Nikolas niklbi

3.2. Romanning syujet asosi sifatida Nikolas Niklbining shakllanishi
“Nikolas Niklbining hayoti va sarguzashtlari” romanining markaziy syujeti Charlz Dikkensga xos tarzda tasvirlangan yosh yigitning yuksalib, rivojlanib boorish haqidagi hikoyada o’z aksini topadi. Asardagi protagonist Nikolas bir tomondan boshqa obrazlar orqali yuksaltirib borilsa, boshqa tomondan qisqan bo’lsada ideallashtiriladi. Biroq shu bilan birga Nikolas yosh yigitga xos bo’lgan nuqson va kamchiliklardan ham holi emas. Uning kelib chiqishi zodagon oilaga borib taqalsada, kundalik ishlarda tajribasiz, yoshlik illuziyalarini o’z ichiga olib, ba’zan fe’l-atvorida xudbinlikni ham namoyish etishi uning ham boshqalardan farq qilmaydigan oddiy insonligidan dalolat beradi.
Umrining boshida Nikolas Niklebi, birinchi navbatda, ota-onasi tomonidan tarbiyalangan va unga uy ta’limi asoslari berilgan. Shuningdek, ular bolaning qishloq tabiati bilan tanishishi, uning xarakterini rivojlantirishga yordam beradigan tengdoshlari bilan o’yinlar va kundalik qiyin vaziyatlar bilan “jangler” ga tayyorlanishida katta rol o’ynagan.
So’z Charlz Dikkensning qahramonlari bo’lgan va Viktoriya davridagi Angliyada keng tarqalgan o’zini o’zi o’rgatgan shaxs to’g’risida bormoqda.
Avvalo, uning antroponimik xususiyatlarini tahlil qilish kerak, chunki u Ch.Dikkens poetikasida doimo katta ahamiyatga ega bo’lgan.Qahramonning ismi va familiyasidagi fonetik takrorlanish hayratlanarli “Nik-olas Nik-lbi”. “Nik-nik” kombinatsiyasi kulgili bo’lib, balagana²⁹ning poetikasini eslatadi (Ibtidoiy sahna dizayni bilan hajviy xarakterdagi qadimiy xalq teatri tomoshasi). Сочетание «ник-ник» звучит комично, напоминая о поэтике балагана. Прежде всего, необходимо проанализировать его антропонимическую характеристику, ведь она в поэтике Ч.Диккенса всегда имела важное значение. Бросается в глаза фонетический повтор в имени и фамилии героя> «Ник-олас Ник-льби». Сочетание «ник-ник» звучит комично, напоминая о поэтике балагана.⁶⁰ Оно похоже на английское словечко knick-knack, которое имеет два значения, «безделушка» и «лакомство». Само же по себе слово «nick» содержит несколько иных смыслов: «зарубка, трещина, ущелье», но и «точный момент», «выигрышное число очков». Если же брать слово как имя собственное, то оно встречается в сочетании «Old Nick» — это фамильярное английское прозвище чёрта (как, кстати, и фамилия самого писателя. Есть выражение «by dickens!», то есть «чёрт возьми!») Зато полное имя героя "Nicholas" в переводе с греческого означает «победитель из народа». В тоже время Святой Николай превратился в Западной Европе в Санта Клауса⁶¹ :"Nicholas, St" is a Christian bishop (high-ranking priest) who lived in western Asia in the 4th century AD. He became connected with the custom of giving gifts to children either at Christmas, or on the night before his saint's day. The imaginary character Santa Claus is based on stories about him. He is also the patron saint of Russia.⁶²

Shu bilan birga, Aziz Nikolas G’arbiy yevropada Santa Klaus³⁰ga aylandi.

61:"Nicholas, St" is a Christian bishop (high-ranking priest) who lived in western Asia in the 4th century AD. He became connected with the custom of giving gifts to children either at Christmas, or on the night before his saint's day. The imaginary character Santa Claus is based on stories about him. He is also the patron saint of Russia.³¹
Ba’zan bir-biriga zid keluvchi ushbu rang-barang og’zaki shakllar va ma’nolar toplamidan, qahramon haqida ma’lum bir dastlabki g’oya allaqachon shakllantiriladi. U ham hajviy, ham qahramonlik xususiyatlariga ega va avliyo bo’lmasa ham, har qanday holatda “iblisga xos” fe’l-atvorni namoyon qilishi mumkin. Buning isbotini Nikolas va Squeers o’rtasidagi tortishuv chog’ida Nikolas tomonidan aytilgan quyidagi so’zlarda ko’rsak bo’ladi: “Have a care; for if you do raise a devil within me, the consequences shall fall heavily upon your own head!”. Nikolasning g’azabda aytilgan so’zlaridan ko’rinib turibdiki istalgan vaqtda uning ichidagi shayton qo’zg’alishi mumkin. Albatta, ko’proq “iblis”ning boshlanishi qahramonning amakisi Ralfning xarakteriga xosdir. Lekin yuqorida aytib o’tilganidek, bu ikki qarindoshni birlashtiradigan narsa bor - ularning familiyasi bir xil bo’lishi bejiz emas.
Muqaddimada yozuvchining o’zi Nikolas “har doim ham benuqson va mukammal emas” deb ogohlantiradi. Biroq G.Chesterton muallif haqidagi asarida “Nikolas Niklbining hayoti va sarguzashtlari” romani janrini soddalashtirganda muallif fikrini xato deb baholaydi. Uning yozishicha, kitob “qahramon faqat yovuz odamni jazolash uchun mavjud bo’lgan eski romanga o’xshaydi. Ular teatrda aytganidek, “Nikolas shunchaki Squeersni mag’lub etish uchun qurol vositasi.” Aslini olganda esa, qahramonning shaxsiyati yanada nozikroq va bir so’z bilan aytganda, shunchaki “qurol vositasi” emas. Uning xislatlari yoki antroponimik xususiyatlar deb ataladigan narsa buni ko’rsatishning bir usuli xolos.
Nikolas Niklebi, bir tomondan, qadimgi romanlar yoki ritsarlik romanlarining fazilatli qahramonlariga xos bo’lgan “kanonik” fazilatlar to’plamiga ega bo’lgan “ideal” figuradir.16-bobda qahramon haqida bejiz aytilmagan: “U haqorat uchun qasos olishi mumkin edi: ... yoki nayzalarini sindirgan har qanday ritsar kabi, boshqasini haqoratdan himoya qilish uchun, xuddi shunday dadil va erkin gapira oladi (as any knight that ever set lance in rest).³²” Ammo, shu bilan birga, u barcha o’ziga xoslik, afzallik va kamchiliklarga ega shaxs bo’lib, ular orasida kitob muallifidan olingan fazilatlar mavjud.
Bir qarashda, ota-onalarning Nikolasga ta’siri qahramonning ideal shaxsga aylanishi uchun qulay bo'lmagandek tuyulishi mumkin. Bolaning otasi janob Nikolas zaif irodali odam edi.Tor fikrli xotinning ta’siri ostida u moliyaviy chayqovchilikka kirishadi va oilani tilanchilikka mahkum qiladi. Sudxo’r Ralf Niklbi beva va ikki bolasini yordamsiz qoldirgan akasini qoralaganida haq. Ammo aql-zakovat, yaxshi qobiliyat va faol irodali xarakterga ega bo’lgan yosh Nikolasning xarakterini qanday tushuntirish mumkin? Tushuntirish ikki tomonlama bo’lishi kerak. Birinchidan, bu o’rinda Ch.Dikkensning asarida o’n yoshidanoq poyafzal pardasi fabrikasida ishlagan yozuvchining o’zining qayg’uli tarjimai holi muhri bosilgan va o’sha kunlar xotirasi uning uchun achchiq edi. Tarbiya u qadar katta ahamiyat qaratilmadi, u hech qanday tarzda iroda etishmasligini emas, balki tasavvur qilish qobiliyatini o’rgandi. Bu esa Ch.Dikkensning ta’lim-tarbiya mavzusini badiiy rivojlantirish va shaxsni shakllantirishda shaxsiy omil, ya’ni o’z bolalik davrining disfunktsiyasi haqidagi taassurotlarning ahamiyati kam emas, degan xulosaga kelish imkonini beradi. Ikkinchidan, yozuvchi irsiyat qonunlari (o’sha paytda hali ilmiy jihatdan tushunilmagan) unchalik oddiy emasligini va ota-onadan bolalarga xususiyatlarning uzatilishi mexanik jihatdan oson emasligini his qildi. Bundan tashqari, romandan ko’rinib turibdiki, Nikolas ota-onasidan xarakterning asosiy fazilatlaridan birini o’rgangan, u otasi va onasidan halollik, mehribonlik va ochko’zlik, pulga ishtiyoqni olgan. Bu qahramon tarbiyasining birinchi bosqichi, ammo romanda juda kam yoritilgan.
Qahramon o’zining keyingi hayotiy tajribasini sinovlar jarayonida oladi, buning natijasida u o’sib boradi va rivojlanadi. Yozuvchi ba’zan o’quvchini Nikolasni atrofidagi qahramonlarning ko’zlari bilan ko’rishga majbur qiladi va ularning fikri har doim ham unga ma’qul kelmaydi. Shunday qilib, yigitning jozibadorligi Ralfning qalbida nafrat uyg’otadi, chunki u jiyanida o’ziga xos da’voni, o’zining shafqatsizligini ko’radi. Kichik Squeers xonim ham uni yomon ko’radi va his-tuyg’ularini juda hissiyot bilan ifodalaydi: “Men undan nafratlanaman, chunki u mag’rur, mag’rur, dabdabali tovus va burnini ko’taradi!” (he’s a proud, haughty, consequential, turned-up-nosed peacock)³³. O’z maktabidagi baxtsiz bolalarning bu “tarbiyachisi” qahramonning ismini kulgili tarzda buzib, uni “Knuckleboy” (Knuckleboy) deb ataydi, uni rus tilida “ершистый парень” “qo’pol yigit” deb tarjima qilish mumkin. Bu so’z o’yini nafrat ba’zan tor fikrli odamda ham ba’zi ijodiy moyilliklarni uyg’otishidan dalolat beradi. Bu yerda asosiysi, qahramonga o’z dushmanlari tomonidan salbiy munosabat bildirishda Ch.Dikkens o’zining sevimli qahramoniga komediya soyasini tashlashdan qo’rqmaydi, bu esa Don Kixotni eslashga majbur qiladi. Bu “qo’pollik” ayniqsa Nikolas va Squeers o’rtasidagi jang sahnasida yaqqol namoyon bo’ladi. Muallif barcha oldingi boblarda Dotboys Hall maktabi bilan bog’liq bo’lgan barcha epizotlarda Squeers oilasining talabalar ustidan kulgisini qorong’u, quyuq ranglarda tasvirlab, sahnani o’rnatadi. Squeersning baxtsiz Smaykni kaltaklashi yosh o’qituvchini butunlay g’azablantiradi, u dastlab sadist (azoblab rohatlanuvchilar) o’qituvchiga qarshi qisqacha invektiv (xaqoratli) nutq so’zlaydi, so’ngra jangga kirishib, Squeersni sezilarli zarbalar bilan uradi.Sahna nafaqat dramatik, balki kulgili ham - Nikolasga kichik Squeers xonim orqadan hujum qilib, unga siyoh bo’yoqlarini uloqtirdi.
Yosh “ritsar” ning keyingi xatti-harakati “sharaf kodeksi” bilan emas, balki kundalik sharoitlar mantig’i bilan belgilanadi - u shunchaki Dotboys Hall maktabidan qochib ketadi. Ammo, tez orada ma’lum bo’lishicha, Nikolas o’zining “antipedagogik” harakati bilan (oxir-oqibat, u maktab direktorini talabalar oldida kaltaklagan), bir vaqtning o’zida ikkita odamni “tarbiyalagan”. Ulardan biri yosh yigit Smayk bo’lib, u bundan buyon qahramonning fidoyi shogirdi va yordamchisiga aylanadi (ikkovi ham oilaviy munosabatlar bilan bog’liqligini bilishmaydi). Ikkinchisi - tegirmonchi Jon Braudi, u bundan buyon Nikolasning haqiqiy do’sti bo’ladi. Squeersni kaltaklash qahramonni jinoiy javobgarlikka tortish bilan qo’rqitadi, ammo bu “ritsarlik” harakati uning o’zini hurmat qilish tuyg’usini kuchaytiradi va o’zini o’ziga xos tarzda tarbiyalaydi, bu esa uni inglizlar a self-made man (o’zini yaratgan shaxs) deb atagan narsaga aylantiradi. Ch.Dikkensning o’zi hech qachon jang qilmagan, ammo unda janjal ishtiyoqi yashagan, bu haqda dalillar saqlanib qolgan. Shunday qilib, u Elizabet Gaskellning “Shimol va janub” romani haqida shunday dedi: “Agar men Gaskellning eri bo’lganimda, uni kaltaklagan bo’lardim!”³⁴
Qahramonning pedagogik faoliyati uzoq davom etmadi, Londonda u Kenvigz oilasining qizlari uchun fransuz tili o’qituvchisi sifatida faoliyat yuritdi. Qahramonning endigi kutilayotgan sinovlari davomida u o’sib rivojlanadi. Nikolas Niklbi hayotining to’rtta asosiy bosqichidan o’tadi - parlament a’zosi bilan to’qnashuv (qahramonning siyosiy fikrlash darajasini tekshirish), teatrda ishlash (yigitning estetik qobiliyatini sinab ko’rish), singlisining sha’nini himoya qilish (ijtimoiy mojaro bilan bog’liq) va sevgi (ko’p narsa u bilan bog’liq - Cheeribllarda xizmat qilish, amakisi bilan ziddiyat, Smaykning tug’ilish sirini ochib beradi). Yozuvchining o’zi bu “a’zolik’ni tasavvur qilganidek, bular qahramonning rivojlanish bosqichlari, uning ta’sirchan o’smirlikdan mas’uliyatli, voyaga yetgan va jamiyatga o’zining qimmatli hissasini qo’shuvchi shaxsga o’tishidir.
