O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

shahrida oldi. Balx, Buxoro, Samarqandda o'qidi. Tabiatshunoslik fanlari, ayniqsa,
matematika, astronomiya, shuningdek, falsafani har tomonlama o ‘rgandi. She’riyatga
ixlos quydi. 0 ‘z zamonasining qomusiy olim i bo‘lib shakllanganligi uchun 1074-
yildan e ’tiboran Isfahon rasadxonasiga rahbarlik qildi. 1079-yilda ilmiy jamoatchilik
hukmiga yangi isloh qilingan taqvimni havola qildi. Umrining oxirgi yillarini o ‘z
ona shahri Nishopurda faqirlikda o ‘tkazdi va o ‘sha yerda 1123-yilda vafot etdi.
Uning tabiiy-ilm iy va falsafiy qarashlari «Koinot va uning vazifalari», «Borliq
haqida risola», «Borliqning umumiyligi haqida risola», «Risolai Jabr» kabi asar­
larida bayon etilgan.
2 Qarang: Umar Hayyom. Ruboiylar. Toshkent, 1991, 41, 114-betlar.
3 Qarang: 0 ‘sha asar, 122-bet.
172

---

Nokas, aldamchi kishilarga farovon turmush ato qilgan, to ‘g‘ri 
kishini to ‘g‘riligi uchun bir burda nonga zor qilib qo‘ygan 
Parvardigorning ishlaridan norozi bo‘ladi.
E charx, nokaslarni qilding farovon,
Hammom-u uy berding, yer, suv, tegirmon.
To‘g ‘ri kishi garov bir burda nonga,
Jirttakka arzimas bundayin davron1.
Qadimgi Eron va Turon shaharlarini kezib, kishilar tur­
mush tarzi, xulq-atvori, xatti-harakatlarini diqqat bilan o‘rgangan 
o‘rta asrning buyuk mutafakkiri, bu olamning (falakning) ishi 
ofat, ayyomi sitam ekanligiga guvoh bo‘ladi. Dili xotirjam biron 
kishini uchratolmaydi. Olam (falak) esa odamlar yumushlarini, 
dard-u alamlarini kamaytirish o'rniga, battar tashvish ortti- 
rayotganini ko‘radi. Bu telba dunyo hech qachon odamlar dilini 
chog‘ qilmasligiga ishonch hosil qiladi va hammani bu olam 
(falak) o‘yinchoq qilayotir, degan xulosaga keladi2.
Insonning butun umri tashvish, taraddud, hayratga to‘la ekan­
ligiga ishonch hosil qilgan buyuk musulmon allomasi uning 
bunyodkori, yaratuvchisiga bir necha savollar bilan murojaat 
qiladi: