Azot oksidl
ԥrinin orqanizmlԥrԥ toksiki tԥsiri.
Yanacaqların yanması zamanı atmosfer
ԥ ԥsasԥn NO vԥ
NO
2
atılır ki, onun da ümumi miqdarı ad
ԥtԥn NOx kimi
göst
ԥrilir. Belԥ ki, NO artıq otaq temperaturunda
oksigenl
ԥ nisbԥtԥn tez oksidlԥúԥrԥk NO
2
–y
ԥ çevrilir.
Bundan ba
úqa azotun bütün oksidlԥri fizioloji aktivdirlԥr
v
ԥ ona görԥ dԥ insan orqanizminԥ qarúı tԥhlükԥ
yaradırlar. Diazot oksidi N
2
O (“n
ԥúԥlԥndirici” qaz) böyük
qatılıqlarda t
ԥngnԥfԥslik törԥdir. Azot monooksidi NO –
sinir z
ԥhԥri adlanır; ɋɈ kimi o da qanın tԥrkibindԥ olan
hemoqlobin
ԥ birlԥúԥrԥk methemoqlobinԥ transformasiya
etm
ԥ qabiliyyԥtinԥ malik olan, möhkԥm olmayan nitroz
birl
ԥúmԥlԥri ԥmԥlԥ gԥtirԥ bilir. Qanda methemoqlobinin
qatılı
÷ı 60-70% olduqda ölümlԥ nԥticԥlԥnmԥlԥr müúahidԥ
olunur. Azot dioksidi a
÷ ciyԥr vԥ selikli qiúaya
qıcıqlandırıcı t
ԥsir göstԥrir. Böyük qatılıqlarda a÷ ciyԥrin
301
úiúmԥsinԥ vԥ qan tԥzyiqinin aúa÷ı düúmԥsinԥ sԥbԥb olur.
Karbohidrogenl
ԥrlԥ yanaúı azot oksidlԥri ultrabԥnövúԥyi
úüaların tԥsiri altında bir sıra radikal reaksiyalara daxil
olur v
ԥ fotokimyԥvi dumanın ԥmԥlԥ gԥlmԥsindԥ iútirak
edir. Bundan ba
úqa azot oksidlԥri atmosferdԥ bir sıra
fiziki v
ԥ kimyԥvi çevrilmԥlԥrԥ düçar olaraq “turúu ya÷ıú-
ları”nın
ԥmԥlԥ gԥlmԥsinԥ imkan yaradır [5]. Azot
oksidl
ԥrinin buraxıla bilԥn qatılıq hԥddi cԥdvԥl 8.4-dԥ
göst
ԥrilmiúdir.
C
ԥdvԥl 8.4.
Azot oksidl
ԥrinin buraxıla bilԥn qatılıq hԥddi
Madd
ԥlԥr Buraxıla bilԥ qatılıq hԥddi
mkq/m
3
T
ԥsir müddԥti
Azot oksidi
Orta günlük 60
a. b.400
24 saat
20 d
ԥqiqԥ
Azot dioksidi
Orta günlük 40
a. b.85
24 saat
30 d
ԥqiqԥ
Bel
ԥliklԥ, azot oksidlԥrinin yüksԥk toksikiliyi vԥ
insan orqanizml
ԥrinԥ kԥskin mԥnfi tԥsirinini nԥzԥrԥ alaraq
dem
ԥk olar ki, sԥnaye vԥ iúlԥnmiú tullantı qazlarının azot
oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsi vԥ zԥrԥrsizlԥúdirilmԥsi çox
mühüm m
ԥsԥlԥlԥrdԥndir.
Qazların azot oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsi
üsullarını 3 qrupa ayırmaq olar:
1) Azot oksidl
ԥrinin maye sorbentlԥrlԥ udulması;
302
2) Azot oksidl
ԥrinin bԥrk sorbentlԥrlԥ udulması;
3) Azot oksidl
ԥrinin katalizator üzԥrindԥ elementar azota
q
ԥdԥr reduksiyasi.
