O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

merosni esiash bilan birga, ola-onalarimiz qalori biz uchun eng yaqin bo 'lgan
yana bir buyuk zol - о qiluvchi va murabbiyiarning olijanob mehnatini hurmai
bilan lilga olamiz... Muxtasar qilib aylganda, maktab degan ulug' dargohning
inson va jam iyal taraqqiyolidagi hissasi va la sirini, nafaqal yoshlarimiz, balki
buitw xalqimiz kelajagini hal qiladigan o'qiluvchi va murabbiyiar mehnalini hech
iiarsa bilan о 'Ichab, qiyoslab bo Imaydi ".
Mamlakatimizning kelajagi, muslaqil O’zbekistonning isliqboli, ta'Iim 
sohasida olib borilayolgan islohotlarning muvaffaqiyati ko’p jihaldan tarbiyachi- 
О'qituvehiga, uning saviyasiga, tayyorgarligiga, t'ldoyiligiga, yosh aviodga ta'Iim berish 
va barkamol inson darajasida tarbiyalab, voyaga ctkazishga nisbatan shijoatiga 
bog’liq.
Ma'lumki, ta'Iim muassasalarida tarbiyaviy Jarayon bevosita o ’qiluvchi 
tomonidan tashkil qilinadi va olib boriladi. YAngicha ijtimoiy sharoitda ta’lim- 
tarbiyadan ko’zda tulilayotgan maqsadlarga crishish, o’quvchilaming dars va 
darsdan lashqari xilma-xil tarbiyaviy Caoliyatlarini uyushtirish, ulami bilimli, odobli.
10

---

е tiqodli, vatanparvar, mehnalsevar. barkamol inson qilib o’stirish va kasbga 
yo’naltirish o'qituvchilar zimmasiga yuklatilgan.
Tarbiya - о qiluvchi va о qnvchi (tarbiyachi va larbiyalanuvchi)lar о 'riasida
lashkil etihivchi pedagogik faoliyat bo'lib, tarbiyalaniivchini та 'him bir maqsadga
muvofiq takomiilashtirish uchun shaxsga muntazam va tizimli ta'sir elish,
Jamiyatning ijtimoiy-tarixiy lajribalariga yondashib shaxsni bar fomonlama
shakllantirish, lining xidq-atvori va dunyoqarashini, ijtimoiy ongini tarkib toptirishda
xalqning boy mqfkuralariga yo 'nallirilgan qizg’in faoliyat Jarayonidir.
Tarbiya 
asosida tarbiyalanuvchining ongi shakllanadi, ma'naviy boyligi va his-tuyg'ulari 
rivojlanadi, o’zida ijtimoiy hayotda o 'z o'rnini topish uchun zarur bo’lgan, kishilar 
bilan o ’zaro munosabatni to'gTi tashkil etjshga xizmat qiladigan axloqiy odatlar hosil 
bo’Iadi Tarbiya xususida taniqli o'zbek adibi Abdulla Avioniyning 
"Al-hosil, tarbiya
biziar uchun yo hayot, yo mamol, yo najot — yo falokat, yo saodat - yo razolat
masalasidur "' —
deb aytgan t'lkriari barcha millat vakillarining tarbiyasiga mos 
keluvchi haqiqatdir. Ushbu tlkrlardan anglaniladiki. shaxs tarbiyasi xususiy ish emas, 
balki ijtimoiy, milliy va davlat ishidir.
Prezidentimiz I.A.Karimov o’qituvchidagi tarbiyachilik qobiliyatining asosiy 
mohiyatini shunday ta'riflaydi: 
«Tarbiyachi - ustoz b o ’lish uchun, boshqalarning
aql-idrokini o ’stirish, ma'rifat ziyosidan bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar,
haqiqiy fuqaro etib etishtirish uchun, eng awalo, tarbiyachining о 'zi ana shunday
yuksmk talablarga javob berishi, ana shunday buyuk fazilatlarga ega bo 'lishi kerak».
Decnak, o’z faoliyatini endigina boshlayotgan o’qituvchilar va doimiy izlanishda 
bo’lgan tajribali o’qituvchilar hanf tarbiyachilik mahoratiga zamin yaratuvchi 
quyidagi Jarayonlami bilishi kerak:
- har qanday pedagogik vaziyatlarda o’quvchining ichki va tashqi dunyosini 
to’g’ri tushunish malakasi;
- pedagogik vaziyatlarni to’g’ri idrok qilish uchun diqqatni Jamlash;
- tarbiyalanuvchilarga ishonch va tabbchanlik;
- tarbiyaviy vaziyatni har tomonlama puxta baholay olish qobiliyati;
- xilma-xil pedagogik taktlardan o’zi uchun eng muhimini ajrata olish 
qobiliyati;
- ziddiyatli tasodifiy holatlarda ikkilanmasdan to'g’ri qaror qabul 
qilish;
- tarbiyada ta'sir etishning turli usullaridan foydalana olish 
qobiliyati;
- fikr va mulohazalarini so’z bilan, mimika va pantomimik harakatlar bilan 
o ’quvchi ongiga aniq etkaza olish;
- dars va darsdan tashqari faoliyatda o’quvchilar bilan kommunikativ aloqa 
o ’mata olish qobiliyati;
- o’quvchilar ongida erkinlik va tashabbuskorlikni, o’z fikr 
mulohazalarini qo’rqmasdan bayon qilish ko’nikmalarini tarbiyalash;
- qiyin holatlarda o’quvchilarga yordam bera olish;
- tarbiyaviy tadbirlarni o’tkazishda o ’quvchilar Jamoasi bilan doimo
' Авльний Абдулла. “Туркий гулистон ехуд ахлок”. - Тошкент, Укитувчи, 1992Й.
11

