O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V


Nerv tolalardan qo‘zg*alishlarning o‘tish tezligi



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   236
Normal-fiziologiya

Nerv tolalardan qo‘zg*alishlarning o‘tish tezligi
Tolaguruhlari
Tola diametri, mkm
0 ‘tish tezligi, m/s
A
Aa
12-22
70-120

8-12
40-70
Ay
4-8
15-40
AS
1-4
5-15
B
1-3
3-14
C
0,5-1,0
0.5-2,0
Im p u lsn in g o ‘tish te z lig i b ila n n erv to la s in in g d ia m e tr i o ‘rta sid a
ta x m in a n p ro p o rsio n a l b o g ‘la n is h b o rlig i, y a 'n i n e rv to la la r i qancha 
y o ‘g ‘on b o ‘lsa, q o ‘z g ‘a lis h n i o ‘s h a n c h a te z r o q o ‘ t k a z is h i b a ta fs il 
te k sh irish d a aniqlandi. N erv to la la r id a q o ‘ IIanishlarni o ‘tk a z is h tezligiga 
q a ra b 3 tu rg a: A, B, C. A k o 'r in is h id a g i to la la r o ‘z n a v b a tid a 4 guruhga: 
A a, A ß, Ay, AS b o ‘linadi.
A k o ‘rinishidagi to lalar m ie lin pardasi bilan o 'r a lg a n . B unday tolalar 
q o ‘z g ‘alishni orqa m iyaning h ara k a tla n tiru v c h i n erv m a rk a z la rid a n skelet 
m uskullariga (harakatlantiruvchi to lalar) va muskul re tse p to rla rid a n tegishli 
nerv m arkazlariga o ‘tk azad i. B k o ‘rinishidagi to la la rg a m ielin li tolalar
avtonom nerv tizim ining p re g a n g lio n a r to lalari k ira d i. B k o ‘rinishidagi 
to la la r d a h a ra k a t p o te n s ia lin in g u z u n lig i A t i p d a g i t o l a l a r h a ra k a t 
p o ten sialin in g uzunligidan ta x m in a n 2 baravar uzun.
C ko‘rinishidagi tolalarga ju d a ingichka m ielinsiz n erv tolalari kiradi. C 
ko‘rinishidagi tolalaming ko‘pchiligi simpatik nerv tizim ining postganglionar 
tolalariga kiradi. Og‘riq retseptorlaridan, shuningdek, sovuq, issiq, bosimni sezuvchi
31


ba’zi retseptorlardan qo‘zg‘alishlami o ‘tkazishda qatnashuvchi nerv tolalari ham 
C tipdagi tolalarga kiradi,
N erv to la la rid a qo‘zg‘a!ishning tarqalishi. Nerv o ‘zani bir yoki bir necha nerv 
tolalaridan iborat, ular umumiy perinerval parda bilan qoplangan. Nerv tolalari nerv 
hujayralarining o ’siqlari hisoblanadi. U lar mielinli va mielinsiz tolalarga b o ‘linadi. 
Mielinli tolalar somatik nerv tizimining, y a ’ni sezgi a ’zolari va skelet muskullariga 
boradigan sezuvchi va harakatlantiruvchi nervlaming tarkibiga kiradi. Mielinsiz 
tolalar um urtqali hayvonlarda, asosan, vegetativ nerv tizimida uchraydi.
shvann
Mielin 
R arve bo'g'ilmäsi
8-rasm. Mielin nerv toiasining tuzilishi.
M ielinli nerv tolasi 8-rasmda ko‘rsatilganidek, o ‘q silindrdan va shu silindmi 
qoplovchi m ielinli hamda Shvann pardalaridan tashkil topgan. 0 ‘q silindr mem­
brana va aksoplazm aga ega. Aksopiazmadan ju d a ingichka neyrofibrillalar o‘tgan, 
shu neyrofibrillalar orasida esa bir talay mitoxondriyalar va mikrosomalar bor. Mielin 
qavat Shvan hujayra o ‘q silindmi ko‘p m arta aylanib o‘rashidan hosil bo‘ ladi. U 80 
% lipidlardan va 20 % oqsillardan tashkil topgan. Mielin pardasi har 1-2 mm da 
uziladi. 0 ‘q silindm ing mielinsiz qism lari (ulam ing kengligi 0,1-0,2 mm) Ranve 
bo‘g ‘imlarida bo‘lmaydi. Ulaming o ‘q silindri faqat Shvann pardasi bilan qoplangan. 
Mielinli nerv tolalaridan qo‘zg‘alishlam ing o ‘tishi mielinsiz nerv tolalaridan farq 
qiladi.
N e r v la r d a q o 'z g 'a la s h in in g o 't k a z i l i s h q o n u n la ri.
N erv to la la r id a
qo‘zg‘alishning o ‘tkazilishi o‘rganilganda shu jarayonining kechishidagi bir necha 
qoida (qonun) aniqlangan.
N e r v n in g a n a to m ik va fiz io lo g ik u zlu k s iz iig i qonuni.
N erv to lasid an
q o ‘zg ‘alishning o ‘tkazilishi uchun o ‘q silindm ing qo‘zg‘aluvchan membranasi 
anatomik va fiziologik jihatdan butun b o ‘lishi shart. Agar nerv tolasini qirqib, 
anatomik butunligi buzilsa, qo‘zg‘a!ishlam ing o ‘tishi to‘xtaydi. Nervni qirqib 
qo'yishgina em as, balkt o ‘q silindr m em branasini har qanday y o i bilan ta ’sirlab, 
shikastlash, m asalan, nervni bogMab q o ‘yish yoki nerv tolalami haddan tashqari 
taranglash natijasida q o ‘zg‘alish o ‘tkazilmaydigan boMib qoladi. Bundan tashqari 
n erv im p u ls in in g g e n e ra tsiy a sig a h a la l b eru v c h i t a ’s irla rd a ham nerv 
qo‘zg‘alishlarini o ‘tkaza olmay qoladi. M asalan, nervni haddan tashqari sovitish 
yoki isitish, qon kelishini to ‘xtatish va h. k.
Shunday dalillarga asoslanib nerv tolalarining anatomik va fiziologik uzluksiziigi 
bo‘lgandagina q o ‘z g ‘alish o ‘tishi mumkin, degan qonun ta’riflab beriladi.

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin