O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 13,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
silliq tetanus
deb ataladi. T etan u s - bu m uskullam ing kuchli va davomli qisqarishidir. Bu holatni quyidagicha tushuntiradilar: hujayra ichidagi kalsiy konsentratsiyasining ortishi, ak tin v a m io zin o ‘rtasid ag i m u n o sa b a tn i am alga oshiradi v a k o ‘ndalang k o ‘prikchalar yordamida muskul kuchining generatsiyasi uzoq davom etadi. C hastotasi nisbatan past boMgan ritm ik impulslar muskulga ta’sir qilganda tishli tetanus sodir boMadi. Bu holda qisqarishlar summatsiyasi yuz beradi, lekin bunday sum m atsiya chala summatsiya deyiladi. Tetanik ta’sir to‘xtatilgach, muskul tolalari avvaliga to ‘ia b o ‘shashmaydi, keyingina tiklanadi. Bu hodisa tetanusdan keyingi yoki qoldiq kontraktura deb ataladi. Tetanus qisqarishlari qo ‘shilishining mexanizmi. Tetanik qisqarish balandligi yakka qisqarishning maksimal amplitudasidan ancha ortiq boMadi. Gelmgols (1847- y.) fikricha, navbatdagi har bir im pulsda muskul shu payt bo‘shashib turganday kaltalanadi, deb faraz qildi va bu jaray o n g a superpozitsiya, y a’ni «qisqarishlarning taxlanishi» deb nom berdi. A m m o keyingi tad q iq o d lar shuni k o ‘rsatdiki, tetanusda superpozitsiya hodisalarini ikkita mexanikeffektini oddiy qo‘shilishi deb q arab b o ‘lmaydi. Ketma- ket keluvchi ikki ta’sir effekti yakka qisqarishlarning arifmetik yig‘indisiga teng bo'lm aydi, bu yig‘indidan goh katta, goh kichik bo‘lishligi hozirda ma’lum. Bundan shuni anglash qiyin emas, ya’ni q o ‘zg ‘alishning har bir avvalgi to ‘lqinidan keyin m uskulning yangidan qisqarish xossasi ancha o ‘zgaradi. N. Y e. Vvedenskiy qo‘zg'alish va qisqarishning har bir to ‘lqini to ‘qim ad ao ‘ta q o ‘z g ‘aluvchanlik shaklida iz qoldiradi, deb tushuntirdi. Ikkinchi ta ’sir muskulning q o ‘z g ‘aluvchanligi oshib turgan paytda kelsa, ikkinchi qisqarish amplitudasi, ritmik 46 www.ziyouz.com kutubxonasi ta ’sirlarda tetanik qisqarish am plitudasi ham yakka qisqarishdagiga nisbatan kattaroq boMadi, Ye.B. Babskiyning fikricha, m uskulda tetanik qisqarishga asos boMadigan o ’zgarishlar bu muskulda har bir yangi qisqarishda adenozin uch fosfat kislotasining ajralib chiqishiga bog‘liq. Ta’siming navbatdagi to lq in i boshlanguncha A T F to ‘la p a r c h a la n ib u lg u rm ay d i. Bu m o d d a o z k o n s e n tra ts iy a d a h am m u sk u l q o ‘zg‘aluvchan!igi vaqisqaruvchanligiga katta ta ’sir ko'rsatadi, natijada muskulga kelayotgan navbatdagi har bir impuls a w a lg ilarig a nisbatan kattaroq natija bera oladi. 15-rasm. Yakka qisqarishlaming qo'shilishi (summatsiya): T1; Tj - birinchi va ¡kkinchi ta’sirlar. M otor birligi. Muskul tolalari sk elet m uskulining funksional birligi b o ‘la olmaydi. Bu vazifani neyromotoryoki m otor birligi amalgaoshiradi. O rqam iyaning oldingi shoxlaridagi harakatlantiruvchi har b ir motor nerv tolasi m uskulning bitta tolasini emas, balki muskul tolalarining butun bir guruhini innervatsiya qiladi. Bu guruh harakatlantiruvchi neyron bilan birgalikda m otor birligi deb ataladi. M otor birligi tarkibiga kiradigan muskul to la larin in g soni turlicha, bu m uskulning bajaradigan vazifasidan kelib chiqadi. Odamning turli muskullarida m otor birlik tarkibiga kiruvchi muskul tolalarining soni lOtadan 3000 tagacha boradi. Aniq harakatlam i bajaruvchi tezm uskullam ing motor birligida tolalar soni ancha kam bo‘lad¡. Masalan, ko‘z v a q o ‘l barmoqlarining muskullarida motor birliklari 10-25 ta, bunga qarama-qarshi oMaroq, gavda holatini to ‘g ‘rila sh d a qatnashadigan va a n iq n a z o ra tg a ehtiyoj se zm ay d ig an su st muskullaming motor birligida 2000 tagacha tola bor. Harakatlantiruvchi nerv tolalari b o ‘y!ab muskulga kelgan harakat potensiali motor birliginingtarkibiga kirgan muskul tolalam i b irvaqtdaqo‘zg‘atadi. S og‘lom o d am lar m uskullari bo'shashgan d a v rd a , e le k tr faollikka ega boM m aydi, muskullam ing biroz taranglanishi esa (m asalan, gavda holatini to ‘g ‘ri!ashda) mo- 47 www.ziyouz.com kutubxonasi to r b irlik larid a sekundiga 5 - 1 0 chastotali razryadlar hosil b o ‘ladi, muskul qisqarishining kuchi ortishi bilan im pulslar chastotasi ham shunga muvofiq ortib boraveradi. Insonlar skelet muskulida ikki xil: tez va sekin motor birliklari tafovut etiiib, ular sekin va tez muskul tolalaridan tashkil topadi. Sekin m otor birliklarida muskul qisqarishining davomiyligi 100 Yüklə 13,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|