O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

d

---

m
F
•
1
Ғ
n
5.3-rasm.
O g‘ ish burchagi 
nisbiy siljish
deb ataladi va quyidagiga nisbatdan aniqlanadi.
c c
1
( S .!)
у burch a g i k ic h ik m iq d o r boMgani uchun b u rc h a k ta n g e n sin i b u rch a kn in g
o ‘ ziga teng deb qabul q ilis h m u m k in .
N is b iy s iljis h у n in g q iy m a ti ham , a b so lut s iljis h k a b i, ik k i q o ‘ shni ke­
sim orasidagi m asofa h ga b o g ‘ liq b o ‘ lib , ra d ia n la rd a o ‘ lchanadi.
Q irq u v c h i k u c h F b ila n kuch­
la n ish ora sid a g i b o g ‘ la n is h n i a n iq ­
la y m iz . B u n in g u c h u n k e s is h
u s u lid a n fo y d a la n a m iz ; brus shak- 
lid a g i s te r je n n i 
m-n
t e k is lig i 
b o 'y la b k e s ib (5 .3 -ra s m ) i k k i
q is m g a a jra ta m iz .
I k k in c h i q is m n in g b ir in c h i 
q is m g a b o M g a n t a ’ s ir in i ic h k i 
k u c h la r b ila n alm a sh tira m iz. B u k u c h la r s iljis h ja ra y o n id a v u ju d g a k e la d i­
gan u rin m a k u c h la n is h la r boMadi. A g a r ic h k i k u c h la r k e silg a n s irt b o ‘ y ich a
b ir te kisd a tarqalgan deb faraz etsak, u rin m a k u c h la n is h la m i q u yid a g i fo r ­
m ula d a n aniqlasa boMadi:
T = l -
<5-2) 
bu yerda A - ste rje n n in g k o 'n d a la n g ke sim yuzasi.
T a jrib a la m in g k o 'rs a tis h ic h a , e la s tik lik chegarasida n is b iy s iljis h b ila n
u rin m a ku ch la nish orasida c h iz iq li bogManish m a v ju d :
y - x t G yoki 
T = G y ,
(5 .3 )
bu yerda G - p roporsionallik ko e ffitsie n ti boMib, siljishdagi e la s tik lik m o d u li 
y o k i ik kin ch i tu r e la stiklik m o d u li deb ataladi va M P a (y o k i Pa) bilan oMchanadi. 
у oMchamsiz son boMgani uchun G ning oMcham b irlig i ku ch la nish n iki bilan 
b ir x il. B a ’ zi m ateriallar uchun G ning q iym a ti 9 -ilo va d a ke ltirilg a n .
(5 .3 )-fo rm u la s iljis h d a g i G u k q o n u n i deb ataladi.
S iljis h d a g i absolut d e fo rm a tsiya n i a n iq la y m iz . B u d e fo m a ts iy a n in g q iy ­
m a ti faqat u rin m a kuch la nish g a g in a emas, b a lk i e le m e n tn in g oM cham lariga 
ham bogM iqdir. U rin m a ku ch la nish v u ju d g a k e la d ig a n yu za n i A , p a ra lle l 
s irtla r orasidagi m asofani h, s iljitu v c h i k u c h n in g teng ta ’ s ir e tu v c h is in i Q = A
t
deb belgilasak, absolut s iljis h q u y id a g ic h a ifo d a la n a d i;
л