O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 13,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/238
tarix22.10.2023
ölçüsü13,57 Mb.
#159708
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   238
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.)

R e ß e k s l a r n in g s in fla n is h i.
O dam v a h a y v o n la rd a ju d a k o ‘p r e f le k s la r 
o ‘rganilgan. B a rc h a reflekslam i qaysidir b ir xususiyatiga ko‘ra alo h id ag u ru h larg a 
ajratiladi. B iologik aham iyatiga ko‘ra barcha reflekslam i 
ovqatlanish, himoyalanish,
tu sm o lla sh -o ‘rg a n ish , jin s iy
va boshqa reflek slarg a b o ‘linadi. Individni o vqatga 
b o ‘lgan e h tiy o jin i q o n d irish g a y o ‘n a ltirilg a n b arc h a h arakatlam i o v q atlan ish
reflekslariga kiritiladi.
0 ‘zini va o ‘z ig a y aqinlam i ja b rlan ib q o lish d an saqlovchi harakatlar -
him oya
refleksla rid h .
0 ‘rganish reflekslari yordam ida yangi n arsa o ‘rganiladi. Jinsiy reflekslar o ‘ziga 
o ‘xshaganni y ara tish va voyaga y etk az ish g a qaratiladi.
R etseptorlam ing joylanish joyiga ko ‘ra - teri, k o ‘rish, eshitish, hidlash reflekslari 
m avjud. B u la m in g barini 
ekstroretseptorli reflekslar
deb ataladi; ichki a ’zolardagi 
re ts e p to rla rd a n b o sh la n ad ig an re fle k s la m i 
intero relsep to rli,
m uskul, p ay va 
b o ‘g ‘i m l a r d a g i r e t s e p t o r l a r i s h t i r o k i d a y u z a g a k e la d ig a n h a r a k a tla r n i 
p ro p rio re tse p to rli
reflekslar deyiladi.
R e fle k sla m in g ja v o b reaksiyalariga k o ‘r a reflekslam i 
harakatlantiruvchi
va 
sekretor,
y a ’ni sh ira ishlab chiqaruvchi reflekslarga bo ‘linadi. H arakatlanuvchi 
reflekslarda j a v o b reaksiyasi muskul q isq arish i orqali am alga oshadi, se k re to r -
shira ch iqaruvchi reflekslarda ja v o b reaksiyasi bez to ‘qimalaridan suyuqlik chiqishi 
bilan k o ‘rinadi.
R efleksni a m a lg a oshiruvchi nerv m arkazini m arkaziy nerv tizim ining qaysi 
bo ‘lim id ajo y lash g a n Iig ig ak o ‘rareflekslam i 
orqam iya, uzunchoq miya, o 'rta m iya ,
m iyacha, o r a liq m iy a v a p o ‘stloq
reflek slarig a boMinadi.
Hosil b o ‘lish ig a ko ‘ra reflekslam i 
sh a rtsiz v a sh a rtli
reflekslarga boMinadi. Bu 
reflek slam in g x ususiyatlari keyinroq to ‘la bayon qilinadi.
N erv m a r k a z la r i v a u la rd a n q o ‘z g ‘a lish n in g o ‘tish xususiyatlari. N e r v
markazi deganda, m arkaziy nerv tizimining turli darajalarida joylashgan organizmning 
funksiyasini b o sh q a rish d a o 'z a ro k elishib faoliyat k o ‘rsatadigan nerv tuzilm alari 
y ig ‘indisiga aytiladi. Aniq birrefleksning am alga oshishini tashkil qiluvchi markaziy 
neyronlar g u ru h i harn nerv m arkazi deyiladi. N erv markazi tushunchasiga harn 
anatom ik, h a m flziologik m a’no b eriladi. A natom ik tasavvur qilinganda m arkaziy
56
www.ziyouz.com kutubxonasi


nerv tizimining m a’lum jo y id a to ‘plangan neyronlar tu shunilgan. U joyni elektr toki 
bilan q o ‘z g ‘atish yoki kesib tash lash orqali funksional ah a m iy a ti aniqlanadi.
Surunkali tajrib alar n atija sid a nerv m arkazi h aq id a ta sa v v u r tobora kengayib 
borib, u yoki bu fim ksiyani am alg a oshishini t a ’m in lo v ch i neyronlar guruhlari 
m arkaziy nerv tizim ining turli d arajalaridajoyiashgan b o ‘lib, h ar bir darajadagi nerv 
m arkazi am alga oshirilayotgan funksiyani qaysidir b ire le m e n tin i ta ’minlaydi. Shu 
sababli nerv m arkazi m arkaziy nerv tizim ining k ich ik b irc h e g a ra la n g a n jo y degan 
tasav v u r o ‘m iga, flziologik nuqtayi nazarda n erv m a rk a z i dcganda - bu nerv 
elem entlari guruhlarini funksional birikishidan h osil b o ‘lgan tuzilm a tushunilib, 
uning m aqsadi m urakkab refleks faoliyatini b ajarish h iso b la n a d i. Rus olimi A. A. 
U xtom skiy bunday tuzilm ani «yulduzlardan» iborat « y u ld u z » turkum i deb atagan. 
B unday fiziologik birlashm aga m isol qilib nafas m a rk a zin i keltirishim iz mumkin, 
uning elem entlari orqa, uzunchoq, o ‘rta, o raliq m iy a d a v a k atta yarim sharlar 
p o 's tlo g 1 ida jo yiashgan. B archa elem entlar birlash ib b ir-b irlarin i toMdirib nafas 
tizim i ishini organizm holati va ehtiyojiga m os h old a ish lash in i tashkil etadi.
Nervmarkazlari ishida birqator umumiy xususiyatlar m avjud b o lib , ulami o ‘r^anish 
N . Ye. Vvedenskiy, Ch. Sherrington, A. A. U xtom skiy v a boshqalar tomonidan 
boshlangan. U lam ing bu xususiyatlari asosan q o ‘z g ‘alish v a torm ozlanish jarayonlari 
bilan bog'liq. N erv m arkazlarini hosil qiluvchi n ey ro n la r zanjirining tuzilishi va 
sinapslardan qo ‘z g ‘alishning o ‘tishi m arkazning x ossalarini belgilaydi.

Yüklə 13,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   238




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin