Obodonlashtirish va transport

2.9-rasm.
Yer osti injenerlik tamioqlarining bir xandakda umumiy 
holda joylashish usuli: 
a—um um iy joylashishi; b—yer osti injenerlik tarmoqlarini 
guruhlarga bo'lingan holda joylashishi; 1—isitish quvuri; 2—ichimlik 
suv quvuri; 3—gaz quvuri; 4-hududning oqova suvlari quvuri;
5—oqova suv quvuri.
Bu usulning kamchiligi esa tarm oqlaming bir-birisiga yaqin 
joylashganligi 
tufayli ulam ing o ‘zaro ta ’siri natijasida 
ishdan 
chiqish va halokatga uchrash soni oshib ketadi. Natijada bir 
tarm oqni ta’mirlash paytida ishlab turgan ikkinchi tarmoq ham
mexanik ravishda talafot ko'radi. Bunday holatlaming tez-tez 
takrorlanishi shahar maishiy xo'jaligida va injenerlik obodonlash- 
tirilishida ko'plab muam molarni keltirib chiqaradi.
Kollektorda joylashtirish. Yer osti injenerlik tarmoqlari va 
kommunikatsiyalarini 
yer 
ostida joylashtirishning 
eng 
afzal 
usullaridan biri bu ulam i o ‘tishi mumkin bo'lgan va o'tishi 
bo'lm agan 
kollektorlarda 
joylashtirish 
usulidir 
(2.10-rasm). 
Kollektor qurilmalarining diametrik 
ko'ndalang kesimlari — 
to'rtburchak, 
kvadrat, 
doirasimon, 
tuxumsimon 
va 
boshqa 
ko'rinishlarda 
bo'ladi. 
Bunday kollektorlar dastlab 
Yevropa 
shaharlarida bunyod etilib, ularning materiallari pishiq g'isht, tosh 
va betondan bunyod etilgan. Hozirga kelib kollektorlami bunyod 
etish, 
ulam i 
ishonchliligini 
ta ’minlash 
yer 
osti 
fazasi 
urbanistikasining butun bir yirik va dolzarb m uam molaridan biridir. 
Kollektorlami seysmik faol m intaqalarda amalga oshirish juda qiyin 
ham da yechim talab muammodir. Chunki, kollektorlar yer tagi 
fazosi tizimining katta uzunlikka ega bo'lgan injenerlik inshootidir.
53

---

Uning 
zilzilaviy bardoshligini 
ta ’minlash, 
m etro 
quniishi^j 
qo'yilgan talablar yechimini amalga oshirilishini ta ’minlash bilan 
barobardir.
Kollektor ichkarisida uning bir tom onidan pog‘onom a-pog‘ona 
hamda qavat-qavat qilib kabellar silsilasi joylashtiriladi. Ikkinchi 
tom onida esa qavat-qavat qilib quvur tarm oqlari silsilasi (ichimlik 
suvi tarm og'i, issiq suv tarm og'i, issitish quvurlari, gaz quvurlari va 
hokazolar) joylashtiriladi. 
Kollektorning tag qism idan esa 
relyefning nishabligi qanoatlantirsa oqova suv tarm og'ini ham 
joylashtirish m umkin. Relefning nishabligi talabalari ta ’minlamasa, 
oqova suv tarm oqlari kollektordan tashqarida joylashtiriladi.
Kollektor tizimi O'zbekiston shaharsozligida hozirgi kunga 
qadar deyarlik qo'llanilm agan. Faqatgina Toshkent shahrining 
Abdulla Qodiriy xiyobonidagi ko'chaning vo'l qatnovi qismi 
tagidan 800 m etr masofada joylashtirilgan. U ham bo'lsa. bugungi 
kunga kelib o 'z faoliyatini to'xtatib, tashlandiq holga kelgan. 
Kollektomi 
barpo 
etishda 
quyidagi 
shaharsozlik 
talablari 
ta’minlanishi lozim: yirik iste’molchi bino va inshootlam ing zich 
joylashuvi; kommunikatsiya tarm oqlarini uzatishda masofaning 
qisqaligi; 
shaham ing 
sanoatlashganlik 
darajasi; 
shaham ing 
injenerlik 
obodonlashtirish 
darajasi; 
shahar 
ko'cha va yo'l 
tarm cqlarining mukammalligi; shahar maishiy xo'jalik sohasidagi 
to'loviam i 
davlat 
qonunchiligi 
asosida 
yuqori 
darajada 
himoyalanganligi.