O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

0 ‘t hosil bo ‘lishi
(
xolerez
)- uzluksiz 
ketadi, 
o
7 
ajralishi
fxolekinez)-davriy, ovqat iste’mol qilgandagina sodir boMadi. 
Nahor paytida o ‘t ichakka tushmaydi, o‘t pufagida yig‘iladi va u yerda depo sifatida 
saqlanadi, ham da quyüqlashadi, shuning uchun ham ikki xi! o ‘t tafovut qilinadi-
jigarvapufako'tlari.
. . . .
0 ‘t bir vaqtning o ‘zida ham shira, ham ekskret moddadir. 0 ‘tning tarkibida har 
xil endogen va ekzogen moddalar ajraladi, biroz fermentativ faollikka ega. Jigar 
o ‘tining PH 7 ,3 -8 ,0 ga teng, o ‘t pufagida saqlangan o ‘tning PH 6,0-7,0 ga teng 
bunga sabab pufakda o‘ming tarkibidagi gidrokarbonatlar so‘rilishi va o ‘t kislotalari 
tuzlari hosil boMishidir. Jigar o ‘ti suyuq, oltinga o ‘xshash sariq rangga ega, 
solishtirm a og ‘irligi 1,008-1,015 ga teng, pufakda saqlangan o ‘t esa (suv va min­
eral tuzlar so ‘rilishi hisobiga) quyuq, rangi to'q sariq, solishtirma og‘irligi 1,026-
1,048 ga teng, o ‘t yoMlarida ishlab chiqarilgan mutsin hisobiga o ‘t yopishqoqligi 
ortadi.
0 ‘t glikoxol (80% ) va tauroxol (20% ) kislotalarini saqlaydi. Odamlarda asosiy 
o ‘t pigm enti bilirubin b o ‘lib qizg ‘ish-sariq rangga ega. Bilirubin oksidlanishi 
natijasida ichaklarda hosil boMuvchi ikkinchi pigment biliverdin zangori rangga 
ega. 0 ‘t tarkibiga fosfolipidlar, o ‘t kislotalari, xolesterin, oqsil va bilirubin kiruvchi
286
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lipoproteinli birikma
majmuasi bor. Bu birikm a ichakda lipidlaming tashilishi, 
ulaming ichak jig ar orasida aylanib yurishi va um um iy modda almashinuvida katta 
ahamiyat kasb etadi.
Parasimpatik nerv tolalari qitiqlanganda o ‘t hosil bo ‘lishi va ajralishi kuchayadi, 
simpatik tola qitiqlanganda esa, aksincha susayadi. Parasimpatik tola qo‘zg‘alganda 
o ‘t pufagi tanasi mushaklari qisqaradi, sfinkterlari esa bo‘shashadi, natijada o ‘t 
o ‘n ikki barmoqli ichakka ajraladi. Simpatik nerv q o ‘zg ‘algan da sfinkter qisqaradi 
va o ‘t pufagi tanasi bo‘shashadi.
0 ‘t haydovchi gumoral omillarga birinchi bo‘lib o ‘tningo‘zi kiradi. Shuningdek, 
gastrin, XSK-PZ, sekretin, prostoglandinlar
ham o ‘t ishlab c h iq arilish in i 
kuchaytiradi. Tuxum sarig‘i, sut, yog‘lik ovqatlar, non, go‘sht kabi oziq m oddalar 
o ‘t hosil bo‘lishini va ajralishini kuchaytiradi.
0 ‘t ajralishini XSK-PZ, gastrin, sekretin, bom bezin, atsetilxolin, gistam inlar 
kuchaytiradi, glukagon, kalsitonin, VIP, PP lar tormozlaydi.
Ichak sh irasi ta rk ib i va xossalari. Ichak shirasi ichakning shilliq qavatida 
joylashgan (duodenal, yoki brunner, ichak burm alaridajoylashgan liberkyun, ichak 
epiteliotsitlari, bokalsim on hujayra, ponet hujayrasi) bezlar mahsulidir. K atta 
yoshdagi odamlarda birsu tk ad a2 -3 litr ichak shirasi ajraladi. Shira PH 7,2 da 9,0 
gacha ajraladi, u suv va quruq anorganik va organik moddalardan iborat. Shira 
tarkibida anorganik moddalardan bikorbonatlar, xloridlar, natriy, kalsiy, fosfatlardan 
bor. Organik tarkibiga oqsil, aminokislatalar, mutsinlar kiradi. Ichak shirasi tarkibida 
20 dan ortiq gidrolitik fermentlar mavjud. Bularga 
eraerokinaza,peptidazalar, ishqoriy
fosfataza, nukleaza, lipaza, fosfolipaza, amilaza, lakiaza va saxarazalar
kiradi. 
Fermentlaming ichak shirasi, asosan, shilliq qavatidan yemirilgan epiteliotsitlar 
tarkibida tushadi. Katta miqdordagi fermentlar epitelotsitlar yuzasiga shim dirilib 
olinadi vadevoroldi hazmida ishtirok etadi.
Ichakda shira ajralishiningboshqarilishi.
Ingichka ichak bezlari faoliyati mahalliy, 
reflektor mexanizmlari, hamda gumoral ta’sir qilish va ximus tarkibidagi m oddalar 
ta ’sirida boshqariladi. Ingichka ichak shilliq qavati mexanik qitiqlansa kam ferm ent 
saqlovchi suyuq shira ajraladi. Oqsil, yog‘ g idrolizi natijasida hosil b o ‘lgan 
mahsulotlar, xlorid kislota, pankreatik shiralam ing shilliq qavatga mahalliy ta ’siri 
fermentga boy ichak shirasi ajralishini ta ’m inlaydi. Ichak shirasi ajralishini G IP , 
VIP, motilinlar ham kuchaytiradi. Ingichka ichak shilliq qavatida hosil boMadigan 
enterokrinin va duokrinin gormonlari liberkyun v a bruner bezlari shira ajratish 
faoliyatini kuchaytiradi. Shira ajratishni som atostatin tormozlaydi.
Ingichka ic h a k d a g i bo‘shliq va d e v o ro ld i h a z m la ri. Ingichka ich ak d a 
ikki xil: bo‘shliqdagi vadevoroldi hazmlari tafovut qilinadi.