwrı keletuǵın ulıwma sinapslar 100 danege etedi. Xatto bunnan da artadı, dendritlarda bolsa xatto bir neshe mińlaǵan sinapslar boladı.
Oraylıq qochuvchi nervlerdiń jumısshı organlarǵa (muskulǵa ) ótetuǵın jayında aqırǵı tarmaqlar bar. Bular effektor dep ataladı. Tásirotni sezetuǵın orayǵa intiluvchan nervlerdiń tarmaqlanǵan jayı bolsa receptor dep ataladı.
Tiriliktiń tiykarǵı qásiyetlerinen biri berilgen tasirlarga salıstırǵanda qo'zgalish payda etip, oǵan juwap qaytarıw bolıp tabıladı. Nátiyjede tiri organizmde qo'zgalish hám tormozlanıw júz beredi. Ishki hám sırtqı ortalıqtaǵı qo'zgalish yamasa tormozlanishni keltirip shıǵaratuǵın agentlerdi eki gruppaǵa - adekvat hám noadekvat tasirlarga bolıw múmkin. Adekvat tasirlar arnawlı receptor hám xujayralarga tasir etip ayriqsha qo'zgaluvchanlik payda etedi. Basqasha etip aytqanda, adekvet tasirlovchilar spetsifik (arnawlı ) qo'zgalish keltirip shıǵaradı. Mısalı : kóriw retseptirlari ushın jaqtılıq nurı, esitiw retseptirlari ushın dawıs tolqınları adekvat tasirlovchi bolıp tabıladı. Qalǵan barlıq qıtıqlagichlar noadekvat tasirlovchilar dep ataladı jáne bular organizmge maslawmaǵan boladı. Mısal ushın : joqarı kernew degi elektrik tokın, kúshli mexanik tasirni hám basqalardı alıwg múmkin.
Noadekvat tasirga qaraǵanda adekvat tasirlarga juwap reakciyası tez hám jetilisken boladı. Bul tasrlarning barlıǵı organizmge tasir etkende úsh qıylı funktsiyaonal xolatni keltirip shıǵaradı : fiziologikalıq tınıshlıq, qo'zgalish hám tormozlanıw.
Fiziologikalıq tınıshlıq xolati degende spetsifik aktiv xolat túsiniledi. Bul waqıtta organizm sırtdan hám ishkerinen beriliwi múmkin bolǵan tasirlarga qarsı tayarlıq kórip turadı. Sol sebepli de fiziologikalıq jaǵdaydı misbatli fiziologikalıq tınıshlıq dep ataw maksadga muwapıq.
Qo'uzgalish - tiri toqıma, xujayra yamasa olar toplanıwdıń ol yamasa bul tasirga salıstırǵanda tınıshlıq jaǵdayınan qo'zgalish jaǵdayına ótiw bolıp tabıladı. Qo'zgalish jergilikli yamasa tarqaluvchan boladı. Jergilikli qo'zgalish tek ǵana tasirlangan jay átirapı menen shegaralansa, tarqaluvchan qo'zgalish pútkil bir nerv, muskul yamasa organ boylap tarqaladı.
Tormozlanıw da aktiv protsess bolıp, organizm spetsifik funktsional jaǵdayınıń kúshsizleniwi yamasa tamaman toqtatıw sebepli júzege keledi.
Sinapslarning dúzilisi hám islewi. Házirgi waqıtta málim bolıwısha, sinaps - nerv talshıǵı sinaptik ashıw hám impuls qabıl etetuǵın membrana perdesi ámeldegi túyneklerden ibarat, nerv túynekleri ishichda mayda kóbiksheler menen aralas mediator suyıqlıq ámeldegi boladı. Qo'zgaluvchi sinapslardagi mediatorlar atsetilxolin hám noradrenalin kórinisinde boladı. Sol munasábet menen xolinergik hám odrenergik sinapslar bir-birinen parıq etedi.