Ch.Dikkensning ingliz hukumati bolalarning ta’limini “qanchalik dahshatli” e’tiborsiz qoldirishi haqidagi g’azablangan so’zlari yuqorida takidlab o’tildi. Buni Dotboys Hall maktabida “yordamchi, o’qituvchi” bo’lib ishlagan qahramonning tajribasi tasdiqlaydi. Niklbi bu “maktabga qarshi”dan nafratlanib, pedagogikaning birinchi tamoyillari bolaga muhabbat va hurmat, u bilan hamkorlik qilish ekanligiga ishonch hosil qildi. Asardagi bosh qahramonning kelgusida qiladigan ishi nafaqat o’qituvchi sifatida faoliyat yuritish, balki Smaykning do’sti ham bo’lishdir. Bundan tashqari, qahramon davlat hokimiyati vakillarining Yorkshirdagi xususiy maktablar xususida bosh qotirishlariga ishonch hosil qilishi kerak. Xususan, jamoalar palatasi a’zosi janob Gregsberi timsolida Niklbi taniqli demagogni ko’radi. Dikkens yoshligida stenograf bo’lib ishlagani va parlamentariylarga xos xislatlarni yaqindan bilgani tufayli ushbu tadbirkorning siyosatdagi qiyofasi yozuvchini ajablantirmadi. 1930-yillarning oxirida, roman yozilayotganda, Dikkens siyosatga faol qiziqdi va don bojlarini bekor qilish uchun kurashgan Manchester ishlab chiqaruvchilari Kobden va Brightni qo’llab-quvvatladi. Shundan so’ng yozuvchi chartizmga unchalik ahamiyat bermadi. O’sha paytda hokimiyat o’rta va yirik burjuaziya manfaatlarini himoya qiluvchi viglar (liberallar) qo’lida edi. Fransuz tarixchilari E.Lavisse va A.Rambeau yozganidek, “liberal hukumat yirik sanoatchilarga tayanib, ishlab chiqaruvchilarga homiylik qildi, bu esa oddiy ishchilarning ayanchli zarar ko’rishiga olib keldi”. Romanda Charlz Dikkens bu siyosiy jihatlarning barchasini ko’rib chiqmaydi, uni “buyuk parlament a’zosi” Gregsberi Vig yoki Tori bo’lganmi, hatto qiziqtirmaydi, chunki muallif bu partiyalar o’rtasida unchalik katta farqni ko’rmaydi. Yozuvchi uchun hukumat vakili va qahramon o’rtasida yuzaga kelgan ziddiyat muhim, u bu safar o’zini zaif va xo’rlanganlarning himoyachisi sifatida emas, balki “biznes olomonidagi nazarga ham ilinmagan arzimas chang zarrasi sifatida anglaydi.” (a mere unit among a busy throng, all utterly regardless of him) 16-bob.Nikolas qanchalik og’ir va achinarli ahvoliga qaramay mo’maygina maosh deb o’zining qadr-qimmatini yerga urib qo’ymaydi va shu o’rinda amakisi Ralfning kotibi Nogsga achinish hissi bilan qaraydi. Chunki keksayganiga qaramay Nogs janob Ralfga qachonlardir to’lolmay qolgan qarzi evaziga arzimagan maoshga ishlab yurgandi. U achchiq bilan Londonni “bepoyon cho’l” deb ataydi va o’zining “ta’lim romani”ning birinchi natijalarini sarhisob qilib, achchiq ta’kidlaydi:“Men g’ayriinsoniy o’qituvchining yordamchisi bo’lish va parlament a’zosiga xizmat qilish o’rtasida hech qanda farq ko’rmayapman.”
