O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

O'rta miyayadrolar'mingfunksiyalarl
0 ‘rta m iya y ad ro la ri b ir qancha muhim 
reflektor fiinksiyalami bajaradi.
To'rt lepalikning orqa do'm boqlari birlamchi eshituv markazlari
b o ‘lib. 
tovush kelayotgan tom onni ch a m a lab bilish reflek slarin in g yuzaga chiqishida: 
hayvon!am ingqulog‘ini ding qilishida, boshi va gavd asin i yan g i tovush kelayotgan 
tom onga burishida qatnashadi.
87

---

fo r m a d o re tK u la m
le m n u c u i m e tlú lu
k m n u c u i U(cr«l&
lu b t la n t it wgr«
ir. c o n ic o tp in a lii 
a n ltr ío r
ir. c o n ic o tp in a J ií 
ta ie ra ln
tr. c o rtic o n iic le a ris
ir. c o n ie o p o n iin u i f r o n u iií
3 2 -rasm . 0 ‘rta miya (to‘rt tepalik sohasidan kcsilgan).
0 ‘rta m iyasi butun qolgan hayvondagi cham alash refleksida harakat reaksiyalari 
bilan bir q ato rd a b a ’zi vegetativ reflekslar h am kuzatiladi; yurak faoliyatini ritm ining 
o ‘zgarish¡, a rte ria l bosim ning o ‘zgarish¡ v a hokazolar shu jum tadandir.
T o ‘rt te p a lik y adrolari «soqchilik» reflek sin in g yuzaga chiqishida qatnashadi. 
Bu reflek sn in g o rganizm uchun aham iyati shuki, u organizm ni to 'sa td a n yangi 
ta ’s irg a r e a k s iy a k o ‘rsatish g a ta y y o rla y d i. Bu m urakkab reflek sn in g inuhiin 
kom ponenti sh u k i, m uskul tonusi q ay ta taqsim lanadi. Bu esa bukuvchi m uskullar 
tonusi o sh ib , hayvo n n in g qochib k etish ig a yoki hujum qilishiga yordam beradi. 
T o‘rt te p a lik so h a si zararlangan ktshi b e x o s ta’sirga javoban tez reaksiya k o ‘rsata 
olmaydi.
Q o ra su b sta n siy a (substantia nigra) o v q a t yutish va chaynash reflekslari kabi 
m urakkab a k tla m in g koordinatsiyalanishiga bevosita dahldor. Q ora substansiyaga 
elektr toki b ila n t a ’sir etilganda ovq at y u tish harakatlari yuzaga chiqib, nafas olish 
tegishlicha o ‘z g a rad i. Q ora substansiya p la stik tonusni boshqarishda qatnashadi 
va q o ‘l b a rm o q la rin in g ju d a an iq b a ja rila d ig a n m ayda h ara k atla rin i y u za g a 
chiqarishda v a binobarin, tonusning n o z ik boshqariüshda aham iyat kasb etadi, 
degan k o ‘rsa tm a !a r ham bor.
88

---

B o s h q a h a y v o n la r g a n i s b a ta n o d a m d a q o r a s u b s t a n s i y a k o ‘ p r o q
rivojlanganligini, aftidan, shu bilan tu s h u n tirs a b o ‘lar. 0 ‘rta m iyaning shu qism i 
(qora substansiya) zararlanganda m u sk u lla r to nusi oshib ketadi, y a ’ni g ip e rto n u s 
r o ‘y beradi. A m m o, bu gipertonusni fa q a t q o ra substansiyaning ah a m iy a ti bilan 
iz o h la b b o ‘lm a y d i, chunki u s h ik a s tla n g a n ta q d ird a m u sk u lla r to n u s in in g
b o shqarilishiga bevosita dahldor b o 'lg a n q iz il y ad ro va retik u ly arfo rm atsiy a bilan 
aloqasi uziladi.
0 ‘rta m iyasi butun turgan 
mezensefal hayvon
bulbar hayvondan farq qilib, 
m uskullar to nusi norm al taqsim langan boM adi, bunday (m ezensefal) h ay v o n n o r­
mal fazasini (vaziyatini) tiklay va sa q la y o la d i. Bu asosan, o ‘rta m iy ad ag i qizil 
y ad ro va retik u ly ar formatsiyaning ilin k siy a larid a n kelib chiqadi.
D e s e re b ra ts io n rigidlik. M ushuk y o k i q u y o n n in g miya o ‘zani u zu n ch o q m iya 
yuqorisidan q irqilib, qizil yadrolar shu ch iz iq d a n yuqorida q o ld a rilsa (b u n d ay
op era tsiy a 
deserebratsiya
deb a ta la d i), g a v d a m uskullarining 
deserebratsion
rigidlik
d egan m axsus holati vujudga k e la d i (C h . Sherrington). Bu h o la t y o zuvchi 
m u sk u llar to n u sin in g keskin d a ra jad a o r tis h i bilan ta ’riflanadi. H ay v o n q o ‘l- 
oyoqlarini rosa uzatib, boshini orqasiga q ay irad i, dum i ko ‘tarilib turadi. H ayvonning 
oyoqlarini b o ‘g ‘im laridan bukmoq u chun a n c h a g in a kuch sarflash k era k b o 'la d i. 
Oyoqlam i z o ‘rlik bilan bukish to'xtatilgach, ularyanayoziladi. Deserebratsion rigidlik 
holatidagi hayvonni tikka turg'azib q o ‘y ish m um kin. G avda o g 'irlik m ark azi o ‘qi 
tayanch tekisligining o ‘rta nuqtasidan o ‘tsa, h a y v o n oyoqlarini cho‘zib, q im irlam ay 
tikka turaveradi.
Y aqin v aq tlarg ac h a desebratsion rig id lik n in g kelib ch iq ish in i faq a t q iz il 
y a d ro n in g z a ra rla n ish ig a va u n d a n m u s k u lla r to n u sin i id o ra e ta d ig a n o rq a
m iy a n in g s e g m e n ta r a p p a ra tla rig a b o s h q a ru v c h i t a ’s ir b o rm a y q o ‘y is h ig a
b o g ‘iashardi.
D esebratsion rigidlikning kelib c h iq ish id a qizil yadrodan tashqari u zunchoq 
m iya bilan o ‘rta m iyaning retikulyar fo rm a tsiy a si ham muhim ah a m iy a t o 'y n a sh i 
endilikda k o ‘rsatib berildi.