O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

Kompyuterda konstruksiyani hisoblash texnologiyasi.
Axborot ta’mini
KROUSS dasturidan foydalanish uchun shu paragrafda keltirilgan ma- 
terialni yaxshilab o‘zlashtirish va axborot t a ’minini nihoyatda aniq tayyor­
lash darkor. Chunki m ashinada hisoblash va aniq natijaga erishish ancha 
m as’uliyatli jarayon b o ‘lib, kiritilayotgan axborot aniq b o 'lish i kerak.
K irish axborotlarini tayyorlash quyidagi shartlam i oydinlashtirishdan 
boshlanadi.

---

1. 0 ‘zgaruvchi, optimallashtiradigan parametr-o‘lchamlari diskret boMsa 
DD belgi qo‘yiladi. DD=1 konstruksiyaning unifikatsiyaliligi yoki yig‘maligi 
inobatga olinishini ko'rsatadi.
2. Konstruksiyani fundament bilan biiga hisoblanish zarur bo‘lsa u holda ZZ=1.
3. Optimallashtirish bir mezonda boMsa KK=0, ko‘p mezonli b o ‘lsa 
KK=1 deb belgilanadi.
Dastuming ichki bazasiga quyidagi axborot kiritiladi va saqlanadi.
1. 
K onstruksiya 
topologiyasini 
ifodalovchi 
geom etrik , 
fizik
ko'rsatkichlar: SN - etajlar soni, SR - qatorlar soni, M - konstruksiyaning 
elementlar soni, NM - bir vaqt ichida ta ’sir etadigan tashqi kuch soni, MM
- nom a’lumlar soni, UA - elementlar ko‘ndalang kesimlarining inersiya 
momenti va yuzi, E - konstruksiya materialini elastiklik moduli E - yer- 
ning elastik moduli; ak,bk - peremichka oMchami, b - element k o ‘ndalang 
kesimi eni va balandligi,
2. Konstruksiyani tashkil qilinishini ifodalovchi axborot, bu axborot (TT)
- indeks matritsasi orqali ifodalanadi. Buning berilgan konstruksiyaning 
asosiy sistemasi tashkil qilinib har bir tuguniga, bikrligi o'zgaradigan yoki 
nuqtaga keltirilgan kuch q o ‘yilgan kesimga umumlashtirilgan ko‘chish nuq- 
tasi kiritiladi. Har nuqtada ikkita tinch ko‘chishni (gorizontal va vertikal) 
va bitta buralishni ifodalovchi D - umumlashtirilgan ko'chishlar kiritiladi. 
Bu degani konstruksiyani hosil qiluvchi har bir tugal element uchlari birlash- 
gan nuqtalarga nom a’lum ko‘chishlar kiritiladi.
3. Tashqi kuchlami ifodalovchi axborot. Asosiy sistema tashkil qilishda 
har bir tashqi kuch tugunlarga kiritilgan kuchda keltiriladi. Agarda shunday 
qilish mumkin bo'lm asa, kuch qo‘yilgan nuqtaga nom a’lum ko‘chishlar ki­
ritiladi. Har tashqi kuch kiritilgan ko‘chish yo‘nalishlariga mos bo‘lib, isho- 
ralari kiritilgan ko‘chish y o ‘nalishiga nisbatan aniqlanadi. Shunday axborot 
har tashqi kuch guruhiga taalluqlidir.
4. Maxsus axborot. M axsus axborot konstruksiyani seysm ik kuchga 
hisoblansa, yoki parametrlarini optimallashtirishda kiritish zarurdir. Bunda 
optimallashtirish chegaralari va optimallashtirish aniqligini belgilovchi koef- 
fitsient kiritiladi.
Umuman komppyuterga hamma kiritilishi zarur bo‘lgan axborotlar quyi- 
dagilar bo‘lib, ko'rsatilgan ko‘rinish va ketma-ketlikda mashinaga kiritiladi.
1. 
Konstruksiya topologiyasini ifodalovchi axborotlar quyidagi massiv- 
da beriladi:
{MP} = {IM,MM,H,PM,HM,DD} 
bu yerda: IM - elem entlar soni;

---

М М - umumlashtirilgan k o ‘chishlar soni;
H - tenglama sistemasining lentasi kengligi;
DD - diskretlilik.
2. Parametrlar massivi.
RAR(RM ) = {ChE I L g m n eo ak bk gm in gmax}; 
bu yerda: ChE - ketma ket belgilangan bir xil o ‘Ichamli elementlar 
guruhi soni.
I,l,g - tugal elementning m om ent inersiyasi, uzunligi, yuzasi. m,n -
kosinus matritsasi.
Eo - yer elastiklik modul.
ak, bk - tugal element chegara shartlari.
gmin, gm ax - inersiya momentini chegara miqdorlari.
3. BogManish matritsasi (indekslar)
TT(IM *6) = {D"j:, D"i2, D"j3, D"j4, D"j5, D"j6}
4. Tashqi kuch massivi.
H AG (HM ) = {1M,P}
IM - yuk qo‘yilgan ko‘chish y o ‘nalishi tartibi.
R - tashqi kuch miqdori.
5. KTR - hisoblash aniqligi koeffitsienti
О лл , 
- har elem ent boshi va oxiridagi b o ‘ylam a (gorizontal), 
k o ‘ndalang (vertikal) va buralish ko'chishlarining y o ‘nalishlarining tartib 
raqamlari.
6. Koeffitsentlar massivi.
K TR - aniqlik miqdori. CR,OH - qavatlar va qatorlar soni. К - shi- 
kastlanganlik koeffitsenti.
7. Optimallashtirish parametri massivi.
R A R l(R M l) = {ChE Rb b Cb Rs Cs a a ’},
bu yerda R b - betonning prizmalik mustahkamligi.
Rs - arm atura mustahkamligi.
Cb,Cs - beton va armaturaning ishlatishdagi narxlari.
Y uqorida zikr qilingan axborotlaming tayyorlash texnologiyasi KROUSS 
dasturini boshlang'ich qismida to ‘la ko‘rsatilgan.

---

D astur natijalar sifatida ichki kuchlar m assivini, konstruksiyaning 
ko'ndalang kesimlari (beton, armatura oMchamlari), seysmik kuchlar para- 
m etrlari optimallashtirish m iqdorlarini displeyga va pechatga chiqazadi. 
Dastur b a’zi loyihalash institutlarida joriy qilingan.
X ulosa. Biz mazkur bobda statik noaniq m asalalar (konstruksiyalar) 
haqida umumiy tushunchaga ega boMdik. Statik noaniq ram a va balkalarni 
kuch usulida hisoblashni o ‘rgandik. Moment fokuslari usuli bilan tanishdik. 
Tegishli misollar yechdik.
Bilim ingni sinab k o ‘r
I . S t a t i k n o a n i q s i s t e m a l a r q a n d a y b o M a d i?
2 . S t a t i k n o a n i q l i k d a r a j a s i q a n d a y t o p i l a d i ?
3 . Q a n d a y s i s t e m a a s o s i y s i s t e m a d e b a t a l a d i ?
4 . K a n o n i k t e n g l a m a l a r q a n d a y y o z i l a d i ?
5 . Q a n d a y k o 'c h i s h l a r b o s h v a y o r d a m c h i k o ‘c h i s h l a r d e b a t a l a d i v a u l a r n i n g
q a n d a y x o s s a l a r i b o r ?
6 . K a n o n i k t e n g l a m a n i n g k o e f f i t s i e n t l a r i v a o z o d h a d l a r i q a n d a y t o p i l a d i ?
7 . K a n o n ik t e n g la m a k o e f f its ie n tla r in i M o r f o r m u la s i y o r d a m i d a t o p s a b o M a d im i?
8. S t a t i k n o a n i q r a m a l a m i k u c h u s u l i d a h i s o b l a s h t a r t i b i q a n d a y ?
9 . K o ‘p o r a l i q li s ta tik n o a n i q b a l k a l a r n i k u c h u s u l i d a h i s o b l a s a b o M a d im i?
10 . U c h m o m e n t l a r t e n g l a m a s in i y o z i n g .
I I . M o m e n t f o k u s l a r i u s u li q a n d a y ?
1 2 . C h a p v a o ‘n g f o k u s l a r n i s b a ti n i m a ?
13. U z l u k s i z b a l k a l a r n i n g t a y a n c h m o m e n t l a r i q a n d a y a n i q l a n a d i ?
14. K u c h q o 'y i l g a n o r a liq d a g i ta y a n c h m o m e n tla r in i a n iq la s h f o r m u la s in i y o z in g .

---