Qahramon uchun ta’limning keyingi bosqichi - uning viloyat teatridagi faoliyati bilan bevosita bog’liq. Dikkens teatrning ikki tomonlama, estetik va tarbiyaviy funktsiyasini yaxshi bilgan.U yoshligidanoq havaskor sahna asarlari bilan ham shug’ullangan va umrining so’nggi yillarida o’z kitoblaridan parchalarni namoyish qilish orqali ommabop kitobxon sifatida o’zining iste’dodini namoyon etgan.³⁵ Yuqorida aytib o’tilganidek, yozuvchi o’z romanini taniqli aktyor va rejissyor Uilyam Makrediga bag’ishlagani ajablanarli emas.³⁶ Binobarin, teatr tilga olib o’tilgan boblar (22-25, 29-30, 48-sonlar) romanda Gyotening Vilgelm Mayster haqidagi dilogiyasining birinchi kitobidagi Gamletning muhokamasi va sahnalashtirilgan epizodlaridan kam ahamiyatga ega emas. Shu o’rinda Nikolas Niklebi va Gyotening bolalik yillari hayoti va sarguzashtlarini solishtirish mumkin, chunki ikkala muallif ham darhol teatr bilan bog’liq turli masalalarga e’tibor qaratadi. Bu asarlarda spektakllarni o’qish va talqin qilish, repetitsiya, rol ijro etish, spektakllarning ko’lami, teatr olamidagi nayranglar, eng muhimi, san’at (teatrdagi rollar) va hayot o’rtasidagi munosabatlar juda batafsil yoritilgan. Faqat Gyoteda bu jiddiy tarzda tasvirlangan. Ch.Dikkens esa bunga juda kulgili tarzda yondashadi.Vinsent Krumls asarda teatr professori, rejissyor va truppa rahbarini tasvirlaydi.
Avvaliga Nikolas teatrda faoliyat yuritishdan cho’chiydi. Chunki Shekspir davridan buyon aktyorlar quyi sinf vakillari sifatida hisoblanib kelingan. Nikolasning qonida esa aslzodalik mavjudligi tufayli teatrda aktyor sifatida ishlashdan uyalardi. Ammo uning aktyorlikka ishtiyoqi bor, ayniqsa, sahna navqiron yigitning badiiy va pedagogik mahoratini rivojlantirishga yordam beradi. Kramlzning ko’rsatmalariga amal qilib, Nikolas o’z shogirdi Smikeni “Romeo va Juletta” tragediyasidagi kichik bir rolga tayyorlaydi, o’zi esa Romeo rolini ijro etadi. Nikolas, shuningdek, umidlari past bo’lgan tomoshabinlar orasida mashhur bo’lgan arzon frantsuz melodramalarini tarjima qilishni ham boshlaydi.Garchi Nikolasning ichki olami bu kabi saviyasi unchalik ham balan bo’lmagan spektakllarga mos bo’lmasada u teatr raxbaridan yaxshigina maosh olayotganligi sababli chidashga majbur edi. Shunga qaramay, qahramonning sahna haqidagi amaliy bilimlari unga asarda Kardl ismli er-xotin sifatida tasvirlangan ikki teatr tanqidchisi bilan mazmunli suhbat qurish imkonini beradi.
