O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

operatsiya-kom pleks tizim i
yu zag a keldi. 
Bu tiz im g a a s o sa n o'qu v ch i avval 2—3 ta k e tm a -k e t opera tsiy a la r­
ni o 'z la s h tirad i, s o'ng shu o peratsiyani ichiga olgan kom pleks 
ishlarni bajaradi. M e h n a t o p eratsiy alarin i o 'z la sh tirish va ularni 
kom pleks ishlard a q o'llash t a ’l im n in g 1-bosqichidagi asosiy vazi- 
fadir. I k k in c h i b o sq ic h d a o 'q u v c h ila r ishlab chiq arish dagi u n u m li 
m e h n a tg a q o'sh ilad ilar. M a sa la n , kiyim tik ish d a q o 'lla n ila d ig a n
b a rc h a turdag i yengni, y oq a n i, m ay d a q ism larn i tik ish n i o'rgatib 
b o 'l in g a n d a n s o'n g uni k iy im da q o'llash bajariladi. K am chiligi: 
o'q uvch i o 'z ish in in g natijasini j u d a uzoq v a q td a n so'n g ko'radi. 
N atijad a qiziqish susavadi.
H ozirgi va qtd a o 'qu v u s ta x o n a la r id a a m a liy ishni bajarish 
ja r a y o n id a o p e ra ts iy a -b u y u m tiz im i d a n foydalanilad i, c h u n k i 
o p e ra tsiy a n i a lo h id a o 'r g a n is h reja la sh tirilg a n va d a s tu r d a ko'r- 
satilgan b u y u m x ilin i m a h a lliy sharo itg a qa ra b o 'z g a rtiris h
m u m k i n .
3. 
M ehnat ta ’limi didaktik tizimlarini takomillashtirish. 
K e ­
yingi yillard a o'q u v u s ta x o n a la rid a
konstniksion-texnologik tizim
b o 'y ic h a m a s h g 'u lo tla r tas h k il etiiadi. Bu tiz im n i n g vetakchi 
g'oyasi o 'q u v c h ila rn in g ijodiy faoliyatini o s h irish d a n iboratdir. 
O 'q u v c h i b iro r b u y u m n i tay y o rla s h d a n avval u n in g loyihasi va 
ishlov berish ja r a y o n in i a m a lg a oshirishi kerak bo'lg an sharoitga 
olib kiriladi. O 'q u v c h i b iro r k iy im n i tikish u c h u n avval o'lchov 
olishi, asos c h iz m a s in i ch iz ish i, a n d a z a tayyorlashi, m o d e lla s h ti­
rish, a n d a z a n i g a z la m a g a joylashtirib, b u y u m n i bichish va ti­
kish kabi m u ra k k a b ja r a y o n n i bajaradi. Bu ja r a y o n n i bajarishda 
o 'q u v c h ila rn in g ijodiy faoliyatlari o rtib boradi. O 'q u v c h ila r n in g
57

---

ijodiy faoliyatlari ortishi u c h u n y a ratiladigan h a m m a n a rsa lar zo 'r 
berib m e h n a t qilishni ta q a z o etadi.
Ijodiy ishga idrok qilish yo'li bilan em as. balki fikrlash faoliyati 
orqali erishiladi. Ijodiy ishlash jara yo n i g ‘o y a n in g paydo bo'lishi, 
ijodiy m a s a la n in g vujudga kelishi, m a s a la n vechish, y e c h im n i 
a m a ld a q o'llash bosqichlariga bo'lish m u m k in .
O 'q u v c h ila r n in g ijodiy faoliyatlarini am a lg a o s h irish d a p e d a ­
gogik rah barlik katta a h a m iy atg a ega.
1. O 'q u v e h ila rn i har xil savol va m asa lala rn i m ustaq il hal qilish 
im k o n iy a tla rid a n iborat faoliyatga q a tn a sh tirish — o 'q u v c h ila rn in g
u stax o n a lard a g i faoliyati h a r xil x ara k terd a bo'lishi va shunga 
ko'ra turli darajadagi fikrlash faolligida am a lga oshirish m u m k i n .
2. O 'q u v e h ila rn i ijodiy g'oyaga keltirish yoki u lar oldida 
to 'g 'rid a n to'g'ri ijodiy xarak terd ag i savol va m asa lala rn i qo'yishi
— o'quvchilarga texnik ijodkorlik u c h u n to p sh iriq lard a g i im k o n i ­
yatlari va u la rd a n foydalanishni ang latish lo/.im.
3. O 'q u v e h ila rn i fan va ishlab ch iqarish asoslariga oid b i li m ­
larini faollashtirish va qo'llashg a u n d a s h — o 'q uvch ilarg a fan va 
ishlab ch iq a rish sohasidagi turli usul va u slub lard an foydalanib, 
bilim , am aliy k o 'n ik m a va m a la k a la rin i shakllantirish.
4. O 'q u v c h ila r n in g ijodiy faoliyatlarini ra g 'b a tla n tirish — 
o 'q itu v c h in in g m aq tash i, eng yaxshi ishlar k o 'rg a z m a sin i t a s h ­
kil qilish, devoriy m a tb u o td a o 'q u v c h ila rn in g y u tu q la r in i o m - 
m ala sh tirish va h o k a z o la r bilan ijodiy faoliyatni rag 'ba tla n tirish
m u m k in .
O 'q u v c h ila r n in g m e h n a t ta 'lim i ja ra y o n id a tex nik ijodkor- 
ligini rivojlantirishga qa ra tilg a n m e h n a t top sh iriq lari m a z m u n i 
b o 'y ich a uch g u r u h g a b o 'lin ad i:
1) k onstruksiyalash yoki loyihalash;
2) texnologik ja r a y o n la rn i tuzish;
3) m e h n a tn i to'g'ri tashk il etish.
Texnik ijodkorlikni rivojlantirishni eng sod d a to p sh iriq lar- 
d a n b o shla sh va o 'q u v c h ila rn in g m ustaq illig ini o rttiris h , u larn i 
b u y u m la r n i konstruksiyalay olad igan, texnologiyani ishlab chiqa 
oladigan , o 'z m e h n a tla r in i u y u sh tirad ig a n b o'lishi u c h u n m a z k u r
to p s h ir iq la r n i asta-sekin m u ra k k a b la s h tirib borish kerak.
M u s ta h k a m la s h uchun savollar:
1. T a ’lim n in g d id ak tik tizim i deb n im a g a aytiladi?

---

2. D id a k tik a va m e to d ik a t u s h u n c h a la r in i izo h la b bering.
3. D id a k tik x a tt i- h a r a k a tla r n in g m a z m u n m ohiyati n i m a d a
ko‘rin a d i?
4. M e h n a t t a ’lim in i n g q a n d a y tiz im la ri mavjud?
5. B u y u m tiz im i, operatsiya, o p e ra tsiy a -p re d m e t tiz im i n in g
o ‘x shash va farq qiladigan t o m o n l a r i n i izohlab bering.
6. M e h n a t t a ’lim id a m o to rli m ash q tizim i q a c h o n paydo 
b o ‘lgan?
7. O p e ra ts io n -k o m p le k s t iz im i n in g o ‘ziga xos jih a tla ri n i m a -
lard a k o ‘rinadi?
8. M e h n a t t a ’lim i d id a k tik tiz im la r in i ta k o m illa s h tirish q a n ­
day a m a lg a oshiriladi?
9. 0 ‘q u v c h ila rn in g te x n ik ijodkorligini rivojlantirishga q a r a ­
tilgan m e h n a t to p sh iriq lari m a z m u n i n i izo h lab bering.
M ustaqil t a ’lim topshiriqlari:
1. M e h n a t t a ’lim i, kasb ta n la s h g a yo‘lla s h n in g d id a k tik ta - 
m oy illa rini t a ’lim jara y o n id a g i ta tb ig 'in i tah lil qiling.
2. Bilim , m alak a, k o 'n i k m a , kasb, ixtisoslik; m e h n a t jara y o n i, 
texnologik jaray on kabi tu s h u n c h a l a r n i o c h ib b e rin g va u n i n g
q o ‘lla n is h in i izohlang.
3. M e h n a t t a ’lim i, kasb ta n la s h g a yo‘1 lash n in g d id a k tik t i z i m ­
larini t a ’lim jarayonidagi tatb ig ‘ini tah lil qiling.
59

---

I l l bob. M E H N A T TA’L I M I M E T O D I K A S I , KASB 
T A N L A S H G A Y O 'L L A S H FA N I M A Z M U N I