Qazların azot oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsinin ԥn geniú
yayılmı
ú üsulu onların Na
2
CO
3
v
ԥ ɋɚ(Ɉɇ)
2
, nisb
ԥtԥn az
hallarda — NaOH v
ԥ ɄɈɇ mԥhlullarında udulmasına
ԥsaslanır. Qԥlԥvi mԥhlulu ilԥ tԥmizlԥnmԥ üsulu böyük
kapital qoyulu
úu vԥ istismar xԥrclԥri tԥlԥb edir, lakin onun
ԥsas çatıúmayan cԥhԥti ondan ibarԥtdir ki, bu halda azot
oksidl
ԥrinin absorbsiya dԥrԥcԥsi 60—75%-dԥn artıq
olmur, bel
ԥliklԥ dԥ bu üsul qazların sanitar normalara
uy
÷un tԥmizlԥnmԥsini tԥmin etmir.
Proses zamanı alınan q
ԥlԥvi tullantıları sonra
çoxd
ԥfԥli emal olunmaqla bԥrk duzlara çevrilir. Azot
oksidl
ԥrinin bԥrk sorbentlԥrlԥ - silikogel, alyumogel,
aktivl
ԥúdirilmiú kömür vԥ digԥr bԥrk uducularla –
udulması üsulu az etibarlı, bahalı v
ԥ mürԥkkԥb oldu÷una
gör
ԥ sԥnaye miqyasında tԥtbiq sahԥsi tapmamıúdır.
Azot oksidl
ԥrinin katalitik reduksiyası üsulu son
ill
ԥrdԥ sԥnaye miqyasında tԥtbiq olunma÷a baúlanmıúdır
v
ԥ hԥlԥlik daha tԥkmillԥúdirilmiú üsul hesab olunur.
303
8.5.1. Azot oksidl
ԥrinin katalitik reduksiyası.
Qazların azot oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsi azot
oksidl
ԥrinin katalitik reduksiyası üsulu ilԥ hԥyata keçirilir.
Reduksiyaedici kimi hidrogend
ԥn istifadԥ olunduqda azot
oksidl
ԥrinin reduksiya prosesi 149°ɋ temperaturda,
reduksiyaedici kimi metandan istifad
ԥ olunduqda isԥ
reduksiya prosesi 400°-d
ԥ baúlayır. Azot oksidlԥrinin
reduksiyası t
ԥrkibindԥ azot oksidlԥri olan qaz qarıúı÷ının
reduksiyaedici qazla birlikd
ԥ katalizator içԥrisindԥn
keçirilm
ԥsi ilԥ baú verir. Katalitik reduksiya prosesindԥ
ayrılan istilik ya su buxarının alınmasında, ya da qaz
turbinl
ԥrindԥ istifadԥ olunur. Reduksiyaedici agent kimi
hidrogen, metan, t
ԥbii, neftlԥ çıxan vԥ koks qazlarından
istifad
ԥ olunur. Prosesi hԥyata keçirmԥk üçün müxtԥlif
növ katalizatorlardan istifad
ԥ olunur. Azot oksidlԥrinin
reduksiyası katalizatorsuz yüks
ԥktemperaturlu reduk-
siyaedici alovun i
útirakı ilԥ dԥ hԥyata keçirilԥ bilԥr. Bu
halda qazlar 950-1200°
ɋ temperatura qԥdԥr
qızdırılmalıdır. Bel
ԥliklԥ, tullantı qazlarının azot
oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsi zamanı selektiv katalitik
reduksiya üsulu
ԥn mԥqsԥdԥuy÷un hesab olunur. Bu
üsul heterogen katalizator üz
ԥrindԥ azot oksidinin
304
oksigen i
útirakı ilԥ ammonyakla reduksiyasına ԥsaslanır.
Selektiv katalitik reduksiya prosesi 180°
ɋ-dԥn 360°ɋ-yԥ
q
ԥdԥr temperaturda böyük miqdarda istiliyin ayrılması ilԥ
aparılır. Ayrılan istilik istid
ԥyiúdiricilԥrdԥ utilizԥ olunur. Bu
üsulla t
ԥlԥb olunan tԥmizlԥnmԥ dԥrԥcԥsi Ș
NO2
= 99,2%
olur.
8.5.2. Azot oksidl
ԥrinin (NO
x
) hidrogenl
ԥ reduksiyası.
Azot oksidl
ԥrinin ɇ
2
il
ԥ reduksiyası 150-200
°ɋ
temperaturda ba
ú verir. Katalizator kimi adԥtԥn daha çox
Cu, Ni,
ɋr vԥ onların qarıúı÷ından vԥ ya Pt, Pd, Ru –dan
istifad
ԥ olunur. Lakin hidrogen bahalı oldu÷u üçün azot
oksidl
ԥrinin reduksiyaedicisi kimi geniú tԥtbiq sahԥsi
tapmamı
údır. Azot oksidlԥrinin NO
x
(m
ԥsԥlԥn, NO)
reduksiyasıyası:
molekulyar azota q
ԥdԥr (8.26):
2NO + 2H
2
⎯→
⎯
N
2
+ 2H
2
O ................(8.29),
ya da ammonyaka q
ԥdԥr (ɇ
2
artıqlı
÷ında) gedir(8.30):
NO + 5/2
ɇ
2
⎯→
⎯
N
ɇ
3
+
ɇ
2
Ɉ ...............(8.30)
Ümumi formulu Au/MO
x
/SiO
2
v
ԥ Au/MOx/Al
2
O
3
(burada
Ɇ=ɋo, La, Ce) olan Au – tԥrkibli katalizatorların
aktivliyin
ԥ daúıyıcılar tԥsir göstԥrir. Ge vԥ La oksidlԥri NO
-nun N
2
–y
ԥ çevrilmԥsi selektivliyini artırır. (8.29) tԥnliyi
305
üzr
ԥ NO-nun maksimal konversiyası katalizator vԥ
temperaturdan asılıdır. Bel
ԥ ki, Pt/Al
2
O
3
katalizatoru
i
útirakı ilԥ
Ɍ=140
°ɋ-dԥ konversiya 50%, Pt/SiO
2
katalizatoru üçün
Ɍ=90
°ɋ-dԥ konversiya 75% olur.
Suyun i
útirakı NO-nun N
2
–y
ԥ çevrilmԥsi konver-
siyasını azaldır. Pt/Al
2
O
3
katalizatoruna Na
+
ionunun
daxil edilm
ԥsi NO-nun N
2
–y
ԥ çevrilmԥ konversiyasını
30%-d
ԥn 75%-ԥ qԥdԥr artırır. Katalizatorun Na
+
il
ԥ
promotorla
údırılması (8.29) tԥnliyi üzrԥ gedԥn reaksiyanın
sür
ԥtini 30 dԥfԥ artırır. Promotorun ԥlavԥ olunması yԥqin
ki, NO – nun hemosorbsiyasının artmasına v
ԥ sonra da
Pt katalizatoru üz
ԥrindԥ dissosasiyasına sԥbԥb olur.
Azot oksidl
ԥrinin (NO
x
) karbon 2-oksidl
ԥ reduk-
siyası. Azot oksidl
ԥrinin karbon monooksidi vasitԥsilԥ
reduksiyası (8.31) t
ԥnliyi üzrԥ baú verir:
2NO + 2CO
⎯→
⎯
N
2
+ 2CO
2
............(8.31)
Bu reaksiya 150-350
°ɋ temperaturda Fe, Cu, Ni, Cr,
Co oksidl
ԥri vԥ ya nԥcib metalların ԥsasında hazırlanan
katalizatorların i
útirakı ilԥ aparılır. Bu istiqamԥt ekoloji
katalizd
ԥ olduqca perspektivdir, çünki tullantı qazlarının
eyni zamanda h
ԥm ɋɈ vԥ hԥm dԥ azot oksidlԥrindԥn
(NO
ɯ
) t
ԥmizlԥnmԥsinԥ imkan yaradır. Mԥqsԥdli reaksiya
306
il
ԥ yanaúı yan reaksiya – NO –nun N
2
O ya reduksiya
prosesi d
ԥ gedir. (8.32):
2NO +
ɋɈ
⎯→
⎯
N
2
Ɉ + ɋɈ
2
.................(8.32)
Ɉ
2
v
ԥ ya havanın iútirakı ilԥ (8.33) reaksiyasının
getm
ԥsi dԥ mümkündür:
ɋO + Ɉ
2
⎯→
⎯
ɋɈ
2
.................................(78.33)
Katalizatorun hazırlanma üsulunun da onun aktivliyin
ԥ
t
ԥsiri çoxdur.