---

maslahatlashish;
- o'tkazilayotgan tarbiyaviy tadbirlar yuzasidan o’quvchilarning 
fikriarini o ’rganish;
- o'z-o'zini boshqarishning turli shakllaridan unumli foydalanish;
- bar bir o’quvchining yashirin ijobiy fazilatlarni ko’ra olish va 
takomillashtirish;
- o'quvchilarning ijlimoiy kelib chiqishiga qarab toifalarga 
ajratmaslik, bir xil munosabatda bo’lish.
Tegishli ma'lumotli. kasb tayyorgarligi bor va yuksak axloqiy fazilatlarga ega 
bo'lgan shaxsiar pedagoglik Faoliyati bilan shug’ullanish huquqiga ega deyiladi 
«Ta'Iim to’g’risida»gi Qonunning 5-moddasida.
Pedagog-tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o’yinlarda, mashg'utotlarda, 
birgalikdagi mehnat faoliyalida va ular bilan boMadigan muomalada ta'sir ko’rsatadi. 
U bar bir bolani diqqat bilan o’rganisbi, uning sbaxsiy xususiyatlarini. qobiliyatlarini 
bilisbi, pedagogik nazokatini namoyon qilisbi, bolalarning xulq-atvorini, isb 
natijalarini baqqoniy babolasbi kerak, ularga o'z vaqtida yordam ko'rsata olisbi, 
oiladagi abvoli bilan qiziqisbi zarur. Hozirgi zamon tarbiyacbisining asosiy 
fazilatlaridan biri o’z kasbiga sadoqatliligi, g’oyaviy e'tiqodliligi o 'z kasbini sevisbi 
va bu kasbga bo’lgan cbcksiz sadoqati o ’qituvcbi - tarbiyacbi bosbqa kasb egalaridan 
ajratib turadi. Pedagog-tarbiyacbi sbaxsiga qo’yiladigan mubim talablaridan biri 
sbuki, u o’z predmetini, uning metodikasini cbuqur o’zlasbtirgan bo’lisbi zarur. Bu 
pedagog-tarbiyacbining obro’sini ko’taradi. Tarbiyacbi kasbiga xos bo’lgan mubim 
fazilatlaridan. talablaridan biri bolalarni sevisb ularning bayoti bilan qiziqisb bar t>ir 
sbaxsni xurmat kilisbdan iborat. Bolani sevgan butun kucb va bilimini bolalarni 
kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalasbga safarbar qila oladigan 
odamgina baqiqiy tarbiyacbi-pedagog bo’la oladi. Bolalarni sevisb - pedagogning 
murakkab mebnatini jozibali va engil qiladi. Tarbiyacbining bolalarga munosabati 
pedagogikada tarbiyalanuvcbi sbaxsga burmat, unga talabcbanlik bilan bir qatorda 
turadi. Bu munosabat bolada pedagogga nisbatan isboncbni uyg’otadi, o ’qituvcbiga 
bolalarni cbinakam ma'naviy murabbiysi bo’lisbga imkon beradi.
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyati pedagogik qobiliyatlarining mavjudligiga 
bam bog’likdir. Pedagogik qobiliyat - pedagogik maboratga erisbisbning zaminidir. 
Pedagogik qobiliyat tarkibiga: pedagogik kuzatuvcbanlik, pedagogik tasavvur, 
diqqatni taqsimlasb, tasbkilotcbilik qobiliyati va pedagogik muomala kiradi. 
Pedagogik qobiliyatlar pedagogik faoliyatO' jarayonida, sbuningdek uni bu 
faoliyatga tayyorlasb jarayonida sbakllanadi. Pedagogik maborat - bu yosb avlodga 
ta'Iim-tarbiya berisbni yuksak darajada va doimiy ravisbda takomillasbtirib borisb 
san'atidir.