Ni o‘tkazish bosqichlari va suhbatni boshlash. Konsultatsiyani o‘tkazish bosqichlari

ni o‘tkazish bosqichlari va suhbatni boshlash.

Konsultatsiyani o‘tkazish bosqichlari

 Aytish joizki, birorta ham nazariy yo‘nalish va psixologik konsultatsiya maktablari konsultant va mijoz o‘rtasidagi o‘zaro xatti- harakatlarning jami imkoniyatlari vaziyatini ochib bera olmaydi.
 Shunga ko‘ra, 1989 yillarda V.E.Gilland va uning xodimlari tomonidan taklif etilgan konsultativ jarayonni tashkil etishning umumiy bo‘lgan tanlangan modelini ko‘rib chiqamiz.
 Bu bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq, psixologik konsultatsiya va psixoterapiyaning turli yo‘nalishlarini universal jihatlarini o‘zida aks ettirgan olti bosqichli model tizimidir.
Muammoni qidirish bosqichlari:
 1. Muammoni qidirish bosqichi. Bu bosqichda konsultant mijoz bilan aloqa o‘rnatadi, o‘zaro maqbul ishonchga erishadi, jumladan:
 - o‘z muammolari xususida kuyunib gapirayotgan mijozni qunt bilan tinglashi;
 - mijoz bilan chin yurakdan, samimiy suhbatlashishi;
 - tashvishli holatiga nisbatan empatiya (qayg‘urish) sini bildirishi;
 - uning holatini baholashda epchillik va ayyorlik qilish yo‘lidan foydalanishga urinmaslik.
 Mijozning muammolariga xos noverbal xatti-harakatlari, fikrlarining mohiyatini chuqurroq nazar solgan holda, his-tuyg‘ularini qayd etib borishi.
 2. Muammolarni aniqlashning ikki qutbliligi bosqichi.
 Konsultant psixolog bu bosqichda mijozning muammosini aniq tavsiflashi, uning emotsional va kognitiv jihatlarini ajratishga intilishi kerak.
 Muammoni aniqlash, mijoz va konsultant psixologning muammo to‘g‘risidagi yakdil xulosaga kelgunlariga qadar davom ettirishi.
 Muammo aniq tushunchalar bilan belgilanadi, chunki bu vaqtda muammoni keltirib chiqargan sabablar, ularning oqibatlari va xatto muammoni hal qilish yo‘llari oydinlashadi.
 Baʼzan muammoni oydinlashtirishda qiyinchiliklar tug‘ilsa, yana muammoni qaytadan aniqlashtirishga kirishish zarur bo‘ladi.
 3. Alternativ identifikatsiya (aynan o‘xshatish, tenglashtirish, birday qilish) bosqichi.
 Ushbu bosqichda muammoning alternativ yechimi imkoniyatlari ochiq muhokama qilinadi, konsultant mijozga muammoni hal qilishning aniq va ravshan yo‘llarini qanday ko‘rayotganligini, buning uchun nimalarga eʼtibor qaratish mumkinligi, muammoni hal qilishning turfa yo‘llarini ochiq savollar berish yo‘li bilan oydinlashtiradi.
 Yana qo‘shimcha alternativ usullar xususida fikrlashadi, ammo aslo o‘zining qarorini unga singdirishga haqli emas.
 Suhbatni tashkil etish chog‘ida muammodan chiqish mumkin bo‘lgan variantlarning ro‘yxatini yozish, ularni tushunish va uni bevosita amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirga holda tuzilgani maʼqul.
 4. Rejalashtirish bosqichi.
 Bu bosqichda muammoni hal qilishning alternativ tanlovlari tanqidiy nuqtai nazardan ko‘rib chiqiladi.
 Konsultant mijozga qaysi alternativ tanlov mos kelishini ajratishi va qaysi bir tanlovning imkoniyatlari kengligi xususida o‘zining avvalgi tajribalariga asoslangan holda muayyan o‘zgarishlarga erishish mumkinligini taʼkidlaydi.
 Muammoning real yechimi rejasini tuzish ham mijozga o‘z muammosini anglashni aniqlashtirib, barcha muammodan birdaniga qutilish oson emasligini tushunishiga imkon beradi.
 Hayotida yo‘l qo‘ygan ayrim muammolarning yechimini asta-sekin, undagi destruktiv jihatlarni kamaytirib borish hisobiga amalga oshirish yo‘llarini ko‘rsatib beradi. Muammoning yechimi rejasida qaysi vosita va usullardan foydalanish (rolli o‘yinlar, xatti-harakatlar «repetitsiyasi” va boshqalar)ni hamkorlikda ko‘rib chiqadi.
 5. Faoliyat bosqichi.
 Bu bosqichda muammo yechimi rejasini amalga oshirishning ketma-ketligi ro‘y beradi.
 Konsultant mijozga o‘z faoliyatining sharoiti, sarf-xarajati, vaqt, shuningdek, maqsadga erishishdagi muvaffaqiyatsizlikni tushunish zururatini uqtiradi.
 Konsultant mijozga qisman muvaffaqiyat (omad) sizlik hali fojia emasligini uqtirishi va o‘z maqsadiga erishish yo‘lida muammolarni hal etish rejasini amalga oshirishning barcha xatti-harakatlarini anglashiga yordam berishi.
 6. Baholash va qayta aloqa bosqichi.
 Ushbu bosqichda mijoz konsultant bilan hamkorlikda maqsadga erishish (muammoni hal etish) darajasini va qo‘lga kiritilgan natijalarni baholaydi.
 Zarurat bo‘lsa, rejani amalga oshirish yo‘llarini yana bir bor ko‘rib chiqadi.
 Yangi yoki yashirin qolgan muammolar paydo bo‘lsa, avvalgi bosqichga yana bir bor qaytish va muhokama qilish kerak bo‘ladi.