8.5.3. Azot oksidl
ԥrinin (NO
x
) ammonyak il
ԥ
reduksiyası.
Azot oksidl
ԥrinin ammonyak vasitԥsilԥ reduksiyası
270-390
°ɋ temperaturda (8.34–8.36) tԥnliklԥri üzrԥ baú
verir:
3N
2
O + 2NH
3
⎯→
⎯
4N
2
+ 3H
2
O ..................(8.34)
6NO + 4NH
3
⎯→
⎯
5N
2
+ 6H
2
O ..................(8.35)
6NO
2
+ 8NH
3
⎯→
⎯
7N
2
+ 12H
2
O .................(8.36)
Reduksiyaedici kimi ammonyak v
ԥ ya onun
tör
ԥmԥlԥrindԥn istifadԥ sԥnaye qazlarının vԥ elektrik
stansiyalarda
ԥmԥlԥ gԥlԥn qazların azot oksidlԥrindԥn
t
ԥmizlԥnmԥsi zamanı tԥcrübԥdԥn keçirilir. Prosesin
effektivliyini artırmaq üçün amonyakın miqdarı
stexiometrik qiym
ԥtdԥn müԥyyԥn qԥdԥr artıq götürülür.
307
Bu halda amonyakın bir hiss
ԥsi ԥlavԥ oksidlԥúmԥ
reaksiyalarına s
ԥrf olunur:
2N
ɇ
3
+ 5/2
Ɉ
2
⎯→
⎯
N
Ɉ
2
+ 3
ɇ
2
Ɉ ...................(8.37)
2N
ɇ
3
+ 3/2
Ɉ
2
⎯→
⎯
N
2
+ 3
ɇ
2
Ɉ .....................(8.38)
Ammonyakın buraxıla bil
ԥn qatılıq hԥddi: BBQH
(N
ɇ
3
)=20 mq/m
3
, azot oksidl
ԥrinin buraxıla bilԥn qatılıq
h
ԥddi BBQH (NOx)=5 mq/m
3
. Odur ki, azot oksidl
ԥrinin
ammonyakla reduksiyası zamanı reduksiyaedicinin
düzgün dozalara bölünm
ԥsi vacibdir. Bundan baúqa
amonyak artıqlı
÷ında ammonium-sulfat ԥmԥlԥ gԥlir ki, o
da t
ԥmizlԥyici qur÷uların mԥhsuldarlı÷ına mԥnfi tԥsir
göst
ԥrir. Bu prosesi aparmaq üçün Fe, Cr, Cu, V oksidlԥri
v
ԥ Pt ԥsasında hazırlanan katalizatorlardan istifadԥ
olunur. V
2
O
5
/TiO
2
katalizatoru daha çox öyr
ԥnilmiú vԥ
effektiv hesab olunur. NO-nun ammonyakla reduksiyası
zamanı N
2
O–nun
ԥmԥlԥ gԥlmԥsi müúahidԥ olunur.
Yüks
ԥk temperaturlarda suyun ԥlavԥ olunması aktivliyi vԥ
selektivliyi artırır, bel
ԥ ki, ammonyakın oksigenlԥ
oksidl
ԥúmԥsini lԥngidir.
8.5.4. Azot oksidl
ԥrinin karbohidrogenlԥrlԥ
reduksiyası.
