Нуриддинова М. И. Табиатшуносликни ўқитиш методикаси ЎҚув қЎлланма kirish

Vatanparvarlik va baynalmilalchilikni tarbiyalash. Jamiyatimizda vatanparvarlik tarbiyasini baynalmilalchilik tarbiyasisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Buning uchun tabiat muhofazasi katta material beradi. Shunga ko’ra vatanparvarlik tarbiyasini atrof tabiatni o’rganish bilan boshlash kerak. Bolalikdan yaqin bo’lgan jonajon o’lka tabiati inson uchun doimiy yo’ldir. Ayni paytda u «Vatan» to’g’risidagi keng tushunchaning tarkibiy elementidir.
O’lkashunoslik ishlari, maktab uchastkasidagi mehnat, ekskursiyalarda jonajon o’lkani o’rganish o’quvchilar xotirasida chuqur iz qoldiradi, o’z o’lkasiga muhabbatni mustahkamlaydi, uning boyliklarini qo’riqlash, ulardan oqilona foydalanish zarurligi to’g’risidagi ongni shakllantiradi. O’lka tabiati, uning boyliklari, xo’jalik xususiyatlari bilan tanishtirish o’quvchilarning sinfda olgan bilimlarini jamiyatimiz xalqining turmushi va mehnat faoliyati bilan bog’lashga yordam beradi. Masalan, «Foydali qazilmalar» va «Mamlakatimiz tabiatining xilma-xilligi» mavzulari. (3-4-sinf «Tabiatshunoslik» darsliklari)
Tabiatga muhabbat va uni saqlash hamda muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash. Tabiatga muhabbat – katta va murakkab hissiyotdir. U yuqori ruhiy va aqliy doiralarni o’z ichiga oladi, murakkab psixik kompleksni hosil qiladi. Bu hissiyotni tarbiyalashni bolalikning erta yoshidan boshlash kerak, chunki bolada jonajon tabiatga muhabbat bilan birga jonajon o’lkaga, jonajon mamlakatga ko’ngil qo’yish o’sib boradi. Bolalikda tug’ilgan bu hissiyot maktab yillarida rivojlanib va boyib boradi, bunga ma’lum darajada tabiatshunoslik yordam beradi, u tabiat go’zalligini qabul qilishgagina emas, balki uni muhofaza qilishga, ularni faqat himoya qilibgina emas, balki ko’paytirishga o’rgatadi.
O’lkamiz fuqarolari tabiatni ehtiyot qilishlari, uning boyligini muhofaza qilishlari kerak degan iboraning ma’nosini tushuntira borib, uni M.Prishvinning: «Biz tabiatimizning egalari va biz uchun u – hayotning ulkan qimmatbaho narsalari bilan to’lgan quyosh omboridir. Bu qimmatbaho boylikni muhofaza qilish yetarli emas, ularni kashf qilish va ko’rsatish kerak. Baliq uchun toza suv kerak – suv havzalarini himoya qilishimiz kerak. O’rmonlarda, cho’llarda, tog’larda turlicha qimmatli hayvonlar bor – o’rmon, cho’l va tog’larimizni himoya qilaylik. Baliqqa – suv, qushga – havo, darrandaga – o’rmon, cho’l, tog’lar kerak. Insonga Vatan va tabiatni muhofaza qilish – demak, Vatanni himoya qilish kerak» degan ajoyib so’zlari bilan mustahkamlash mumkin.
Atrof-muhitga ongli munosabatni tarbiyalash uchun birinchi sinfdan boshlaboq atrofdagi olam bilan tanishtirish bo’yicha mashg’ulotlarda (tabiiy xarakterdagi maqolani o’qilgandan keyin) bolalar oldiga amaliy vazifalar qo’yish zarur.
Ikkinchi sinfda shu predmet bo’yicha bilimlar doirasi kengaytirilayotganda nazariy bilimlar, amaliy mashg’ulotlar (qishlovchi qushlarga yordam, yashil ko’chatlarni himoya qilish, erta gullovchi o’simliklarni qo’riqlash, hayvonlarga ehtiyotkorona munosabatda bo’lish) bilan bog’lanadi.
Uchinchi sinfda tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilish bo’yicha odamlar mehnatiga alohida e’tibor beriladi.
To’rtinchi sinfda tabiat muhofazasi bo’yicha bilimlar quyidagi tartibda sistemalashadi (muntazamlashadi): jonajon o’lka tabiati, Vatanimiz tabiati, insonning tabiatdan farqlanishi va uni qo’riqlashi. O’quvchilarni, tabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Qonunini bajarish degan xulosaga olib kelinadi. Konstitutsiyada yozilgan tabiat muhofazasi to’g’risidagi Qonun mamlakatimizda tabiatni qo’riqlash bo’yicha amalga oshirilgan siyosatning natijasida deb qaraladi, bu siyosat dastlabki tabiatni muhofaza etish hujjatlari bilan bog’langan.
Muhimi shundaki, tabiatshunoslik darslari o’quvchilarni bilim bilan boyitibgina qolmasdan, balki Vatan uchun iftixor tuyg’ularini ham mustahkamlaydi.