2.Korreksion taʼsir va korreksion effekt.

Konsultatsiyaning boshlanishi
 1.Ixtiyoringizda bo‘lgan bo‘sh vaqtni va maslahat vaqtini belgilash
 2.O‘zingizning eʼtiborliligingizni bildirish uchun og‘zaki bo‘lmagan vositalardan foydalaning
 3.Mijozga yordam so‘rash sabablari haqida hikoya boshlashga yordam berish uchun ochiq savollar va dalda berishdan foydalaning
 4.Kuzatishlaringizni va mijozga reaksiyalaringizni nazorat qilib boring
 5.Faol tinglashdan foydalaning: takrorlash, parafrazlash (maʼnosini boshqa so‘zlar bilan aytib berish) va tushuntirish
 6.Suhbatni nazorat qilish va tuzishning tegishli darajasini aniqlang
 7.Mijozning shikoyatlarini umumlashtiring va asosiy muammoni aniqlang

Konsultativ aloqa

 Konsultativ aloqa psixologik maslahatning markaziy tushunchasidir.
 R. Kochiunas konsultativ kontaktning taʼrifi xilma-xil ekanligini yozadi, lekin ayni paytda ikkita eng maqbul umumlashtirilgan taʼrifni aniqlaydi:
 a) konsultativ aloqa-bu noyob dinamik jarayon bo‘lib, unda bir kishi boshqasiga shaxsiy potensialni ro‘yobga chiqarish va professional (tayinlangan) vazifani hal qilishda o‘z ichki resurslaridan foydalanib yordam beradi;
 b) konsultativ aloqa-bu konsultatsiya ishtirokchilarining bir-biriga nisbatan boshdan kechiradigan his-tuyg‘ulari va munosabatlari va ularning ifoda etilishidir.

Konsultativ aloqaning xususiyatlari

 Konsultativ aloqaning xususiyatlari hissiylikdir (konsultativ aloqa kognitiv emas, balki hissiy, bu mijozlarning boshidan kechirganlarini o‘rganishni nazarda tutadi);
 -intensivlik - (jadal, tez, kuchaytirilgan) (chunki aloqa samimiy munosabat va o‘zaro boshidan kechirganlarini almashishni anglatadi, ammo u kuchli bo‘lishi mumkin emas);
 -dinamizm - (o‘zgarish surati) (mijoz o‘zgarganda, kontaktning o‘ziga xos xususiyatlari ham o‘zgaradi);
 -maxfiylik (maslahatchi majburiyati mijoz haqida maʼlumot tarqatish emas ishonchini oqlash);
 -qo‘llab-quvvatlash (maslahatchining doimiy qo‘llab-quvvatlashi kontaktning barqarorl