Ad
ԥtԥn çox zaman reduksiyaedici kimi metandan
istifad
ԥ olunur (8.39 – 8.31):
308
4N
2
O + CH
4
⎯→
⎯
4N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O ..................(8.39)
4NO + CH
4
⎯→
⎯
2N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O ...................(8.40)
2NO
2
+ CH
4
⎯→
⎯
N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O ....................(8.41)
Reduksiyaedici kimi propandan (C
3
H
8
) istifad
ԥ
olunduqda ba
ú verԥn reksiyalar (8.42 – 8.44):
10 N
2
O + C
3
H
8
⎯→
⎯
10 N
2
+ 3 CO
2
+ 4 H
2
O .....(8.42)
10 NO + C
3
H
8
⎯→
⎯
5 N
2
+ 3 CO
2
+ 4H
2
O ..........(8.43)
10 NO
2
+ 2C
3
H
8
⎯→
⎯
5 N
2
+6 CO
2
+ 8 H
2
O ..........(8.44)
v
ԥ propendԥn (C
3
H
6
) istifad
ԥ olunduqda baú verԥn
reaksiyalar (8.45 – 8.47):
9 N
2
O + C
3
H
6
⎯→
⎯
9 N
2
+ 3 CO
2
+ 3 H
2
O .........(8.45)
18 NO + 2 C
3
H
6
⎯→
⎯
9 N
2
+ 6 CO
2
+ 6 H
2
O .........(8.46)
18 NO
2
+ 4 C
3
H
6
⎯→
⎯
9 N
2
+ 12CO
2
+ 12 H
2
O.....(8.47)
Azot oksidl
ԥrinin reduksiya reaksiyasında karbo-
hidrogenl
ԥrin aktivliyi onların molekula kütlԥsi vԥ quruluúu
il
ԥ müԥyyԥn edilir. Karbohidrogenlԥrin molekula çԥkisi
artdıqca onların reaksiya qabiliyy
ԥtlԥri dԥ artır.
Karbohidrogenl
ԥrin aktivliyi aúa÷ıdakı sıra üzrԥ artır:
Alkinl
ԥr>alkenlԥr>aromatik karbohidrogenlԥr>alkanlar
(8.39 –8.47) reaksiyalarını sür
ԥtlԥndirԥn vԥ aúa÷ıdakı
(8.48) t
ԥnlik üzrԥ gedԥn reaksiyanı lԥngidԥn katalizatorlar
t
ԥcrübi ԥhԥmiyyԥt kԥsb edir.
309
ɋ
n
H
m
+ (n + m/4) O
2
⎯→
⎯
nCO
2
+ m/2 H
2
O ......... (8.48)
Bu reaksiyalarda
ԥnԥnԥvi katalitik sistemlԥr olaraq nԥcib
metallar, keçid metalların oksidl
ԥri vԥ seolitlԥr istifadԥ
olunur. Bundan ba
úqa silindrikúԥkilli gillԥrdԥn sintez
olunan, yüks
ԥk aktivliyԥ vԥ hidrotermiki möhkԥmliyԥ malik
olan nanokristallik katalizatorların yeni növl
ԥri perspektiv
hesab olunur. (8.39 – 8.47) reaksiyaları
ԥsasԥn 200-
600
°ɋ temperatur intervalında baú verir.
8.5.5. Azot oksidl
ԥrinin oksigenli birlԥúmԥlԥrlԥ
reduksiyası.
Azot oksidl
ԥrinin reduksiya prosesi karbohidro-
genl
ԥrin oksigenli törԥmԥlԥrindԥn metil vԥ etil spirtlԥri,
h
ԥmçinin dԥ dietilefirinin iútirakı ilԥ daha effektiv baú verir.
NO-nun oksigenli birl
ԥúmԥlԥrlԥ reduksiya prosesi
a
úa÷ıdakı reaksiya tԥnliklԥri üzrԥ gedir:
6 NO + 2 CH
3
OH
⎯→
⎯
3 N
2
+ 2 CO
2
+ 4 H
2
O ……(8.49)
6NO + C
2
H
5
OH
⎯→
⎯
3 N
2
+ 2 CO
2
+ 3 H
2
O …….(8.50)
6NO + CH
3
OCH
3
⎯→
⎯
3 N
2
+ 2CO
2
+ 3H
2
O ……. (8.51)
Bu reaksiyada Ag/Al
2
O
3
katalizatoruna n
ԥzԥrԥn
CuSO
4
/TiO
2
daha selektiv hesab olunur.
CuSO
4
/TiO
2
+Ag/Al
2
O
3
+Pt/TiO
2
qarı
úı÷ı hԥtta suyun
i
útirakı ilԥ öz aktivliyini qoruyub saxlayır. Dimetil efiri
a
úa÷ı faizli Pd katalizatorunun iútirakı ilԥ NO–nu
310
reduksiya edir. Katalizatorları aktivliyin
ԥ görԥ aúa÷ıdakı
sıra üzr
ԥ düzmԥk olar:
3Ag,Pd0.01/MOR > 3Ag,Pd0.1/MOR > 3Ag, Pd1/MOR .