48-bobda Dikkens bosh qahramon vositasida o’zining ba’zi bir qarashlarini ifodalaydi. XIX asrda hali ham mualliflik huquqi masalasi yechimini topmagan masalalardan biri sifatida qolib kelayotgan edi.³⁷ Bu esa tajribasiz aktyorlarni yozuvchi yaratgan romanni o’zlari istagandek pyesalarga o’zgartirishlaridan himoyalay olmadi va yozuvchiga samarasiz norozilik bildirishdan o’zga chora qoldirmadi. Muallif bunga qattiq etiroz bildirsada, buni to’xtatishga ojizlik qilardi. “Ikki yuz qirq yettita romanni tragediyaga aylantirgan” va “Bill”ni yoki Shekspirni hamkasb muallif sifatida homiylik bilan tan olgan anonim “janob-adabiyot”ning satirik tasviri Dikkensning g’azabini uyg’otadi. Biroq, “yozuvchi” aniq ta’kidlaydiki, o’shandan beri “Gamlet” muallifi eskirgan, chunki “inson ongi rivojlanmoqda va rivojlanadi” (Human intellect is progressing, will progress) Nikolas bunga javoban: “taraqqiyot” so’zini san’atga to’liq qo’llash qiyin.На это Николас возражает: слово «прогресс» вряд ли применимо полностью к искусству. «В то время как он (Шекспир - Ю. К.) вовлекал в магический круг своего гения предания...знакомые вещи превращал в яркие созвездия...вы втягиваете в магический круг вашей тупости сюжеты, отнюдь не пригодные для целей театра, и принижаете всё, тогда как он всё возвышал» (you debase as he exalted). Разгорячась, Николас сравнивает ремесло «джентльмена» с воровством. Правда, в XX веке оно уже ограничено более чёткими законами об авторском праве copyright.
Yuqoridagi epizod Nikolas obrazini yozuvchining shaxsiyati bilan qanchalik bog’lashini yana bir bor tasdiqlaydi. Qahramon uchun keyingi bosqich singlisining sha’nini himoya qilish bo’lib, u yana amakisi Ralfga duch keladi. Bu qarama-qarshilik, bir qarashda, oila ichidagi xarakterga ega bo’lsa-da, ijtimoiy nuqtai nazardan u tadbirkor-sudxo’r va qashshoq zodagon va nomusli odam o’rtasidagi to’qnashuvni aks ettiradi. Shu bilan birga, vaziyatga aristokratiya vakillari jalb qilingan, bular Lord Verisoft va Ser Xok. Vasvasachi Xok Nikolasning duelga chaqirig’ini qabul qilmaydi, chunki u uni o’ziga teng deb hisoblamaydi. Uning ritsar sifatida rad etilganini ko’rgan qahramon singlisining jinoyatchisi bilan jangga kiradi va jang paytida ikkalasi bir-birini yarador qiladi. Bu erda qahramon o’zini ko’proq kambag’al va erkin Britaniya fuqarosiga o’xshatib, jasur aristokratga qarshi chiqadi va opasining sharafini qutqaradi.
Romanda u yana bir sinovga duch keladi, unda sevgi munosabatlari juda murakkab, deyarli detektiv xarakterdagi pul hisob-kitoblari bilan chambarchas bog’liq bo’lib chiqadi. Sahnada yana bir bor iblis amaki Ralf paydo bo’ladi, u qahramonning suyukli qizi Madelina Breyni jirkanch chol, lombard Gridga aldov yo’li bilan berib yuborishni rejalashtiradi. Nikolas ikkilanib turadi - u o’z sevgilisini yovuz odamning tajovuzlaridan himoya qilishga tayyor, ammo Madlenga kutilmaganda tushgan boy meros haqida bilib, u endi kambag’al qiz emasligiga ishonib, unga bo’lgan sevgisini yengishni xohlaydi. Katta hurmatga loyiq zodagon qizga o’zini noloyiq deb topadi. Shunday qilib, Dikkens mazlumlarning himoyachisi bo’lgan o’zining “ideal” qahramonini burjuaziya qoidalariga bo’ysunuvchi savdogarga aylantirib qo’yadi. Nikolasning jamiyat qonunlariga bo’ysunishini teatrda xizmat qilganida va pul uchun saviyasiz spektakllarda o’ynashga rozi bo’lganida, ma’lum vaqtgacha Squeers maktabida shafqatsiz buyruqlarga chidaganida ko’rishimiz mumkin. Shunday qilib, biz qahramonning to’liq mukammallashuvi haqida gapira olmaymiz. Aksincha, Dikkens Nikolas Niklbi timsolida bir qator olijanob fazilatlarni - halollik, kamtarlik, begunoh qurbonlarni himoya qilishda shaxsiy jasoratni saqlab qolgan holda, bir vaqtning o’zida o’zini himoya qiladigan odamning juda tipik xarakterini tasvirladi. Shu bilan birga, u burjua xurofotlarining tashuvchisi sifatida harakat qiladi.
Demak, roman oxiridagi mayda burjua idillasi, fazilatli tadbirkorlar, aka-uka Chirlbilar va Noggsning sodiq yordamchisi yordamida Nikolas o’z dushmanlarini (Ralf amaki, lombard Grid, jinoiy sarguzasht ishtirokchisiga aylangan “o’qituvchi” Squeers) mag’lub etib, gullab-yashnagan burjua, solih er va otaga aylanadi. Oxir oqibatda Nikolas ta’lim romanining tipik qahramoni bo’lib chiqadi. Gegel ham bu janrga o’zining “Estetika” asarida quyidagicha tarif be radi “qahramonning ideallari o’rniga subyektiv istak va talablar amalga oshiriladigan dunyoviy sikl.” Bu kabi janr qahramonlari fuqarolik jamiyatlarini baxtsizlikning sababchisi sifatida baholaydilar. Bu tabiiy jarayonda, yozuvchining fikricha, qahramon dramasi bilan birga butun insoniyat tarixi dramasi ham yotadi. Garchi u o’zini ishqiy isyonchilar kabi ichida shayton yashiringanini his qilsada, Nikolay ham kurashchi, faqat u oila va davlat institutlariga tajovuz qilishdan yiroq. Mazkur ijtimoiy holatlarning ayrimigina uni g’azablantiradi. U lombard amakisining hiyla-nayranglaridan, Squeers maktabiga achinarli holatdan va Gregsberi parlamentariysidan nafratlanadi hamda teatrda mualliflik huquqi yo’qligidan norozi bo’ladi. U butun bir asar davomida ijtimoiy adolatsizlikning shaxsiy oqibatlarini yengish uchun urinib keladi. Qahramonimiz jamiyatni barcha yuzaga kelgan muvaffaqiyatsizliklarga javobgar deb hisoblaydi. Muallifning o’zi qahramonni burjua jamiyatiga singdirish jarayonini Nikolasga burjua filantroplari safida qulay maskan topish orqali amalga oshiradi. To’g’ri, hayotiy tajriba qahramonni hayot haqida jiddiy falsafiy umumlashmalar qilishga undaydi. Не thought- how regularly things went on, from day to day, in the same unvarying round; how youth and beauty died, and ugly griping age lived tottering on; how crafty avarice grew rich, and manly honest hearts were poor and sad; how few they were who tenanted the stately houses, and how many of those who lay in noisome pens, or rose each-day and laid them down each night, and lived and died, father and son, mother and child, race upon race, and generation upon generation, without a home to shelter them or the energies of one single man directed to their aid; how, in seeking, not a luxurious and splendid life, but the bare means of a most wretched and inadequate subsistence, there were women and children in that one town, divided into-classes, numbered and estimated as regularly as the noble families and folks of great degree, and reared from infancy to drive-most criminal and dreadful trades; how ignorance was punished and never taught; how jail-doors gaped, and gallows loomed, for thousands urged towards them by circumstances darkly curtaining their very cradles' heads, and but for which they might have earned their honest bread and lived in peace; how many died in soul, and had no chance of life; how many who could scarcely go astray, be they vicious as they would, turned haughtily from the crushed and stricken wretch who could scarce do otherwise, and who would have been a greater wonder had he or she done well, than even they had they done ill; how much injustice, misery, and wrong, there was, and yet how the world rolled on, from year to year, alike careless and indifferent, and no man seeking to remedy or redress it.³⁸ Qahramon tilidan keltirilgan butun bir monolog u yashayotgan jamiyatni tasvirlabgina qolmay o’zida yozuvchining mohir stilist ekanligini ko’rsatib bera olgan. Sababi butun bir gap faqatgina “fikr” tushunchasiga bog’lanib kelgan. Monologik ibora qahramonning mutafakkir bo’lish salohiyatiga ega ekanligini, agar xohlasa, milliy miqyosda ijtimoiy adolat uchun kurashchiga aylanishi mumkinligini ko’rsatadi. Ammo Nikolas o’z mulohazalarini umumlashtirishni darhol unutib, ularni sevgan qizini qutqarishdek shaxsiy muammosiga almashtirish bilan yakunlaydi. Gegel ta’lim romani qahramonlari taqdiridagi bunday burilish haqida achchiq kuldi. Shuni ham qo’shimcha qilish kerakki, yozuvchining o’zi oshiq qahramonga biroz kulib: “he loved and languished after them ostorthodox models.”