O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
kreator
niunosabat deyiladi. Yurak ichiperiferik reflekslari. Yurakning o ‘zida periferik reflekslar m avjud. Bu reflekslaming yoyi MNSda emas, balki m iokard ichidagi intramural tugunlarda ulanadi(44-rasm). 223 Yurak ichi boshqarishi mustaqil avtonom bo‘lishigaqaramay, murakkab markaziy boshqarilish m erarxiyasiga b o ‘y sunadi. Yurakning xususiy nerv boshqarilishi m etasim patik nerv sistem asi tomonidan amalga oshiriladi. Metasimpatik nerv sistemasi mustaqil reflektor faoliyat ko‘rsatish uchun to i i q nerv elementlaridan iboratdir: sezuvchi neyron, oraliq neyron va harakatlantiruvchi neyronlar. Yurakdagi sensor neyronlar faqat yurak ichi boshqarilish mexanizmida ishtirok etadilar. Ulamingaksonlari adashgan vasimpatiknerv orqali MNSyuqori qismlariga yetadi. Yurakning metasimpatik nerv sistemasi vazifasi issiqqonli hayvonlaryuragini k o 'c h irib o ‘tkazganda (tran sp lan tatsiy a) yaqqol nam oyon boMadi. Yurakni b o sh q a ru v c h i n e rv la r d e g e n e ra ts iy a g a u c h ra g a n d a n s o ‘n g ham y u rag i transplantatsiya qilingan odam larda qon aylanishi jism oniy zo ‘riqishda deyarli sog‘lom odamlamiki singari o ‘zgaradi va organizm ehtiyojini qondira oladi. G. I. Kositskiy yurak-o‘pka preparatida yurak reflekslarini o ‘rgandi. Ajratib olingan yurakning biror b o ‘limi mexanoretseptorlari cho‘zilsa, nafaqat shu bo‘lim qisqarishlari kuchayadi, balki boshqa boMimlar qisqarishlari ham kuchayadi. Y u ra k d a n ta s h q a ri b o sh q a ru v m exanizm lari. Yurak innervatsiyasi-yurakka MNSdan simpatik va parasimpatik (adashgan nerd) nervlar orqali keluvchi impulslar hisobiga amalga oshiriladi. BoMmachalar va chap qorincha yakka sezuvchi nerv tolalaridan yozib olingan elektrik hodisalar shuni ko‘rsatadiki, ularda yakka tipdagi mexanoretseptorlar m avjud ekan. Kuchli cho'zilishlam i A - retseptorlar, kuchsiz cho‘zilishlami esa B- retseptorlar sezar ekan. Bu ixtisoslashgan retseptorlar tolalari adashgan nerv tarkibida boradi. Bundan tashqari* yana erkin nerv oxirlari bo lib, ular endokard ostida joylashgan b o ‘lib, simpatik nerv tarkibida boradi va og‘riq sezgisi haqida signallar yuborib turadi. Barcha vegetativ nervlar singari, yurak nervlari ham ikki neyrondan tarkib topgan. Simpatik nerv tizimining birinchi neyroni orqa miyaning yuqorigi beshta ko'krak segmenti yon shoxlarida joylashgan. Bu neyronlam ing o ‘sim talari b o 'yin, yuqori ko'krak va asosan yulduzsimon chigal tugunlarda tutashadilar. Bu tugunlarda simpatik nervlam ing ikkinchi neyroni joylashgan, o'sim talari esa nafaqat miokardni, balki o ‘tkazuvchi tizmni ham innervatsiyaqiladi. Uzunchoq miyada adashgan nervning yadrosi joylashgan, ulaming aksonlari chap va o ‘ng nervlar tarkibida yurakka kelib metasimpatik nerv motoneyron bilan sinapslarhosil qiladi. O lng adashgan nerv tolalari, asosan o‘ng boMmachaga boradi. M iokardni, koronar tom irlam i va sinus tugunini (juda k o ‘p) innervatsiya qiladi. Chap adashgan nerv metasimpatik nervlar orqali atrio-ventrikulyar tugunda tugaydi. Agar tajribada o ‘ng adashgan nerv ta’siriansa, asosan yurak urishlar soniga ta sir etadi. Chap adashgan nerv ta ’sirlansa, boMmacha qorincha o ‘tkazuvchanligiga ta ’sir ko‘rsatadi. 1845 yil aka-uka E. va G. Veberlar birinchi bo4 lib, adashgan nervning yurakka t a ’sirin i k o ‘rsatib b e rish g a n . U lar bu nervlar ta ’s ir etilg an d a, yurak ishi sekinlashganini va hatto diastolada butunlay to‘xtab qolganligini kuzatishgan. Adashgan nervni qirqib, periferik uchini elektr toki bilan ta ’sir etilsa, yurak qisqarishlari sekinlashadi. Bu ta ’sir manfiy xronotrop effekt deyiladi. Bir vaqtning 224 |