O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

3. Immunitetningpasayishi.
G lukokortikoidlar ham hujayra immunitetini, ham 
gum oral im m unitetini b o ‘g ‘adi, bu h o lat antitelaîam ing hosil b o lis h i va fagotsitoz 
jarayonining pasayishi bilan b o g ‘liqdir. Organizm uzoq m uddatglukokortikoidlam i 
qabul q ilsa, tim u s v a lim foid to 'q im a si involyutsiyaga uchraydi, b uning natijasida 
q onda lim fo tsitla r soni kam ayib k etadi. U zoq vaqt glukokortikoidlam ing qabul 
qilinishi jid d iy holatlarni yuzag a c h iq arad i, organizm ga ikkilam chi infeksiyalar 
tushish xav fin i kesk in oshiradi.
4. Arterial bosimni m e ’yorda ushlashdagi ishtiroki.
G lukortikoidlar qon-tom irlam i katexolam inlar ta ’siriga sezuvchanligini oshiradi, 
b u esa g ip e rten ziy ag a olib k eladi. A rterial bosim ning ortishiga m a’lum darajada 
m in eralokortikoidlam ing ham aham iyati (organizm da suv va natriyning ushlanishi) 
bor. G ip e rte n z iv effekt k araxtlikka q arshi ta’sim ing asosiy kom ponenti b o ‘lib 
hisoblanadi (k arax tlik doim arterial bosim ning keskin tushib ketishidan yuzaga 
keladi). B u g o rm o n la m i karax tlik k a q arshi faolligi giperglikem iya holati bilan 
bo g ‘liqdir. G lukokortikoidlam ing organizm da hosil boMishi su tkalikritm gaega. Bu 
go rm o n lar aso siy qism ining h o sil boMishi ertalabki soatlarga to ‘g ‘ri keladi. Buni 
b iiish , u z o q v a q t g lu k o k o rtik o id la r b ila n d avolashda su tk alik dozani to*g‘ri 
taqsim lash u chun zarur.
G lu k o k o rtik o id lar sekretsiyasi kortikotropin gorm oni tom onidan boshqariladi. 
T u rli stre s s stim u lla ri o rg a n iz m g a t a ’sir etilganda ham u la m in g sekretsiyasi
170
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kuchayadi, bu esa moslashish (adaptatsiya) sindrom ining rivojlanishiga turtki berad i.
Jinsiy gormonlar.
Buyrak usti b ez in in g to ‘r so h a si jin siy gorm onlam i h a d d a n
k o ‘p a jra tib c h iq a rsa , ad re n o g en ita l s in d ro m in in g ikki tipi v u ju d g a k e la d i: 
g e te ro s e k s u a l va iz o se k su a l. G e te r o s e k s u a l s in d ro m i q a ra m a -q a rs h i j i n s
gorm onlarini k o ‘p ishlab chiqarishdan y u z a g a k e la d i va qaram a-qarshi jin s g a x o s
boMgan ikkiiamchi jinsiy belgilar rivojlanadi. Izoseksual sindromi o 'zjin sig a m an su b
gorm onlam i k o ‘p ishlab chiqarishidan y u z a g a k e la d i va jin siy b alog‘atg a y e tish
tezligi ortib k etad i.
B u y ra k u sti b e z la ri p o ‘stlog‘in in g g ip o - v a g ip e rfu n k s iy a s id a o r g a n iz m d a
r o ‘y b e r a d ig a n o ‘z g a rish la r¡. H ay v o n lard a b u y ra k usti bezlari p o ‘stlo g ‘Í o lib
tashlansa, u lar tezd a o ‘lib qoladi. Buning asosiy sa b ab i - siydik bilan ko ‘p m iq d o rd a 
natriy y o 'q o iish i va buning natijasida qo n va t o ‘qim alardagi natriyning k e sk in
kam ayishidandir. O rganizm ga k o ‘p m iq d o rd a n a triy yuborib, bu hayvonlar u m rin i 
b ir n echa v aqtga c h o ‘zsa b o ia d i.
Odamda brom a kasalligiyoki Addison kasalligi
nom li og ‘ir kasallikda b u y ra k
usti b ez la rin in g p o ‘st!og‘idan g o rm o n lar c h iq is h i keskin kam ayadi. D astlab k i 
belgilar: teri, ayniqsa q o ‘l, bo‘yin, yuz terisi b ro n z a tusiga kiradi (nomi ham sh undan 
kelib chiqqan), yurak muskuii zaiflashadi, j ism o n iy m ehnat paytida, sh u n in g d e k , 
aqliy ish bajargan paytida ham bem or te z ch arch ay d i (asteniya). Ishtahasi y o ‘q o la d i, 
k o ‘ngli ay n iy d i, q u sa d i, ichi k etadi. B e m o r so v u q q a , o g ‘ritu v ch i t a ’s ir la rg a
sezuvchan va yuqum li kasalliklarga k o ‘proq m oyilroq boMib qoladi. Juda ozib ketadi 
va asta-sekin butunlay holdan toyadi. K o ‘p in c h a o ‘lim bilan tugaydi. B uyrak u sti 
bezlari p o ‘stlog‘ining preparatlari A ddison kasalligi bilan og‘rigan bem orlarhayotini 
qism an yengillashtiradi va ulam tng m e h n at q o b iliy atin i b ir qadar sa q lab tu rad i.
B uyrak usti bezlari p o ‘st!og‘ining gip erfiin k siy asi kam roq uchraydi; b u y ra k
usti bezining - gipem efrom asida k u zatilad i. A y n i vaqtda bezning p o ‘stlo g ‘ id a n
chiqadigan g o rm onlam ing miqdori o rtib g in a q o lm a y , balki ulam ing sífati h a m
buziladi: asosan ikkita jin siy gorm onlar ish lab ch iq arad i, norm ada esa buyrak u sti 
bezlari bu gorm onlam i ju d a kam ishlab chiqaradi. 3 - 4 yashar bolalarda g ipem efrom a 
uchrasa, ular erta b alo g ‘atga yetib, so q o li o ‘sg a n i va qov sohasida ju n b o sg a n i 
kuzatilgan. G ipem efrom a ayollarda uchrasa, h a y z k o 'rm a y qoladi, soqol chiqadi va 
ovozi xuddi erkaklam ikiga o ‘xshab d a g ‘alla sh ib qo lad i.