zararsiz ko‘tara oladigan daraxt navlarinigina o'tqazish mumkin
(5-jadval).
Havo.
Kislorod o'simliklar uchun nafas olishida zarur,
karbonat angidrid gazi esa — organik moddalar fotosintezi uchun
zarur. Havoda kislorod miqdori yetarli, tuproqda esa u ko'pincha
yetishmaydi,
ayniqsa,
u
kuchli
zichlashtirilganda
(shahar
parklarida,
ko'cha
va
liovlidagi
daraxt
ekilganda).
K o'cha
qoplamlari ham havo aylanishini qiyinlashtiradi.
Yer ustidagi qatlamda karbonat angidridi gazining manbayi
kuyish, o'sim liklar va havvonlarning nafas olishi hisoblanadi, lekin
tuproq
organizmlarining
hayot
faoliyati
—
bakterialar
va
zam bunig'larning hayot faoliyati hisoblanadi. Havoning sekin
liarakatida, masalan, o'rm onda uglerod ikki oksidining miqdori
ikki, uch marta ortib ketadi, fotosintezning samaradorligi esa bir
necha marta ortadi. Sanoat sharoitida yonilg'ining turli xillarining
vonishida atmosferaga ko'tarilayotgan karbonat angidrid gazi
o'simliklarning samaradorligini oshiradi. Buning sababi shundaki,
sanoat korxonalari,
issiqlik elektrostansiyalari,
isitish qozon-
xonalari, tem ir yo'l va avtomobil magistrallari yaqinida havo
qurum, uglerod oksidi gazi, karbonat angidrid, xlor, azot oksidi,
fenol va boshqa zaharli moddalarga, ko'pincha ko'p miqdorda
bo'lgan
o'sim liklar
hayoti
uchun
zararli
chiqindilar
bilan
ifloslanadi. Bu aralashmalarning zararli ta ’sirida o'sish sekinlashadi,
ayrim shoxlari halok bo'ladi, barglar zararlanadi va tushadi, gullash
va meva berish darajasi pasayadi. Susaygan o'simliklar yetarli
miqdorda ozuqa m oddalarni to'play olmaydi, ko'pincha zamburug'
kasalliklariga duchor bo'ladi va o'zining tabiiy qarishiga yetmasdan
ancha oldin halok bo'ladi. O'simliklar uchun oltingugurt gazi,
hatto 0,001% konsentratsiyada ham juda zararlidir. Shuningdek,
uglerod oksidi (is gazi), sulfatvodorod, azotli va xlorli birikmalar
juda ham zararli. Bundan tashqari, qurum va chang barglar ustiga
tushib, hujayralarini berkitib qo'yadi, bu esa fotosintezning
susayishiga olib keladi.
Daraxt o'sim liklar ularga zaharli gazsimon birikmalarning
ta ’siriga turlicha m unosabatda bo'ladilar. Evolutsiya jarayonida ular
havoda zaharli gazlar bo'lishi kabi ekologik omilning ta ’siriga
moslasha olmadilar. Ammo ularning qurg'oqchilikka nisbatan
ayrim moslashishi xossalari zaharli gazsimon aralashmalarga qarshi
ta ’sir etuvchi omil bo'ldi.
Dostları ilə paylaş: