O. T. Husanov konstitutsiyaviy
-§ . K onstitu tsiyaviy huquq — huquq tarm og'i
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4 -§ . K onstitu tsiyaviy huquq — huquq tarm og'i
Tartibga solish zarur bo'lgan ijtimoiy munosabatlarning turlicha bo‘lishi huquqlarningham turli tarmoq va sohalarga bo‘linishi shartligini keltirib chiqaradi. Har bir huquq tarmog‘i o‘ziga mos ravishda alohida ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish vazifasini o'taydi. Har bir mamlakatda ijtimoiy munosabatlarning ko‘lami huquq tarmoqlarining doirasini belgilaydi va huquq tizimini tashkil etadi. Ijtimoiy munosabatlar ko‘lami, yangi munosabatlarning vujudga kelishi, rivojlanishi yangi huquq tarmog‘ini vujudga keltiradi. Masalan, O ‘zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi bir necha huquq tarmog‘ining vujudga kelishiga sharoit yaratdi. Jumladan, soliq huquqi, bojxona huquqi, bank huquqi, tadbirkorlik huquqi va boshqalar. Konstitutsiyaviy huquq 0 ‘zbekiston huquq tizimida yetakchi huquq hisoblanishi bilan birga, alohida huquq tarmog‘i ham hisoblanadi, chunki faqat uning o‘zi tartibga soladigan ijtimoiy munosabatlari, ya’ni predmeti mavjud. Konstitutsiyaviy huquqning alohida tarmoq huquqi sifatida mavjud bo‘lishiga ijtimoiy munosabatlarga taalluqli asosiy munosabatlar umumiy tarzda tartibga solinishi zarurligi sabab bo‘ladi. Buni boshqacha qilib, ijtimoiy hayotda konstitutsiyaviy huquq normalari bilan tartibga solish zarur bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar mavjud, deb aytish mumkin. Konstitutsiyaviy tuzum asoslari bilan bog‘liq munosabatlar (davlat suvereniteti, hokimiyatchilik), shaxs huquqiy holati asoslari, davlat tuzilishi, ma’muriy-hududiy tuzilish asoslari, jamiyatdagi nodavlat tuzilmalar faoliyati asoslari, hokimiyat asoslari, hokimiyat organlari tizimi va faoliyatini tashkil etishning asosiy prinsiplari konstitutsiyaviy huquq normalari bilan tartibga solinadi. Konstitutsiyaviy huquq normalarining boshqa huquq tarmoqlariga xos xususiyatlarga egaligi ham bu huquqni alohida huquq tarmog‘i sifatida gavdalantiradi. Boshqa huquq normalari kabi konstitutsiyaviy huquq normalari ham imperativ va dispozitiv bo‘Iadi. Imperativ xususiyat deganda, huquq normalarida belgilangan qoida subyektga boshqa hech qanday harakat uchun imkoniyat qoldirmay, aniq bajarilishi shart 11 bo‘lgan topshiriqni qo‘yishi tushuniladi. Bunga Konstitutsiyaning91-moddasidagi: «Prezident o‘z vazifasini bajarib turgan davrda boshqa haq to‘lanadigan lavozimni egallashi, vakillik organining deputati bo‘lishi, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi mumkin emas», - degan normani yoki 98-moddadagi: «Vazirlar Mahkamasi yangi saylangan Oliy Majlis oldida o‘z vakolatlarini zimmasidan soqit qiladi», degan normani misol qilib keltirish mumkin. Dispozitiv xarakterdagi normalarda esa subyektda shu normadagi qoidadan foydalanish imkoniyati mavjud bo‘ladi yoki u shu norma ko‘rsatmasidan o‘z xohishiga qarab foydalanadi. Konstitutsiyaning 95-moddasi Qonunchilik palatasi bilan Senat o‘rtasida 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo‘lmaydigan ixtiloflar yuz berganda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi bilan bamaslahat qabul qilgan qarori asosida 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, Senati tarqatib yuborilishi mumkin. Imperativ va dispozitiv xarakterdagi normalarni boshqa moddalarda ham ko‘rish mumkin. Shunday qilib, konstitutsiyaviy huquq huquqning mustaqil tarmog'i, u tartibga soladigan ijtimoiy munosabatlar turli sohalarga taalluqli bo‘lib, konstitutsiyaviy huquq normalari ularning asoslarini belgilaydi, tartibga soladi. Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|