Novruzlu Aytac Bahəddin qızı “ Ekspert sistemləri üçün bilik bazasının hazırlanması”
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
67 3.3 İntellektual təhlil metodları Ekspert sistemlər EHM-lərdən istifadə edərək intellektual xarakterli məsəslələrin həlli metodlarını öyrənən kompleks fənnlər birləşməsində intellektual sistemlərin tədbiqinin və inkişafının praktiki nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir. Hal- hazırda tədqiqat predmeti olan məsəslələrin həllinə baxılır: teroemlərin avtomatik sübutu, maşın tərcüməsi(bir dildən başqa dilə çevirmə), rəsmlərin tanınması və təhlili, robotların hərəkətlərinin planlaşdırılması, alqoritmlər və oyun strategiyaları. Analitik sistemlərin əsas tərkib hissələrindən biri, verilənlərin intellektual təhlil vasitələridir. Analitik sorğuların çoxunun icrası zamanı verilənlərin mürəkkəb statistik emalı tələb olunur. Süni intellekt vasitələrinin istifadəsi olunması ilə analitik təhlilin aparılması VBİS-lərin tətbiqini tələb edir. Süni intellekt metodları olan neyron şəbəkələr(neural network), qeyri-səlis məntiq (fuzzy logic), genetik alqoritmlər(genetic algorithms), biliklərin çıxarılması (data-mining) Verilənlərin intellektual Təhlil-VİT metodlarıdır.Bu metodlar, prosesləri təsvir edən dəqiq asılılıqların olmadığı hallarda adi üsullardan istifadənin mümkünsüzlüyü vəziyyətində ənənəvi statistik yanaşmaların inkişafına təkan verir. İntellektual təhlil sistemləri, verilənlərin qarşılıqlı əlaqələrinin və qeyri-xətti asılılıqlarının avtomatik tapılmasında effektiv vasitədir. Bu öyrəniləcək predmet sahəsilə yaxından tanış olmaq və yüksək keyfiyyətli qərarlar qəbul etmək üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Verilənlərin intellektual təhlili metodları korrelyasiya metodları kimi dəyişənlər arasındakı xətti asılılıqları yox, mürəkkəb qeyri-xətti asılılıqların və enmə nöqtələrininin öyrənilməsini həyata keçirir. İntellektual təhlil sistemləri əsasında qurulmuş proqram paketləri bu asılılıqları təbii dildə qaydalar formasında ifadə edir. Verilənlərin İntellektual Təhlili sistemləri həmçinin verilənlərdə anomaliyaları, ümumi qanunauyğunluqdan kənara çıxmaları müəyyən edir. Kənara çıxmalar qeyri- xətti asılılıqların aşkar edilməsi ilə müəyyənləşdirilir. Bu zaman, anomaliyanı müəyyən edəcək sistem elə öyrədilir ki, buraya daxil edilmiş verilənlər yığımına əlavələr edildiyi zaman yeni yazı bu çoxluğa uyğun gəlməzsə, sistem bu haqda xəbərdarlıq edir. VİT metodları, sistemdəki verilənlərin qanunauyğunluqlarına 68 əsaslanaraq, müəyyən tendensiyalar haqqında gələcəyə dair fərziyyələr irəli sürə bilir. Proqnozlaşdırma adlanan bu proses vasitəsilə, hər hansı obyekt və ya hadisə haqqında gələcəkdə ola biləcəklərlə bağlı ehtimallı mülahizələr formalaşdırılır. Qeyd edilən xüsusiyyətlərinə görə bu sistemlərdən istifadə getdikcə artsa da, heç bir proqram paketi müşahidə edilmiş hadisənin inteqral təhlilini mütəxəssis kimi reallaşdıra bilmir. İntellektual sistemlər qurularkən predmet sahəsi barədə olan biliklərin təqdim edilməsi üsulları və insan təfəkkürünün modelləşdirilməsi, düşünmə metodları və qərar qəbul edərkən seçim etməsi əhəmiyyətli rola malikdir. Bu sistemləri yaradan insan, yəni bilik üzrə mühəndis çox uzun zaman əsas bazasını yaratmaq üçün ekspertlə birlikdə fəaliyyət göstərir. Bu uzun müddətdə təkrarlanmalar nəticəsində bazaya daxil ediləcək biliklərin təqdimat sxemləri və onunla paralel olaraq məntiqi nəticəçıxarma üsulu seçilir. [7] |