O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

e
 = —
-1 0 0 % = e - 1 0 0 %
I
K o ‘ ndalang d e fo rm a ts iy a la r ham shunga o 'xsh a sh to p ila d i (2,1-rasm , d); 
a oMcham y o ‘ n a lis h i b o ‘y ic h a
s \ = A a / a \
b oMcham y o ‘ n a lis h i b o 'y ic h a
s\ - - A e / e .
M a n fiy ishora c h o ‘ z ilis h d a k o 'n d a la n g o M cham lar q is q a ris h in i anglata- 
d i. Iz o tro p m a te ria lla r uchun k o ‘ ndalang d e fo rm a ts iy a la r ha r ik k i y o ‘ nalishda 
b ir x il boMadi: 
s \ = e l = e x
B u yerda ham
E‘
oM cham siz s o n d ir. 
e
va 
s ’ chiziqli deformatsiyalar
deb ham y u ritila d i.
C h o ‘ z ilis h va s iq ilis h d a k o ‘ ndalang n is b iy d e fo rm a ts iy a n in g b o ‘ yla m a
n is b iy deform atsiyaga n is b a tin i k o ‘ n d a la n g d e fo r m a ts iy a k o e ffits ie n ti y o k i 
Puasson k o e ffits ie n ti deb ataladi:
X I X
asrning boshlarida fransuz o lim i Puasson tu r li m a te ria lla r uchun 
m a zku r nisb a tn in g o ‘zgarmas m iq d o r e k a n lig ig a e’ tib o m i qaratdi va barcha 
m a te ria lla r uchun unin g q iy m a tin i 0,25 deb o ld i. B iro q k e y in g i ta jrib a la r bu 
k o e ffits ie n tn in g q iy m a ti tu rli m a te ria lla r uchun tu rlic h a e k a n lig in i va bu q iy - 
m at 0 dan 0,5 ga qadar o ‘ zgarishi m u m k in lig in i k o ‘ rsatdi. H a r x il m ateriallar 
uchun Puasson k o e fits ie n tin in g o ‘ rtacha q iy m a tla ri 1.2-jadvalda berilgan.
E ndi s iq ilis h va c h o 'z ilis h d a g i k u c h la n is h la m i aniqlashga o ‘ tam iz. Tashqi 
k u c h la r ta ’ s irid a k o n s tru k s iy a e le m e n tla rid a , m asalan, s te rje n la rd a ic h k i 
k u c h la r paydo bo M ish in i y u q o rid a aytgan e d ik . S te rje n b ir o r k e s im in in g
m a ’ lu m nuqtasidagi ic h k i kuch in te n s iv lig in in g o M c h o v in i b ilis h m aqsadida 
k u c h la n is h tushunchasi k iritilg a n . D e m a k, k u c h la n is h deganda ke sim n in g
m a ’ lu m nuqtasidagi ic h k i kuch in te n s iv lig i (m iq d o ri) tu s h u n ila d i.
K u c h la n is h la m i aniqlashda kesish u s u lid a n fo y d a la n a m iz . B u n in g uchun 
p riz m a tik s te rje n n i ( m - n ) te k is lig i b o ‘ y ic h a x a y o la n k e s ib , ik k i qism ga

---

a jra ta m iz . O l ng q is m in i tashlab, chap q is m in in g m u v o z a n a tin i te k s h ira m iz
(2.1 rasm , b). C hap q is m in in g m uvozanatini saqlash m aqsadida ke s im yuza- 
siga t ik y o ‘ nalishda ic h k i elastik k u c h la m i (F ) q o ‘ ya m iz. B u k u c h la r o ‘ ng 
q is m n in g chap qism ga boMgan ta’ s iri v a z ifa s in i o ‘ ta yd i. A g a rd a B e m u llin in g
te kis k e sim la r gipotezasini inobatga olsak, sterjen k o ‘ ndalang k e s im in in g , y a ’ ni 
sterjen b o ‘ y la m a o ‘ qiga tik (perp e nd iku la r) boMgan ke s im n in g b archa nuq- 
ta la rid a g i