250-500
°ɋ temperaturda oksigenin iútirakı ilԥ azot
oksidl
ԥrinin reduksiyası prosesindԥ istifadԥ olunan
katalizatorlar a
úa÷ıdakı aktivlik sırası ԥmԥlԥ gԥtirirlԥr:
MoO
3
/Al
2
O
3
>V
2
O
5
/Al
2
O
3
>
γ-Al
2
O
3
.
Azot oksidl
ԥrinin NO
x
gümü
ú katalizatorları üzԥrindԥ
reduksiya prosesi öyr
ԥnilmiúdir. Reduksiyaedicilԥrin
aktivlik sırasının a
úa÷ıdakı ardıcıllı÷ı tԥklif olunmuúdur:
metanol < etanol <2-propanol, aseton.
8.5.6. Oksidl
ԥúdirici üsulla qazların azot
oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥsi.
Bu üsul azot oksidl
ԥrinin qabaqcadan oksidlԥúdirilԥrԥk
sonra da NO
2
v
ԥ N
2
O
3
–ün müxt
ԥlif uducularda
udulmasına
ԥsaslanır.
NO – nun qaz fazada oksigen il
ԥ oksidlԥúmԥsi
üsulu az effektiv hesab olunur, çünki oksidl
ԥúmԥ sürԥti
çox a
úa÷ı olur. Oksigenlԥ zԥnginlԥúdirilmiú havadan vԥ
ozondan (O
3
) istifad
ԥ olunması mԥqsԥdԥuy÷un deyil, ona
gör
ԥ ki, bu halda da onların çox az hissԥsi reaksiyaya
daxil olurlar. NO-nun maye fazada qaz
úԥkilli oksigen ilԥ
oksidl
ԥúmԥsi üsulu isԥ daha effektiv hesab olunur. Bu
311
halda NO-nun oksidl
ԥúmԥsi ԥsasԥn tor úԥkilli doldurmalı
kolonda maye fazada aparılır, sonra diametri kiçik olan
kalonda m
ԥhlul ԥlavԥ olunaraq sirkulyasiya olunan oksi-
gen il
ԥ doydurulur. Çıxan qazlarda azot oksidlԥrinin miq-
darı 0,02–0,03% (h
ԥcm) olur. Oksidlԥúmԥnin effektivliyi
ozonla
údırılmıú oksigenin sirkulyasiyası vԥ daha aktiv
oksidl
ԥçdiricilԥrin, mԥsԥlԥn, ozonun istifadԥ olunması ilԥ
artırıla bil
ԥr. Azot oksidlԥrinin oksigen ilԥ maye fazada
oksidl
ԥúmԥsi qur÷usunun texnoloji sxemi úԥkil 8.22-dԥ
göst
ԥrilmiúdir.
312
Azot oksidl
ԥrinin absorbsiyası üçün su, qԥlԥvi
m
ԥhlulları, selektiv sorbentlԥr, turúular vԥ oksidlԥúdirici-
l
ԥrdԥn istifadԥ olunur. Prosesi intensivlԥúdirmԥk mԥqsԥ-
dil
ԥ katalizatordan istifadԥ olunur. Bu halda qazların azot
oksidl
ԥrindԥn tԥmizlԥnmԥ dԥrԥcԥsi 97%-ԥ çatır.
8.5.7. Tullantı qazlarının azot oksidl
ԥrindԥn
sorbentl
ԥr vasitԥsilԥ tԥmizlԥnmԥsi.
II
6
2
I
III
IV
V
7
4
1
3
5
ùԥkil 8.22. Oksigenin iútirakı ilԥ maye fazada azot
oksidl
ԥrinin oksidlԥúmԥsi prosesinin texnoloji sxemi:
1 -
ԥsas oksidlԥúdirici kalon; 2 – tor; 3 – filtr; 4 - ԥlavԥ
kalon; 5 – axın boruları; 6 – ilanvari boruları olan
soyuducular; 7 – oksigeni sirkulyasiya ed
ԥn
kompressor; I – çirkli qazlar; II – t
ԥmizlԥnmiú qazlar;
III – su; IV – oksigen; V – 60-65% - li nitrat tur
úusu.
|